Internet maakt literatuur toegankelijk in Brazilië
‘De schrijver is nu geen eenzame god meer’
door Philip de Wit
In Brazilië, waar niet veel mensen boeken lezen, omarmt de literaire wereld het internet. De virtuele wereld ontsluit proza en poëzie voor een breder publiek, in een land waar lezen niet populair is.
Op de openingsavond van de Braziliaanse boekenweek zetten jonge schrijvers meteen de toon. In het literaire café van de Bienal do Livro, zoals de boekenweek heet, gaan de eerste discussies vooral over literatuur en multimedia, en in het bijzonder internet. Volgens een van de schrijvers, Cecília Gianetti, gaat het zo bij haar: „Schrijven op je scherm wat er in je opkomt, dat daarna op het net zetten, zonder je af te vragen of het de publicatie van je boek schaadt.”In Brazilië is het internet zonder reserve omarmd door schrijvers, dichters en door lezers. Proza en poëzie waren hier in het recente verleden voornamelijk toegankelijk voor een culturele elite. De komst van het web heeft dat drastisch veranderd. In een land waar de leescultuur beperkt is als gevolg van slecht onderwijs en boeken bovendien duur zijn, geeft internet literatuur een ongekende impuls.Schrijver en dichter Jorge Ventura, een veertiger en coördinator van een literaire site, kan dat alleen maar bevestigen. Ventura is het brein achter de site saladeleitura.com.br (letterlijke vertaling: leeszaal), waar lezers, dichters en auteurs elkaar ontmoeten. „Mensen zijn geïnteresseerd. Er is een duidelijke behoefte aan.”Hoewel Ventura’s eigen werk in boekvorm wordt gepubliceerd (twee bundels en hij is opgenomen in verschillende bloemlezingen), is het voor Braziliaanse dichters en schrijvers vaak zeer lastig een uitgever te vinden. De uitgeefmarkt is relatief klein. De auteur, zo weet Ventura uit ervaring, schreef van oudsher vooral voor zijn of haar bureaula. Hij zegt: „De site geeft de mogelijkheid aan schrijvers te publiceren, een kans om hun werk te laten zien. Doordat de lezer kan reageren, weten ze meteen hoe hun teksten worden gewaardeerd.”Deze democratisering heeft ook een keerzijde. Hoe voorkom je dat de site niet volloopt met goedbedoelde teksten van twijfelachtig niveau? „Ja, dat is lastig”, zegt Ventura. „Je wilt niet meteen mensen ontmoedigen.” Filters zijn er al aangebracht. Politieke of obscene teksten zijn bijvoorbeeld uitgesloten. Dan nog is de kans groot, zo weet Ventura, dat er materiaal wordt aangeboden dat „pijn aan de ogen doet”. Hij zegt: „Daar hebben we nog geen oplossing voor bedacht. Nu plaatsen we dat soort teksten wel, maar we halen ze er versneld af.”
Dan begint Ventura een relaas over de zorgelijke leescultuur in zijn land. Naar aanleiding van de boekenweek, publiceerde het Braziliaans Instituut voor Sociaal Onderzoek de resultaten van een enquête over het leesgedrag van de inwoners van Rio de Janeiro. De uitkomsten zijn weinig hoopgevend, zeker voor een relatief welvarende stad als Rio. Zo’n 47 procent van de bevolking leest nooit een boek.
Toch is er hoop, stelt de dichter. Met dank aan internet wordt er volgens hem tegenwoordig veel meer gediscussieerd over literatuur en poëzie. Hij zegt: „Met onze site willen we ook lezers ontwikkelen, mensen leren genieten van lezen. Op de openbare scholen hier leer je dat niet.”De verwevenheid van literatuur en internet bestaat al lange tijd in Brazilië. Uitgever en literatuurcritica Heloísa Buarque de Hollanda (70) deed tien jaar geleden voor Unesco, de educatieve en culturele organisatie van de Verenigde Naties, onderzoek naar Braziliaans proza en poëzie op het internet.Zij zegt: „Toen al waren er talrijke sites over literatuur. Je kon zelfs pagina’s vinden met Cordel-teksten, verzen uit het noordoosten, op basis van een orale traditie. Je hebt nu ook sites met zogenoemde creatieve piraterij. Mensen zetten daar teksten, beeld en geluid op die anderen mogen gebruiken.”Jonge Brazilianen hebben volgens haar tegenwoordig minder angst voor boeken, omdat ze via internet kennismaken met literatuur. Ze gaan daardoor ook sneller naar de boekwinkel. Tegelijkertijd hebben schrijvers meer kans ontdekt te worden, stelt Buarque. „Dat is nu een reële ambitie, ook voor dichters. Romanschrijvers breken al steeds vaker door.”Onlangs heeft Buarque een virtuele bloemlezing gelanceerd, waarin zij schrijvers van verschillende disciplines bijeenbrengt, van een bekende rapper als Nega Gizza tot een gerenommeerde schrijver als Daniel Pellizzari. Veel auteurs op de site presenteren zichzelf niet alleen met het geschreven woord maar ook met beeld en geluidsfragmenten.De tijd is volgens Buarque rijp om te experimenteren met nieuwe relaties tussen woord, auteurs en het idee van literatuur op het web. Zij zegt: „De oude omgeving van schrijven, in afzondering en met een zekere intimiteit, is deels vervangen door een open ruimte, met gesprekken en confrontaties.” Deze interactie leidt er volgens de literatuurcritica toe dat de verteller zijn uitzonderingspositie verliest. „Jaren geleden was hij een god, nu is dat anders.”Hoe het is om te schrijven op het net, weet dichteres Eurídice Hespanhol Pessoa (55). Aanvankelijk publiceerde zij alleen op het web. Zij zegt: „Ik heb mijn eigen pagina op Orkut (een soort van Hyves) waarop ik mijn poëzie zet. Je ziet meteen de commentaren, het leidt tot interactie. Het is een vruchtbaar proces.” Aanstaande zondag, op de laatste dag van de boekenweek, wordt haar debuutbundel Lírios no deserto officieel gepresenteerd.
RSS
Facebook
Twitter
