blog | werkgroep caraïbische letteren

Joodse en Surinaamse geschiedenis

door Jerry Egger

De belangstelling voor de Joodse aanwezigheid in Suriname is de laatste jaren toegenomen. Er was altijd al wat interesse in de geschiedenis van Joden omdat hun invloed op de ontwikkelingen van de Nederlandse kolonie groot leek te zijn. Nader onderzoek leerde dat in bepaalde perioden Joden inderdaad op maatschappelijk en bestuurlijk niveau grote invloed hadden vanwege de hoge posities die zij innamen.

polak1

Een Surinaams-joodse familie. Herman Polak, Elly Orlow-Polak, Annemarie Samuels-Vosgerau en Carolina Polak-Wessel (1939) (foto: mevrouw S. Vetter-Samuels)

 

De laatste drie decennia van de 19de eeuw zijn daar een voorbeeld van toen Joden de vrije beroepen zoals de advocatuur en de medische beroepen domineerden en ook in de Koloniale Staten goed vertegenwoordigd waren. In het Joods Historisch Museum in Amsterdam was tot begin juni 2015 een expositie, ‘Joden in de Cariben’, met een gelijknamige publicatie. Aviva Ben-Ur heeft samen met anderen diverse boeken geschreven over het Joods materieel erfgoed in Suriname zoals in 2012 Remnant Stones over Joodse begraafplaatsen. Wieke Vink promoveerde op een studie over Creole Jews en zo zijn er ook diverse lokale schrijvers die het Joodse verleden centraal stellen in hun werk. De vraag die dan gesteld kan worden is of Ben Ipenburg met zijn boek Joden in Suriname 400 jaar Surinaams Jodendom: aankomst, glorietijd, neergang iets nieuws heeft toe te voegen aan dit materiaal. De mensen die meer te weten willen komen over het Jodendom zelf zoals de heilige boeken, de hiërarchie binnen de synagoge en andere rituelen zullen dit boek met genoegen lezen. Anderen die het bekende verhaal van kolonisatie en de Europese aanwezigheid in Suriname weer moeten lezen zullen minder geneigd zijn om hiernaar te kijken. Bovendien zullen laatstgenoemden weer lezen over de ontdekking van het nieuwe continent en heel weinig tegenkomen over de inheemse aanwezigheid al vele duizenden jaren voordat Europeanen van het bestaan van dit continent wisten. Er viel dus weinig te ontdekken; het was eerder een botsing tussen verschillende culturen met noodlottige gevolgen voor de oorspronkelijke (inheemse) bewoners. Maar goed, Ipenburg wil het Surinaamse Jodendom centraal stellen dus het is niet meer dan logisch om daar inderdaad naar te kijken.

 

Microsoft Word - 20-6 Joodse en Surinaamse geschiedenis - Jerry
Joden behoorden tot een marginale groep in Europa. Ipenburg staat stil bij de verdrijving van deze groep uit Zuid-Europese landen zoals Spanje en Portugal. Toen Europeanen voet aan wal zetten in het gebied dat de naam Amerika kreeg, ontstonden er mogelijkheden voor Joden om in de handel en het financiële gebeuren een rol van betekenis te gaan spelen. Een centrale rol in de exploitatie van Amerika was Afrikaanse slavernij op de plantages waar vooral suiker werd geproduceerd voor de gretige markten in Europa. Dit gegeven leidt al enkele decennia tot een discussie over de rol van Joden in de slavenhandel en slavernij. De auteur gaat de pennenstrijd niet uit de weg en probeert verschillende standpunten uiteen te zetten. Hij citeert niet alleen de controversiële standpunten van de Nederlandse historicus Emmer maar ook de opvattingen van Sandew Hira en Armand Zunder, die heel nadrukkelijk wijzen op de schuldvraag.

rabbijn

Rabbijn Shimon

 

Interessant is ook het standpunt van de volle-evangelisatie-groeperingen die vinden dat Suriname de deuren heeft opengezet voor Joden en daardoor de zegen heeft binnengehaald die God beloofde in Genesis 12. ‘Wie Israël zegent, wordt gezegend’ (p. 262). Zij leggen kennelijk geen link met slavernij. De schuldvraag zal waarschijnlijk niet gemakkelijk kunnen worden beantwoord. Het is wel een simpel gegeven dat Europese naties die de gelegenheid kregen, hebben deelgenomen aan het vervoeren van Afrikaanse slaafgemaakten naar de plantages (of werkkampen zoals Hira voorstelt plantages voortaan te noemen). Of het alleen Joden waren die op de achtergrond de slavenhandel hebben gefinancierd, valt te betwijfelen. Op het hoogtepunt van de slavenhandel in de tweede helft van de 17de maar vooral in de 18de eeuw waren Engelsen, Fransen en Nederlanders op grote schaal betrokken bij de handel. Dat kapitaal kwam van opkomende banken waar Joden minder zeggenschap over hadden. Als plantage-eigenaren in Suriname en andere delen van het Caraïbisch Gebied, speelden zij een rol van betekenis.

 

Waren zij wreder dan andere Europeanen? Die vraag kan ook anders gesteld worden. Kun je slavernij überhaupt mild noemen als een mens een andere mens als bezit heeft? Nee! Afrikaanse en inheemse slavernij waren onmenselijk en de wreedheden begaan in Suriname en andere kolonies waar slavernij heerste waren niet gebonden aan één groep.

 

Ben-Ur-Remnant Stones
Studenten kunnen de publicatie van Ipenburg, die zijn theologische achtergrond goed heeft gebruikt, raadplegen om behoorlijk wat te weten te komen over de godsdienstige elementen van het Jodendom. Hij heeft ook aardig wat verwijzingen naar de controverses in de geschiedschrijving van Joden in de Amerika’s, maar geeft ook een goed overzicht van de geschiedenis van Joden in Suriname inclusief de vele onderlinge tegenstellingen en culturele verschillen tussen de Sefardische (uit Spanje en Portugal) en Asjkenazische (uit Duitsland en Oost-Europa) Joden. Tegelijkertijd moeten studenten zich realiseren dat een eurocentrische geschiedschrijving op verschillende pagina’s ‘doorsijpelt’. Ten slotte is het jammer dat Ipenburg op pagina 254 een foto uit 1997 koos van Jodensavanne toen alles erg verwaarloosd was en geen recentere foto laat zien van een schone omgeving waar het goed toeven is.

Aviva Ben-Ur en R. Frankel: Remnant Stones: The Jewish Cemeteries and Synagogues of Suriname. Chicago: Hebrew Union College Press, 2012
Wieke Vink: Creole Jews. Negotiating community in colonial Suriname. Leiden: KITLV Press, 2010
Ben Ipenburg: Joden in Suriname. 400 jaar Surinaams Jodendom: aankomst, glorietijd, neergang. Elburg: uitgeverij Frontisterion, 2015. ISBN 978-94-91858-01-7

Your comment please...

  • RSS
  • Facebook
  • Twitter