In het teken van drie zwarte schrijvers
door Jerry Dewnarain
Zwart en vrouw
In september 2022 wordt Tsitsi Dangarembga schuldig bevonden aan het ‘aanzetten tot openbaar geweld’ in de hoofdstad Harare, Zimbabwe, waar ze in 2020 vreedzaam protesteerde tegen staatscorruptie. Misschien hebben haar vervolging (ze kreeg een voorwaardelijke gevangenisstraf) en het politieke klimaat eromheen haar nieuwe essaybundel Zwart en vrouw geïnspireerd.
Deze bundel is onlangs uitgegeven door uitgeverij Ten Have in Utrecht. Daarin richt de auteur haar vernietigende aandacht meer op de politiek van haar land. De essays in het boek variëren van een verslag van haar schrijversleven tot een onderzoek naar de redenen waarom het feminisme er niet in is geslaagd om overwinningen te behalen voor Zimbabwaanse vrouwen. Dat doet ze door in persoonlijke en materiële geschiedenissen uit te leggen hoe ras en geslacht in haar land worden geleefd. En dit maakt het boek zo meeslepend.
Deze bundel is onlangs uitgegeven door uitgeverij Ten Have in Utrecht. Daarin richt de auteur haar vernietigende aandacht meer op de politiek van haar land. De essays in het boek variëren van een verslag van haar schrijversleven tot een onderzoek naar de redenen waarom het feminisme er niet in is geslaagd om overwinningen te behalen voor Zimbabwaanse vrouwen. Dat doet ze door in persoonlijke en materiële geschiedenissen uit te leggen hoe ras en geslacht in haar land worden geleefd. En dit maakt het boek zo meeslepend.
Door haar openingszinnen lijkt het alsof zij eveneens geïnspireerd is geweest door Frantz Fanon: ‘Ik ben een existentiële vluchteling. Ik ben al op de vlucht sinds ik de baarmoeder verliet, en waarschijnlijk daarvoor al, gezien de omstandigheden waarin ik ben geboren en de invloed van deze omstandigheden op mijn prenatale omgeving.
De essays gaan meestal over een bepaalde ervaring van zwartheid, namelijk gebaseerd op de geschiedenis van Zimbabwe. Dat brengt Dangarembga in verband met haar geboorte in een Amerikaanse Methodist Episcopal Mission Hospital in Nyadire in het noordoosten van Zimbabwe: haar ouders werkten honderden kilometers van het ziekenhuis vandaan, maar kozen ervoor omdat ze fanatieke leden waren van de United Methodist Church, in wat toen de Britse kolonie Zuid-Rhodesië was (p.11 e.v.).
Over segregatie zegt ze het volgende in haar boek: ‘De racistische wetgeving die werd ingevoerd, nog geen tien jaar nadat Zuid-Rhodesië zelfbestuur volgens het Westminster-model kreeg toegekend, omvatte de op segregatie gebaseerde Wet ter Verdeling van het Land van 1930. Deze wet verdeelde de kolonie onder in ‘Europese’, ‘Inheemse’, ‘Onbepaalde’, ‘Bos-’ en ‘Niet-toegewezen’ gebieden. In aanvulling op deze verdeling was de Afrikaanse bevolking volgens deze wet niet toegestaan grond te kopen in de als Europees aangeduide gebieden… Ten onrechte – behalve volgens de principes van witte suprematie – kregen Afrikanen in slechts 7 procent van het land het recht toegekend om zonder concurrentie van de kolonisten grond te kopen. Dit zou een aanhoudende klacht worden onder de Afrikaanse bevolking en uiteindelijk een belangrijke oorzaak van de Zimbabwaanse antikoloniale gewapende strijd…’
‘Vrijwel meteen nadat de kolonisten in 1890 waren aangekomen in het gebied dat nu Harare heet, werd er een pasjessysteem ingevoerd door onder andere Cecil Rhodes. Dit systeem was bedoeld om de bewegingsvrijheid van slaafgemaakten aldaar te bedwingen, en deze wetten werden vervolgens uitgebreid om te voorkomen dat Afrikaanse mensen het gebied binnenkwamen. Door de pasjeswetten bij aankomst in het nieuw geannexeerde territorium te introduceren, zette Rhodes een diepgewortelde Britse traditie van segregatie voort.’
Deze diepgewortelde witte suprematie blijkt uit het volgende fragment: ‘In het pasboekje dat Afrikaanse mannen, en later ook vrouwen in stedelijke gebieden, verplicht bij zich moesten dragen, stond vastgelegd waar een Afrikaan kon werken, waar hij kon wonen en met wie hij kon trouwen. Mijn vader was een man die, volgens de wetten van het land, zo’n pasboekje bij zich moest dragen in het land waar hij een staatsburger was. Het beheersen van de fysieke mobiliteit was een cruciale tactiek binnen de Rhodesische witte suprematistische strategie.’
De segregatie werd het beste bereikt door het onderwijs: ‘Onderwijsinstellingen in Zuid-Rhodesië waren gescheiden, net als veel andere instellingen in het land. Initiatieven tegen segregatie werden overgelaten aan een groep witte burgers. Het uiteindelijke doel was het creëren van een of ander multiraciale samenleving. Tegenstanders van segregatie waren van mening dat het witte bewind een beschavende invloed had op Afrikanen, en dat deze nieuwverworven beschaafdheid terug te zien was in het gedrag en de gewoonten van Afrikanen.’
Het gezin Dangarembga verhuisde op gegeven moment naar Engeland. Zij lieten hun twee kinderen bij witte pleegouders in Dover achter, zodat zij westers onderwijs konden genieten. Deze overgang vertelt Tsitsi Dangarembga in een hartverscheurend verhaal over verlatenheid. ‘De herinnering begint grauwig met een kamer die, waar ik later achter kwam, de salon werd genoemd. Er waren een aantal erg grote mensen bij mijn vader en moeder, die dag waarop ik voor het eerst in de salon was. Ik kan het me niet exact herinneren, maar ik weet wel dat deze mensen bleek waren. Er werd gefluisterd in de eerste kamer die we binnenkwamen.’ De jonge kinderen kwamen in een kamer vol met speelgoed. Na een poosje wilden ze terug naar de zitkamer om hun ouders te vertellen over al dat speelgoed, maar helaas die waren met de noorderzon vertrokken… Ze wist niet dat zij en haar broer tot een hele generatie zwarte Zimbabwaanse kinderen behoorden die het slachtoffer waren van het koloniale systeem: verminkingen van deze gemeenschappen waarvan ze nooit zullen herstellen.
Uit de essays Zwart en vrouw blijkt hoe dergelijke details verweven zijn met het persoonlijke en politieke om te laten zien hoe de ervaring van ras en geslacht niet afhangt van overkoepelend essentialisme, maar van lokale geschiedenissen die op het lichaam zijn geschreven. De auteur maakt dit vooral duidelijk in een huiveringwekkend verslag van haar eigen zelfverminking in haar jeugd, terwijl ze nog in een pleeggezin zat. ‘Ik wantrouw positieve emoties tot op de dag van vandaag. Mijn ontdekkingen over wie ik ben of wie ik zou kunnen zijn, gaan gepaard met spanning. De vraag die mij achtervolgt, is: ‘Als ik erachter kom dat ik een begeerlijk ding ben, wordt dat dan ook van mij afgenomen?’ Met andere woorden: ‘zal ik opnieuw mijn zijnsbesef kwijtraken?’
In Zwart en vrouw onderzoekt Tsitsi Dangarembga de erfenis van het imperialisme op haar eigen leven en op elk aspect van het zwarte belichaamde Afrikaanse leven. De auteur vertelt over een pijnlijke scheiding van haar ouders als peuter en brengt deze ervaring in verband met de breuken die in Afrika worden veroorzaakt door mensenhandel en slavernij.
Tsitsi Dangarembga, Zwart en vrouw. Essays. Vertaald door Nhomy Mettendaf. Utrecht: Uitgeverij Ten Have. ISBN 9789025911553.
Verbonden: een klassieke scifi-roman
Octavia E. Butler is een populaire Amerikaanse sciencefictionschrijfster. Dat blijkt uit de herdrukken en vertalingen van haar oeuvre. Ze werd in 1946 geboren in Californië en stierf in 2006 op 58-jarige leeftijd. In haar geboortestaat spelen de meeste van haar boeken zich af. ‘Vanaf 1979 kon ze stoppen met de tijdelijke baantjes en leven van haar schrijven. Ze was een obsessieve schrijver en herschrijver. Tijdens haar leven verschenen flink wat edities en vertalingen van haar werk’, meldt het voorwoord van haar meest populaire boek Verbonden, dat in 2022 in Nederlandse vertaling door uitgeverij Signatuur is uitgegeven. De oorspronkelijke titel van Verbonden is Kindred. Deze sciencefictionroman verscheen in 1979.
Met de uitgave van Verbonden werd Butler plotsklaps bekend. In de jaren tachtig van de vorige eeuw kreeg ze steeds meer erkenning voor haar oeuvre. Ze won belangrijke prijzen. Haar werken hebben nog steeds grote invloed op scifi-schrijfsters als N.K. Jemisin en Nnedi Okorafor en worden bestudeerd in talloze studies. Heden ten dage prijkt haar naam op elke lijst met Afro-futuristische boeken. Intussen worden haar boeken ook gerangschikt als klassiekers.
Korte plot
Verbonden is Butlers meest gelezen boek, vanwege het provocerende uitgangspunt. In een zin kort gezegd: de lezer reist met de zwarte vrouwelijke held Dana, hoofdpersonage, mee door de tijd om de verschrikkingen van slavernij onder ogen te zien en de gevolgen van racisme, seksisme en witte suprematie toen en nu te onderzoeken.
In 1976 zijn Dana en haar man Kevin hun nieuwe huis in Los Angeles aan het uitpakken, wanneer Dana flauwvalt. Als ze weer bij bewustzijn komt, bevindt ze zich in een totaal andere plaats en tijd: Maryland, 1815. Het is de periode van slavernij in Amerika. Omdat Dana zwart is, wordt ze er als slavin beschouwd. In Maryland ontmoet ze Rufus voor het eerst: hij ligt in het water en als Dana niet ingrijpt, zal hij verdrinken. Ze redt zijn leven en dat zal keer op keer gebeuren.
Terwijl haar aanvankelijke verdwijning binnen enkele minuten voorbij is, wordt ze teruggeroepen, voor steeds langere perioden, elke keer dat het impulsieve kind zichzelf in levensgevaar brengt. Uiteindelijk vergezelt haar nieuwe, blanke echtgenoot haar onbewust naar het verleden, waar hun huwelijk illegaal is.
Het blijkt dat Dana is ‘geroepen’ door haar blanke voorouder, Rufus – bij[U2] haar eerste bezoek is Rufus een klein kind, zoon van een slaveneigenaar – en ze zal terug naar Maryland worden vervoerd (twee keer met haar blanke echtgenoot Kevin) om Rufus keer op keer van de dood te redden. Naarmate Rufus ouder wordt, neemt de relatie tussen hem en Dana een aantal angstaanjagende dimensies aan: Rufus kan eenvoudigweg niet de menselijkheid tonen die Dana probeert op te roepen; Dana, meegesleurd in het leven van slaven met vernedering en wreedheden, gaat voorzichtig te werk en probeert enkele veranderingen door te voeren, maar ze keert vaak geslagen en verminkt terug naar haar eigen eeuw.
Dana redt Rufus, maar komt onvermijdelijk vast te zitten in Maryland, overgeleverd aan de genade van Rufus’ gewelddadige vader, totdat de tijd haar terugvoert naar 1976 en een radeloze echtgenoot. Terwijl dit proces zich herhaalt, eist het zowel fysiek als emotioneel bij Dana zijn tol.
Tijdreizen
Tijdreizen maakt het verhaal gelaagd, want Dana is geen vrouw uit de negentiende eeuw. Zoals de personages uit die tijd aangeven, spreekt ze soms als een blanke vrouw – te ontwikkeld, te assertief naar de maatstaven van de zwarte vrouwen rond de Weylin-plantage. Het markeert Dana als anders dan haar eigen volk en dit brengt haar in problemen. Maar het verhaal herinnert ons er ook aan dat ze niet iemand is die is opgegroeid in slavernij.
Op Dana’s eerste twee reizen naar het verleden positioneert ze zich zo goed als ze kan als vrij. Wanneer Kevin haar per ongeluk vergezelt, doet ze zich voor als zijn eigendom. Bij latere reizen worden haar macht en autonomie verder uitgehold, aangezien eerst Rufus’ vader en vervolgens Rufus zelf Dana’s voorliefde voor enkele van hun tijdgenoten uitbuiten om haar te manipuleren.
Butler herinnert ons eraan dat onze macht als individu wordt bepaald door de staat, cultuur, en de samenleving. Noch Kevin noch Dana slaagt er echt in om enige echte verandering aan te brengen op de plantage Weylin.
Verbonden is geen feel good-verhaal over ontsnappen aan slavernij. Integendeel, Butler probeert de lezer uit te dagen om na te denken over het dagelijkse misbruik van de slaven (en zelfs vrije zwarte mensen) in die tijd. Ze verbeeldt slavernij op een manier waarvan we weten dat het bestond als onderdeel van de geschiedenis.
Meerwaarde
Er zit een enorme ironische kracht in Butlers visie op het oude zuiden van Amerika in sciencefictiontermen: onderdrukte zwarten en een koortsachtige realiteit. Butlers boeken zijn pageturners die gedreven worden door de plot: de emoties zijn groot en er staat altijd iets op het spel. Het zijn spannende boeken die je in één adem wilt uitlezen. Het zijn klassieke scifi-romans, niet alleen omdat er tijdreizen, aliens, ruimteschepen en telepathie in voorkomen, maar omdat het avonturenboeken zijn. [Jerry Dewnarain]
Octavia E. Butler, Verbonden. Vertaald uit het Engels door Ine Willems. Amsterdam: Uitgeverij Signatuur. ISBN 978 90 5672 710 9.
Octavia E. Butler (1947-2006) was een wereldberoemde Amerikaanse schrijver van vele baanbrekende romans. Haar grote doorbraak kwam in 1979 met Verbonden. Butlers romans onderzoeken thema’s als zwart onrecht, vrouwenrechten, de opwarming van de aarde en politieke ongelijkheid, maar ook maatschappelijke kwesties en sociale vraagstukken zoals de conservatieve westerse blik op genderidentiteit, intergenerationeel trauma en dekolonisatie. Ze werd onder andere onderscheiden met een MacArthur Genius Grant en PEN West Lifetime Achievement Award. De boeken van Butler zijn daarom nog steeds zeer actueel en relevant en een inspiratie voor velen. Recentelijk werd haar werk over de hele wereld heruitgegeven.
Bron: www.google.sr
Nightcrawling
Querido’s Uitgeverij BV gaf onlangs een boek uit over een zwart tienermeisje, dat geschreven is door Leila Mottley, de jongste auteur die ooit genomineerd is voor de Booker Prize. Dit verhaal is geïnspireerd op waargebeurde gebeurtenissen waarbij de politie van Oakland betrokken was. In 2017 beval een rechtbank dat de politie bijna een miljoen dollar aan schadevergoeding moest betalen aan een zwarte vrouw, nadat ze beweerde dat meerdere politieagenten haar seksueel hadden misbruikt.
Nightcrawling geeft een stem aan een jong zwart meisje, Kiara Johnson, dat na de dood van haar vader en de detentie van haar moeder in een afkickcentrum sekswerker wordt om huurverhogingen te betalen. Ze heeft de zorg over haarzelf, haar gedesillusioneerde oudere broer Marcus, die zijn tijd aan muziek besteedt en Trevor, een negenjarige achtergelaten door een buurman. Dus wendt ze zich tot iets waarvan ze nooit had verwacht dat ze het zou doen om rond te komen – nightcrawling, of in andere termen, sekswerk. Door haar werk ziet ze haar stad vanuit nieuwe perspectieven – een stad die de vreugde, pijn en veerkracht van haar mensen vasthoudt ondanks een falende infrastructuur en een corrupte politieafdeling.
Wie is Kiara
Kiara is 17 aan het begin van de roman en komt uit Oakland, Californië. Ze raakt betrokken bij een netwerk van politieagenten die haar seksueel misbruiken. En het boek volgt haar en haar familie min of meer en haar pogingen om te overleven.
De auteur Leila Mottley keek naar de manier waarop de media over de Oakland-zaak spraken, omdat er een oneerlijke focus was van de media op wat het betekent voor de relatie tussen de politie en de gemeenschap; de media hadden helemaal niet veel aandacht voor wat het betekent voor dit jonge meisje; wat betekent het voor de schade voor haar en de duizenden andere meisjes en vrouwen die dit soort dingen regelmatig meemaken? Hun verhalen halen nooit de media of een rechtszaal. En dus begon de auteur erover na te denken en onderzoek te doen naar andere gevallen van seksueel geweld door de politie. Zo ontstond het boek met Kiara als hoofdfiguur. Het wordt Leila Mottley’s boeiende eerste roman, die ze begon te schrijven toen ze pas 17 was. Op 16-jarige leeftijd was ze de Youth Poet Laureate van Oakland, Californië. De hoofdpersoon Kiara is volledig fictief.
Verworvenheden van de roman Het verhaal begint wanneer Kiara 17 is. Ze woont in een smerig appartementencomplex de Regal-Hi genaamd, maar haar familie is niet rijk. Ze is met haar broer Marcus, die een beetje ouder is, een aspirant-rapper. Ze hebben geld nodig om de huur te betalen en ze is een voortijdige schoolverlater, dus probeert ze hem te helpen zijn dromen waar te maken. Wanneer hun huisbaas hun huur verhoogt, komt ze in een situatie terecht waarin ze wordt betaald voor seks: nightcrawling oftewel sekswerk. Haar wereld breekt nog verder open wanneer haar naam opduikt in een onderzoek dat haar ontmaskert als kroongetuige in een enorm schandaal binnen de politie van Oakland.
De manier waarop Mottley het gevoel allemaal in het hoofdpersonage heeft verweven is een van de grootste verworvenheden van de roman. Niet vreemd, want ze schrijft het verhaal in de eerste persoon, ik-verteller, en komt hierdoor dus makkelijk in de geest van het personage.
Nightcrawling is zeker een onbevreesd onderzoek naar rechtvaardigheid, schuld en vooroordelen. In een roman waarin racisme alomtegenwoordig is, gebruikt Mottley anonimiteit met een huiveringwekkend effect. Zo worden de politieagenten aangeduid met hun badgenummers: 612, 190, 601. Hun namen worden pas helemaal aan het einde bekendgemaakt. Ze creëert een gebroken wereld waarin men de werkelijkheid als satire leest.
Noot van de auteur
Aan het einde van het boek plaatst de auteur kanttekeningen over het boek. Ze stelt dat haar, net als vele andere zwarte meisjes, werd ingeprent om goed voor haar broer, vader en andere zwarte mannen om haar heen te zorgen, ‘dat ik medeverantwoordelijk was voor hun veiligheid, hun lichaam, hun dromen. Daaruit maakte ik op dat mijn eigen veiligheid, lichaam en dromen op de tweede plaats kwamen, dat niets of niemand mij beschermde. Kiara is een verzonnen personage, maar wat haar overkomt’, stelt Mottley, ‘is wel degelijk een afspiegeling van de vele vormen van geweld waar je als meisje met een donkere huidskleur regelmatig mee te maken krijgt.’
Genderdynamiek
Met Nightcrawling wilde de schrijfster een verhaal schrijven waarin de angst en dreiging waar je als zwarte vrouw mee te maken krijgt voelbaar zijn en ook het feit dat zwarte meisjes te vroeg volwassen worden geacht, zonder uit het oog te verliezen dat Kiara – net als zoveel andere mensen die in hopeloze situaties terechtkomen – toch nog vreugde en liefde kan voelen. ‘Ik wilde laten zien hoe bijvoorbeeld de genderdynamiek binnen een gezin en binnen zelfs de conditionering en manier waarop we meisjes en jongens in hetzelfde gezin opvoeden, de dynamiek van de broer-zusrelatie kan veranderen.’
Leila Mottley vertelt in Nightcrawling het verhaal van een zwart tienermeisje vanuit haar perspectief. Ze geeft haar respect. Ze gaat ook in op wat het betekent om het doelwit te zijn van de mensen die geacht worden je te beschermen. Nightcrawling is een sterk verhaal over uitbuiting, racisme en seksualiteit. Leila Mottley geeft aan haar 17-jarige verteller Kiara in haar debuutroman een geweldige stem.
Leila Mottley is een Amerikaanse schrijfster en dichter. Ze is The New York Times bestsellerauteur van Nightcrawling, dat werd genomineerd voor talloze prijzen, waaronder de Booker Prize, waarmee ze de jongste auteur is die voor de prijs is genomineerd. Bron foto: www.google.sr
[DWT Literair, Weekendeditie 26-28 mei 2023]
RSS
Facebook
Twitter
