blog | werkgroep caraïbische letteren
0
 

In memoriam: Pieter Muysken (1950-2021)

door Welmoed Ventura

Professor Pieter Muysken hielp Surinaamse talen wetenschappelijk in de spotlight te plaatsen en was een van de invloedrijkste taalkundigen van Nederland. Hij had een diepgaande belangstelling voor meertaligheid en mengtalen en werkte in de jaren ‘80 mee aan een vroege taalwetenschappelijke bundel over Surinaamse talen. Na deze publicatie in zijn jongere jaren schopte Pieter Muysken het tot hoogleraar in de linguïstiek en de creolistiek. Op 6 april 2021 verscheen het droevige bericht: Pieter Muysken is niet meer.

Pieter Muysken. Foto RUN.

De vaal – ooit fel – oranje kaft van De talen van Suriname (1983) prijkt nog steeds in mijn boekenkast. In de loop der jaren kocht ik meerdere titels van Muysken, nu uitsluitend Engelstalige onderzoeken over meertaligheid. Als co-editor en auteur werkte hij samen met Eddy Charry en Geert Koefoed om wetenschappelijke onderzoeken over Surinaamse talen van de hand van Surinamers te publiceren. Nu zijn deze taalonderzoeken – uit de jaren 50, 60 en 70 – ruim een halve eeuw oud. Van de tijd waarin de taalemancipatoire bewegingen voor het Sarnami, Sranantongo en Surinaams-Javaans actief waren en waarin Jan Voorhoeve over het Sranantongo schreef. Deze taalwetenschappelijke bundel is nu te downloaden via de onlinebieb www.dbnl.org.

Muysken leverde bijna veertig jaar later als auteur/co-editor met Kofi Yakpo een bijdrage aan de Engelstalige compilatie onderzoeken naar veranderende structuren van Surinaamse talen: Boundaries and Bridges: Language Contact in Multilingual Ecologies. Een vergelijking van de inhoud met De talen van Suriname toont de ontwikkeling over veertig jaar, van Muyskens expertise en de taalwetenschap in het algemeen. Talen worden niet meer zozeer gescheiden bestudeerd, maar nadrukkelijk in de context van de talen waarmee ze samenleven. De term ‘meertalige ecologie’ heeft zo zijn intrede gedaan; talen worden nu beschouwd als deel van de biodiversiteit van onze denkwereld.

Muyskens fascinatie

Muysken reisde door Zuid-Amerika, geboeid als hij was door ‘kleine’ talen, en om uitstervende inheemse talen vast te leggen voor het nageslacht. Hij bracht zijn jongste jaren door in Bolivia, zijn geboorteland. Als kind stond hij onder de hoede van een Quecha-sprekend dienstmeisje. De kiem voor zijn latere fascinatie en beroep werd daar gelegd.Muysken behaalde in 1974 zijn doctoraal in de taalkunde aan de Universiteit van Amsterdam, met als bijvakken Papiamentu en Quecha. In 1972 had hij zijn bachelorgraad in Spaans en Portugees behaald aan de universiteit van Yale. In 1977 promoveerde hij als taalwetenschapper op het Quecha, aan de Universiteit van Amsterdam. Na het behalen van zijn doctorstitel werkte hij aan meerdere Nederlandse universiteiten. Hij breidde zijn werkveld uit naar de meertalige situatie van Zuid-Afrika en Nederland zelf; met vele mede-onderzoekers natuurlijk, onder wie promovendi die hij begeleidde. Muysken kwam regelmatig in aanmerking voor lijvige onderzoeksbudgetten. In 1985 ontving hij een prijs van het Prins Bernard Cultuurfonds; in 1990 de Prix des Ambassadeurs en in 1998 de Spinozapremie. Met die laatste sleepte hij drie miljoen euro aan onderzoeksubsidie in de wacht. In 2008 haalde hij nog 2,5 miljoen euro onderzoeksbudget binnen met zijn aanvraag bij de EGC Advanced Grant. Ondanks deze grote onderzoeken staat Muysken meer bekend als een bescheiden persoonlijkheid.

Bijdrage creolistiek via Surinaamse talen

Muyskens bijdrage op het gebied van Surinaamse talen lag vooral in de creolistiek, de studie van taalvermenging, waaruit vaak nieuwe talen ontstaan. Met zijn collega Norval Smith – die ik zelf heb mogen ervaren als docent creolistiek- werkte hij als co-editor aan Surviving the Middle Passage. The West Africa-Surinam Sprachbund. Dit vuistdikke werk over de relatie tussen Surinaamse creooltalen en West-Afrikaanse talen is te downloaden via library.oapen.org. Overigens, Norval Smith heeft ook een belangrijke bijdrage geleverd aan het taalhistorisch onderzoek naar het Sranantongo, onder meer gepubliceerd in Atlas of the Languages of Suriname (2002). Een bijdrage van Pieter Muysken staat daar niet in.

Aan de Radbouduniversiteit in Nijmegen leidde Muysken het project Languages in Contact. Zijn onderzoeksterrein lag daarmee ook binnen Nederland, met name de straattaalvariatie in de grote steden. De laatste die – voor zover ik weet – via Muysken op een Surinaamse taal promoveerde, was Sophie Villerius. Zij deed enkele jaren terug onderzoek naar structuurveranderingen in het Surinaams-Javaans. Ook begeleidde hij Cefas van Rossem – ooit student Nederlands aan het IOL – bij zijn PhD-onderzoek naar vertalingen in het Creole Dutch van de Maagdeneilanden, een uitgestorven creooltaal. Dit soort onderzoeken vindt overigens altijd plaats  in het kader van de zoektocht naar universele kenmerken van taal.

Geen ivoren toren

Hoewel Muysken hoogleraar was, beperkte hij zich niet tot zijn ivoren toren. Hij was liever op reis voor zijn werk, en naast zijn talloze taalwetenschappelijke publicaties, maakte hij een serie interviews met prominente Afrikaanse taalwetenschappers in het Nederlandse taalgebied voor www.stemmenvanafrika.nl. Op de eerste pagina van die site prijkt het interview met prof. dr. Enoch Oladé Aboh van de Universiteit van Amsterdam, in samenwerking met Jenneke van de Wal. Ook leverde hij zijn bijdrage als docent Nederlands als tweede taal, voor migranten en asielzoekers in Nederland.

In mijn eigen onderzoekartikelen staat nog regelmatig de bronverwijzing (Charry, Muysken & Koefoed 1983). Zo ook in researchpapers en scripties van studenten die ik als taalkundige met deels dezelfde interesses als Muysken begeleid. Dat blijft ook nog wel even zo, ondanks de recentere werken die over Surinaamse talen zijn verschenen. Als taalwetenschapper ben ik Pieter Muysken dankbaar voor zijn nalatenschap in de vorm van zijn publicaties. Deze fundamentele bijdragen zullen nog lang naklinken.

[eerder verschenen in de Ware Tijd Literair, 17 april 2021]

Your comment please...

  • RSS
  • Facebook
  • Twitter