“In Suriname vind je geen ezels”
Toespraak Noraly Beyer bij de onthulling van Sonny Boy, het beeldje van Teus van de Berg, in het Bijlmer Parktheater op 10 december 2010, de internationale dag van de mensenrechten.
In de oorlogstijd, waarin het verhaal speelt van Waldemar en Rika, de ouders van Sonny Boy, werden mensenrechten, onder meer het recht op vrijheid, met de voeten getreden. De dag van de mensenrechten is dan ook met zorg gekozen voor de onthulling van het beeldje van Sonny Boy.
“Waldemar was een zwemmer”. Zo begint het succesvolle boek Sonny Boy van Annejet van der Zijl. In die eerste alinea volgt een prachtig portret van de Surinamerivier in Paramaribo, omschreven als een krokodil met halfgeloken ogen: stil, maar levensgevaarlijk. Waldemar was nog niet eens 15 jaar oud toen hij van Domburg naar de Waterkant kon zwemmen, een marathontocht van 20 kilometer, alleen voorbehouden aan de allerbeste, de sterkste én slimste zwemmers van Paramaribo.
Afgelopen maart was ik in Suriname. Ik wist dat Sonny Boy verfilmd zou worden. Maar laat ik nou net op de eerste dag dat ik in Paramaribo wakker werd, gevraagd worden of ik het leuk vind om te komen kijken op de filmset van Sonny Boy. Zo heb ik tot mijn grote verrassing van heel dichtbij kunnen zien hoe de jonge Waldemar, gespeeld door Angelo Arnhem, op lokatie gefilmd werd, vlak naast Fort Zeelandia. Ik zag met hoeveel geduld hij keer op keer uit de rivier de steiger opklom, om te rennen over de nagebouwde markt uit begin jaren 20. Iedereen en alles perfect in de stijl van die tijd, inclusief een kar met ezels. Daar heb ik wel van over gehouden dat er “Geen ezels zijn in Suriname”. De lokale producent had stad en platteland afgezocht, maar nee, geen ezels. Die zijn tenslotte wel gevonden in buurland Guyana.
Op de set liep ook een oudere Javaanse man. Hij was ingehuurd als “rainman”, omdat hij kan voorspellen of het gaat regenen of niet. Meer nog, hij zou de gave bezitten om de regen op afstand te houden. Het moest die hele dag droog blijven. Later in die middag was er wel regen nodig, maar dat maakten de filmmakers liever zelf, met hulp van de brandweer. Het was een hele sensatie dat een verhaal dat in Suriname begon en in de concentratiekampen van Duitsland eindigde, zoveel furore had gemaakt, dat het nu verfilmd werd.
Het toeval wilde dat ik in diezelfde vakantie in Suriname, in gesprek kwam met Muriel Samsin-Hewitt. Haar vader was een halfbroer van Waldemar. Ze liet foto’s zien van de twee zusters van Waldemar, Hilda en Lily. Van Waldemar zelf had ze jammer genoeg geen foto’s. Zijn zoon Waldy Nods, Sonny Boy, kent ze wel, maar in de familie was verder niets of in elk geval niet veel bekend over de geschiedenis van Sonny Boy en zijn ouders Waldemar en Rika. Het boek van Annejet van der Zijl was een eye-opener geweest voor Muriel.
Dat bleek ook het geval voor Anastatia Poki, ambtenaar bij het Centraal Buro voor Burgerzaken in Paramaribo. We kwamen bij haar omdat we nieuwsgierig waren geworden naar de wortels van Sonny Boy in Suriname. Anastatia diepte uit de archieven de geboorteakte op van Waldemar en de huwelijksakte van zijn ouders, Koos Nods en Eugenie Elder. Ze vond geen echtscheidingsakte, maar tot haar verbazing wel een nieuwe trouwakte van Koos met een andere vrouw. Anastatia wist helemaal niks van Sonny Boy. Toen we haar een exemplaar gaven van de speciale editie van Sonny Boy in de serie SuriBoek, leek ze de hemel te rijk.
Eenzelfde soort heugelijke verbazing vonden we bij de Amerikaanse predikant van de Lutherse Kerk. “No… No..”. Nog nooit gehoord van Sonny Boy. Hij kwam er maar niet over uit dat in een archieflade van zijn kerk de namen van Koos Nods en Eugenie Elder bewaard zijn gebleven, de grootouders van Sonny Boy, over wie nu zo’n grote film werd gemaakt.
Toen ik Sonny Boy indertijd las, moest ik vaak denken aan een neef van mij die in de jaren 60 een verhouding had met een Nederlandse vrouw, bij wie hij in huis woonde. Zij was stukken ouder dan hij. Zij was wit. Hij zwart. Wij vonden toen dat ze teveel verschilden in leeftijd en cultuur. Zoals we verwachtten, hielden ze het niet lang uit, samen. Ik denk dat ik hierom ook geraakt werd door Sonny Boy.
Waldemar en Rika bleven WEL bij elkaar. Zij wit, getrouwd, moeder van vier kinderen. Hij zwart en veel jonger dan zij. Hun liefde was een groot schandaal. Maar ze trotseerden alles, ook het verdriet dat Rika haar kinderen niet meer bij zich kon hebben. Het kind dat ze samen kregen, noemden ze ook Waldemar, liefkozend afgekort tot Waldy, maar meer nog tot Sonny Boy.
Alom is bekend wat Waldy Nods zei tegen Annejet van der Zijl, toen hij het boek had gelezen. Na meer dan 50 jaar ronddolen had zij het boek geschreven dat hij altijd had willen schrijven, maar wat hem nooit gelukt was. Zij had hem zijn ouders teruggegeven, zijn geschiedenis, zijn jeugd en zijn lieve koosnaam. Ik ben zo vrij om er dankbaar aan toe te voegen dat Annejet het verhaal ook teruggegeven heeft aan Suriname, aan Nederland, aan ons.
Begin 2005, kort nadat het boek was uitgekomen, had ik de eer om Annejet van der Zijl te interviewen tijdens het literatuurfestival Winternachten. Annejet vertelde toen dat het verhaal van Waldemar en Rika haar zo geboeid had, omdat het raakt aan de twee zwartste episodes uit de Westerse geschiedenis, slavenhandel en Jodenvervolging. Inderdaad, in Sonny Boy komen veel lijnen samen. Van Suriname en Nederland. Van oorlog en verraad. Van liefde en trouw. Van ouders en kinderen. Van zwart en wit. En zo legt het ook de kiem bloot van onze samenleving, zeker als we hier in de Bijlmer om ons heen kijken.
De Bijlmer spiegelt het multiculturele karakter van Nederland. De Bijlmer is een broedplaats voor gemengde huwelijken. Bijgevolg is de Bijlmer een belangrijke leverancier van de nieuwe Nederlanders, die van allerlei windstreken komen en vele kleuren bloed in hun aderen hebben. De Bijlmer is een grote producent van de toekomst van Nederland, van de nieuwe Sonny Boys. Het Bijlmer Partktheater is dan ook een uitstekende plek om onderdak te geven aan Sonny Boy, dat wil zeggen aan zijn beeltenis, gemaakt door Teus van de Berg.
RSS
Facebook
Twitter
