Ini Statia – Patronen
Een persoonlijk verhaal
Opgedragen aan mijn oudste broer Rolando (Nando) R. Statia,
geboren op 9 augustus 1950 en overleden op 30 januari 2019
& aan mijn oma, Antolina (Nini) Reina-Cicilia,
geboren op 16 januari 1895 en overleden op 30 januari 1997. [1]
Woord vooraf
Dit persoonlijke verhaal is ontstaan uit de beantwoording van vragen die wij ons stelden in een pas opgerichte antiracismegroep op Curaçao, waarbij ik betrokken ben. We wilden van elkaar weten hoe het engagement van eenieder bij dit thema is ontstaan en gegroeid en welke levenssituaties, gebeurtenissen, schrijvers en andere personen daarop van invloed waren. Aangezien mijn herinneringen hieraan minstens tot mijn zestiende levensjaar teruggaan, is dit een beetje uit de hand gelopen en uitgedijd tot een langere tekst, die wellicht ook anderen kan interesseren of inspireren.
Ik heb het schrijven hiervan als een nuttige oefening in dankbaarheid en ‘humbleness‘ ervaren. Ik sta immers op al die schouders. Misschien stimuleert dit anderen om ook hun herinneringen op te schrijven en te beseffen hoeveel en tegelijkertijd hoe weinig er soms verandert in de koers van onze nietige levensjaren.
There is no greater agony than bearing an untold story within you ~ Maya Angelou
Your silence will not protect you ~
Audrey Lorde
Levenspad
Ik ben in 1952 op Aruba geboren uit Bonairiaanse ouders en bracht mijn kinder- en jeugdjaren door op Aruba, Bonaire en Curaçao. Ik voel me daarom een echte ABC-er en met elk van deze drie eilanden verbonden. Op mijn vijftiende vertrok ik van Bonaire naar Curaçao, omdat er in die tijd geen middelbare school op Bonaire was (geen HBS & gymnasium of havo/vwo). Op Curaçao woonde ik samen met een groot aantal oudere en jongere meisjes in het door nonnen bestuurde internaat naast het Alverna-klooster en het Maria Immaculata Lyceum (MIL). Vanaf mijn zestiende ongeveer, eind jaren zestig, werd ik me geleidelijk bewust van bepaalde maatschappelijke ontwikkelingen en bewegingen, zoals Black Power, Vitó, 30 di mei enzovoorts. Op school was ik samen met een groep leerlingen van het MIL en het Radulphus College lid van een debatingclub, die periodiek bij elkaar kwam om over de problematiek van onze tijd, zoals bijvoorbeeld discriminatie en onrecht, te discussiëren.
Op mijn zeventiende ging ik Nederlandse Taal- en Letterkunde studeren aan de Rijksuniversiteit in Groningen, Nederland. Dat was mijn eerste grote culturele shock. Door de studie Nederlands werd ik me bewust van mijn eigen moedertaal, het Papiamentu. Voor mijn werkstuk Taalkunde en mijn afstudeerscriptie Letterkunde, koos ik gericht voor een onderwerp dat gerelateerd was aan de Antilliaanse taalsituatie. Al vroeg werd ik actief binnen de Antilliaanse vereniging en lid van een politieke werkgroep in Groningen. Daardoor las ik al jong (op mijn achttiende) bepaalde antikoloniale schrijvers zoals Frantz Fanon. Als jonge studente was ik de coördinator van de opvangcommissie van Antilliaanse studenten in Groningen.
Eind jaren zeventig onderbrak ik mijn studie in Nederland en ik kreeg een baan als docent Nederlands op het Colegio Arubano, havo/vwo-school op Aruba (1977-1980). Juist door mijn studie Nederlands en mijn ervaringen als docent Nederlands, werd ik ervan overtuigd dat het Nederlands op onze eilanden een vreemde taal is; een opgelegde koloniale taal. Onderwijs in het Nederlands en dus niet in de moedertaal van de meeste Papiaments sprekenden komt slechts een klein percentage van de leerlingen ten goede. Volgens talrijke wetenschappers en UNESCO[2] is dit een van de oorzaken van het failliet van het Antilliaanse onderwijs en het relatief grote aantal drop-outs daarin. De strijd voor en de erkenning van het Papiamentu als de meerderheidstaal van de bevolking van de ABC-eilanden is voor mij dus een absolute voorwaarde voor de dekolonisering van onze ABC-eilanden.
In 1980 ging ik weer naar Groningen om mijn studie voort te zetten. Daar kwam ik in een ander tijdperk en een andere tijdgeest terecht. Ik werd weer actief in verschillende organisaties in Nederland, maar ditmaal niet alleen in Antilliaans verband. Ik verbond me nu meer met mensen van verschillende etnische achtergronden en culturen en werd onder andere lid van het Comité tegen Fascisme en Racisme en van de Zwarte Vrouwengroep in Groningen. Ik leerde ook meer witte, Nederlandse activisten en kritische denkers kennen. Via hen nam ik op 21 november 1981 in Amsterdam deel aan de historische demonstratie (een van de allergrootste ooit met 420.000 deelnemers!) tegen de plaatsing van kernraketten in Nederland.
In Groningen was ik in deze periode ook lid van de Antilliaanse werkgroep GEHA (Grupo Enseñansa Historia Antiano) en van de Stuurgroep Congres Antillen. Beide organiseerden een grote, nationale en internationale conferentie over respectievelijk het Antilliaanse onderwijs en de Curaçaose gezondheidszorg. In deze periode verdiepte ik me bovendien steeds meer in het feminisme en in gendergerelateerde onderwerpen. De genderwetenschappen maakten hun opgang. Daardoor ging ik steeds meer intersectioneel[3] denken. Ik begon de verbanden te zien tussen allerlei systemen en vormen van onderdrukking, discriminatie en achterstelling.
In 1985 remigreerde ik naar Curaçao, waar ik eerst in het onderwijs en later op het taalinstituut Sede di Papiamentu en bij Fundashon pa Planifikashon di Idioma (FPI) ging werken. Met hart en ziel zette ik me tientallen jaren in voor het Papiamentu en voor talloze culturele, literaire ontwikkelingen, projecten en evenementen. In mijn werk was ik onder andere de coördinator van het uitgeefproces van een honderdtal titels van veelal kinderboeken in het Papiamentu. Behalve dat ik de leiding had over de redactie, vertaling en uitgave daarvan, lette ik daarbij vooral op de inhoud, belevingswereld, personages en illustraties in die teksten, dat ze herkenbaar zijn voor onze kinderen en dat ze zich ermee kunnen identificeren.
In het kader van het project The Removal of Language Barriers in the Caribbean volgde ik verschillende cursussen Braziliaans-Portugees voor beginners en gevorderden. Ik was medeoprichter en lid van de vertellersgroep Lingua Franca, die zowel lokaal als internationaal optrad. Het doel was om ons via het onderzoeken en het vertellen van verhalen te verdiepen in onze orale én moderne literatuur en cultuur, die uit te dragen en de kennis daarvan te vergroten (1988-1994). In dezelfde periode deed ik in opdracht van Sede di Papiamentu een onderzoek naar de orale literatuur van Curaçao en schreef er een eerste deel over: een manuscript van 175 pagina’s, dat nooit is voltooid en uitgegeven.
Hiernaast was ik enige jaren actief lid van de milieubeweging Amigu di Tera en deed mee aan acties en demonstraties voor het behoud van waardevolle natuurgebieden op Curaçao. Ik heb veel natuurwandelingen in groepsverband georganiseerd. Ik zie het een niet los van het ander. De destructie van onze planeet (Moeder Aarde) en de onverschilligheid van veel mensen daarover doen mij pijn. Holistisch, milieubewust of intersectioneel denken en leven is daarom een must voor mij.
Nadat ik halverwege de jaren negentig steeds meer het gevoel kreeg dat er ondanks deze inspanningen weinig in onze samenleving en mentaliteit leek te veranderen (het systeem!), zocht ik mijn heil in de spiritualiteit en sloot me aan bij een alternatieve spirituele organisatie. Zo leerde ik meer over grotere, spirituele en holistische verbanden. Maar ook hierin liep ik op den duur tegen hiërarchische machtsstructuren aan en ik kapte er na 14 jaar mee (1994-2008). Sindsdien ben ik erg huiverig geworden om me bij welke beweging dan ook aan te sluiten.
In de periode die volgde vergaarde ik veel informatie en kennis over bepaalde sektes en technieken van brainwashing en manipulatie. Als docent leerde ik mijn leerlingen om manipulaties in teksten te herkennen. En later, met de opkomst van het digitale tijdperk, probeerde ik mensen steeds bewust te maken van nepnieuws, internetbedrog, hoaxes, drogredeneringen en dergelijke, de kenmerken daarvan te doorgronden en feiten van meningen te onderscheiden: braakliggend terrein voor velen. Mijn vader was een politicus en van kinds af aan ervoer ik het politieke bedrijf van dichtbij. Daarom wilde ik al vroeg niets met partijpolitiek te maken hebben. Ik zou me ook nooit bij een politieke partij willen aansluiten. Sindsdien deed en doe ik slechts incidenteel mee met bepaalde protestacties of demonstraties. Ik zette me nu meer individueel in voor bepaalde personen, acties of projecten, zonder me permanent aan een groep of organisatie te binden. Ik denk dat ik door negatieve ervaringen en teleurstellingen over bepaalde mechanismen en doelstellingen die niet zijn bereikt, of veranderingen, die ondanks zoveel inzet niet tot stand zijn gekomen, enigszins getraumatiseerd of in een dip ben geraakt. In deze periode ben ik vooral vanaf het jaar 2000 zelf meer gaan schrijven: korte verhalen, gedichten, essays, papers en andere teksten, plus wellicht het begin van een roman.
Op dit moment is mijn grootste droom het realiseren van een cultureel en educatief project met mijn huis/monument Kinta Nini op Bonaire, maar daarvoor ontberen mij nog steeds de nodige financiële middelen en expertise. Hiernaast wil ik me blijven richten op mijn eigen schrijven en eventuele eigen publicaties, omdat ik dat steeds heb verwaarloosd door mijn inzet voor andere zaken. Mijn werk en hulp aan anderen op dit gebied gingen vaak ten koste van mijn schrijven.
Kolonialisme (onze eigen koloniale geschiedenis in het algemeen en de door Nederland gekoloniseerde gebieden in het bijzonder), coloniality[4], paternalisme, onrecht, mensenrechtenschendingen en de gevolgen daarvan, de ongewenste fenomenen of allerlei uitingen en situaties die daarmee samenhangen, de strijd daartegen of de bewustwordingsprocessen daarover, zoals racisme, antiracisme en antifascisme, seksisme, de emancipatie van de vrouw en van andere achtergestelde of gediscrimineerde groepen, vormen van brainwashing, de rol van cultuur, taal en literatuur daarin, onderdrukking, achterstelling en discriminatie, zijn dus steeds de rode draad in mijn leven geweest. Op allerlei manieren was ik door de jaren heen bij deze thema’s betrokken. Dit engagement hoort bij mij. Ik wil daarom altijd op de een of andere wijze proberen bij te dragen aan de bewustwording over deze thema’s. Voor mij maakt het dus niet uit of ik dat via een groep of organisatie doe of op andere manieren. Ik zal dit soort processen op mijn eigen (bescheiden) manier blijven ondersteunen.
Ik denk dat ik nog veel zou kunnen leren, maar ook veel kan doorgeven. Het past bij mijn overtuiging dat je nooit ophoudt met leren, als je dat tenminste wilt. Ik vind het belangrijk en fascinerend om me met verschillende generaties (de oudere en de jongere) en culturen te verbinden. Het geeft me wortels, maar ook vleugels en het houdt mijn geest flexibel en scherp.
***
Hoe ik het zie
Ik zie (de oorsprong van) racisme en discriminatie niet los van het kolonialisme, ons koloniaal verleden, de Trans-Atlantische mensenhandel, slavernij en coloniality. De eenzijdige focus op alleen racisme en discriminatie ligt mij niet zo. Vanuit mijn vakgebied en expertise wil ik me richten op discriminatie op het gebied van taal en cultuur. Ik wil geen trekker zijn van protestacties, maar die eventueel wel ondersteunen. Ik wil bewust zijn van mijn tekortkomingen, beperkingen, kracht of positie en die proberen te verbeteren, te ontwikkelen, te versterken of te relativeren. Daarbij wil ik mijn kennis over en inzichten in deze onderwerpen, onze geschiedenis en cultuur blijven vergroten.
Ik zou wellicht iets met het onderwerp Linguistic Landscapes willen doen. Via studie van en onderzoek naar het taalkundige landschap van Curaçao zou ik willen pleiten voor het vervangen van sommige koloniale namen van straten, pleinen, bruggen, scholen enzovoorts, waarbij de informatie over de originele namen van bepaalde plekken, gebieden, wijken, straten, steegjes en dergelijke wordt vastgelegd. Wat Richenel Ansano bijvoorbeeld over violensia lingwístiko (linguistic violence) schrijft, boeit mij zeer: het subtiele, onzichtbare, alledaagse racisme of de vooroordelen, het automatische, ambivalente, bewuste en onbewuste eurocentrisme en bepaalde ingesleten patronen, die wij met z’n allen hebben verinnerlijkt. Het gegeven dat ik dit nu in het Nederlands schrijf bijvoorbeeld.
In dit kader zou ik meer onderzoek willen doen naar bijvoorbeeld schoolmethodes en lesmateriaal; in hoeverre bepaalde patronen zich blijven voortzetten in ons huidige opvoedings- en onderwijssysteem en welke alternatieven daarvoor kunnen worden ingezet. In deze zin vind ik Zwarte Piet en Sinterklaas daarom haast een randverschijnsel en niet per se de ‘main issue’ van racisme, kolonialisme en dekolonisering op onze eilanden. Sinterklaas en Zwarte Piet zijn mijns inziens het topje van de ijsberg, de meer in het oog springende symptomen van dieperliggende oorzaken en als ik me alleen of voornamelijk daarop zou richten, zou ik dat als een vorm van symptoombestrijding ervaren.
***
~ I stand on their shoulders ~
Veel situaties, gebeurtenissen, personen, schrijvers en boeken hebben mij gedurende minstens 50 jaar geïnspireerd en beïnvloed. Ik zal hieronder slechts een greep doen uit de vele invloeden in mijn leven en de impact die bepaalde personen en gebeurtenissen daarop hadden (sommige stipte ik al eerder aan):
- Mijn Bonairiaanse familie en wortels: ouders, grootouders, overgrootmoeder, broers en zussen, andere Bonairianen en hun levensstijl; het leven op de drie eilanden en het heen en weer pendelen daartussen. In mijn werkstuk Kinta Nina en haar bewoners van mei 2019 kun je beknopt over mijn familiegeschiedenis lezen. Mijn hele bestaan was en is doordrenkt van liefde voor de medemens en (subtiel) verzet tegen onrecht;
- Al mijn liefdes, vrienden en vriendinnen, collega’s, (spirituele) raadgevers, therapeuten en opponenten;
- Docenten: vooral geschiedenis- en taaldocenten;
- Nonnen (soeurs) en medebewoners van Internaat Alverna; middelbare schoolperiode: medeleerlingen, de debatingclub van het MIL en het RC, Black Power, Martin Luther King, de Burgerrechtenbeweging in Amerika; 30 mei 1969 (trinta di mei), Vitó, eerste Afro-kapsel op school, dashiki, Gomezplein, stakingen en protesten, examenliteratuurlijst;
- Periodes in Nederland, Aruba en Curaçao: culturele schok, politieke bewustwording, Frantz Fanon, De verworpenen der aarde; Zwarte huid, blanke maskers; de hippiebeweging, protesten tegen de Vietnamoorlog; literatuur voor tentamens, colleges, werkstukken en afstudeerscriptie, conferenties, congressen, workshops, cursussen; muzieklegendes: James Brown, Say it loud, I’m black and proud, Aretha Franklin, Bob Marley, Eddy Bennett (Aruba), shon Colá, Doble R, Petoi, Rudy Plaate;
- Duizenden boeken, geschriften, films, theaterstukken, producties, acties, activiteiten, bewegingen en wijsheden van honderden schrijvers, cineasten, artiesten, strijders en wezens, zoals: James Baldwin, Angela Davis (autobiografie), Germaine Greer, de Surinaamse Cabaret Musical Land te Koop, geschreven en geregisseerd door Henk Tjon & Thea Doelwijt (1973); Salvador Allende, de staatsgreep in Chili op 11 september 1973; de eerste Nederlands-Surinaamse ‘zwarte’ film Wan Pipel in 1976, ter ere van de onafhankelijkheid van Suriname in 1975; Gabriel García Márquez, Anja Meulenbelt, De schaamte voorbij; Gandhi, Jezus, Krishnamurti, Ernesto Cardenal, Paulo Freire, Pedagogie van de onderdrukten; Cultural bases of Racism and Group Expression, Zwarte mensen in kinderboeken; de militaire staatsgreep in 1980 en de Decembermoorden in 1982 in Suriname, de militaire staatsgreep, de moord op Maurice Bishop en de Amerikaanse invasie in 1983 in Grenada, de schokkende, racistische moord op Kerwin Duinmeijer op 20 augustus 1984 in Amsterdam, de golf van verontwaardiging en acties die daarop volgden, de strijd tegen apartheid in Zuid-Afrika, Nelson Mandela; Philomena Essed, Alledaags racisme; Maya Angelou, Kimberlé Williams Crenshaw[5], Audrey Lorde, Toni Morrison, Alice Walker, Oprah Winfrey; Thekla den Boer, Kees Broere, Eva Eckkrammer, Mac & Thelma Kibbelaar, Reinhilde van der Kroef, Lodewijk Ouwens, David Van Reybrouck, Gloria Wekker, Henk Weltevreden;
- Reizen naar Suriname, Venezuela, Cuba en de VS: contacten in al die landen; projecten en organisaties, zowel lokaal als overzees à Grupo Teatral Arubano, Grupo Anglo, Sede di Papiamentu, FPI, de Négritude-beweging, Teatro Foro, African Queen, Lingua Franca, Luna de Cachito, bezoek aan de Guajiros, verblijf in het Amazonegebied, de ‘selva’ (jungle); Aikido, Zikinzá, Krusa Laman/Writers Unlimited, Schrijversvakschool Paramaribo, Archivo Nashonal, National Archaeological Anthropological Memory Management (NAAM), Kas di Kultura, Kas di Pal’i Maishi, Landhuis Bloemhof, Mongui Maduro Library, Museo Tula, Museo di Tambú Shon Colá, Teatro Luna Blou, UniArte, Uitgeverij In de Knipscheer; Dòmpereré, Sambumbu, Bos di Hubentut, Curaçao International Film Festival Rotterdam (CIFFR); de documentaires I Am Not Your Negro & Sombra di Koló, Peer Group Academic Writing, Raising the Curtain on Race, Black Lives Matter, Me Too, Siudadano Preokupá, Kòrsou kontra Rasismo, Grupo Lantá; seksueel misbruik, huiselijk geweld, kindermishandeling, femicide, homofobie, de klimaatcrisis, het vluchtelingenvraagstuk; Mama Tera (Pachamama/Mother Earth);
- Caribische, Zuid-Amerikaanse en Afrikaanse schrijvers, denkers, makers en strijders à oudere generatie of klassiekers: Tula (herdenkingen/Ruta Tula), dr. Moises da Costa Gomez, Elis Juliana, Pater Brenneker, Hubert Booi, Cola Debrot, Luis Daal, Pierre Lauffer, Boeli van Leeuwen, Frank Martinus Arion, Tip Marugg, Enrique Muller, Alejandro (Yandi) Paula, René Römer; Thelma Anthonia, Lucille Berry-Haseth, Nydia Ecury, Sonia Garmers, May Henriquez, Dinah Veeris;
- Michael Witter (Jamaica); Daniel Castro (Venezuela), Eduardo Galeano (Uruguay), Anton de Kom (Suriname), María Lugones (Argentinië), Pablo Neruda (Chili), Luiz Carlos Neves (Brazilië), Isabél de los Ríos (Venezuela), Astrid Roemer (Suriname), Derek Walcott (Saint Lucia), Chimamanda Ngozi Adichie (Nigeria)[6], Junot Díaz (Dominicaanse Republiek), Diana Ferrus (Zuid-Afrika); Ngũgĩ wa Thiong’o (Kenia), Donte Small (VS);
- Sheila Albertoe, Rose Mary Allen, Laurindo Andrea, Richenel (Muz) Ansano, Bòi Antoin (Bonaire), Gibi Bacilio, Barche Baromeo, Vernon Chatlein, Joceline Clemencia, Roland Colastica, Richard Doest, Pacheco Domacassé, Lydia Emerencia (Aruba-Bonaire), Roy Evers, Freddy Forster (Suriname) Margo Groenewoud, Francio Guadeloupe (Nederland-Sint Maarten), Stanley Heinze (Aruba), Glenn Helberg, Jeanne Henriquez, Eché Janga (Nederland-Curaçao), Mario Kleinmoedig, Amy Lasten (Aruba), Myriam La Vache, Robert Leal (Venezuela), Eric La Croes, Ronny Lobo, Egbert Martina, Hemayel Martina, Lucia Nankoe (Nederland-Suriname), Angelo Ormskerk (Nederland-Suriname), Norman de Palm, Pim de la Parra (Suriname), Sheila Payne, Joyce Pereira (Aruba), Laura Quast, Philip (Fifi) Rademaker, Gladys do Rego, Mika Ribeiro, Angela Roe, Louis Philippe Römer, Felix de Rooy, René Rosalia, Wim Rutgers (Aruba), Velma Solomons, Albert Schoobaar, Ramon Todd Dandaré (Aruba), Monifa Willekes, Selwyn de Wind, Ieteke Witteveen, Yerba Seku;
- Facebookdiscussies (2009-2015);
- En veel meer en vele anderen.
[1] Afbeeldingen: Persoonlijk archief Ini Statia
[2] 1981 Beleidsnotacommissie Enseñansa Pa Un i Tur; 2007 UNESCO, Mother Tongue Matters: Local Language as a Key to Effective Learning
[3] Intersectionaliteit (ook wel kruispuntdenken) is het fenomeen dat “maatschappelijke ongelijkheid zich voordoet langs verschillende assen, die elkaar snijden”; de notie dat individuen in een samenleving discriminatie en onderdrukking ondervinden op grond van een veelvoud van factoren.
[4] The “coloniality of power” is an expression coined by Anibal Quijano to name the structures of power, control, and hegemony that have emerged during the modernist era, the era of colonialism, which stretches from the conquest of the Americas to the present.
[5] https://www.youtube.com/watch?v=akOe5-UsQ2o&t=19s
[6] https://www.youtube.com/watch?v=D9Ihs241zeg
Curaçao, 12-02-2021
RSS
Facebook
Twitter
