Ideeën om het einde van de wereld uit te stellen
door Jerry Dewnarain
Wie?
Ailton Krenak is schrijver en milieuactivist. Hij is de auteur van het spraakmakende boek Ideeën om het einde van de wereld uit te stellen (Oorspronkelijk verschenen in het Portugees onder de titel Ideias para adiar o fim de mondo in 2019, door Companhia das Letras, São Paulo, Brazilië). Krenak is een van de grootste leiders van de inheemse beweging en een belangrijke Braziliaanse denker.
Krenak geboren in de regio van Vale do Rio Doce in Minas Gerais in 1954, een plaats die sterk is beïnvloed door mijnbouw- en landbouwactiviteiten. Krenak werd bekend om zijn onvergetelijke toespraak die hij hield op de grondwetgevende vergadering, in 1987 gehouden in Brasilia, toen hij zijn gezicht beschilderde met de zwarte inkt van genipapo (Genipa americana) om te strijden voor inheemse rechten. Zijn toespraak en strijd leidden tot de erkenning van inheemse rechten in de federale grondwet van Brazilië.
Wat?
Behalve De plaats waar de aarde rust (2000) verscheen in 2019 zijn boek Ideeën om het einde van de wereld uit te stellen. Het boek is een bewerking van twee lezingen, gehouden door de inheemse leider in Portugal, in 2017 en 2019. In het boek bekritiseert hij het idee van de mensheid als iets wat los staat van de natuur. Bij de viering van de 500ste verjaardag van de ‘ontdekking’ van Brazilië werd hij uitgenodigd om deel te nemen aan deze viering. Hij weigerde, omdat hij dacht dat dit een feest was voor de Portugezen. In 2017 aanvaardde hij wel de uitnodiging om deel te nemen aan de conferentie ‘Os involuntários da patria’, in Lissabon, in een Ibero-Amerikaans cultureel evenement, op uitnodiging van Eduardo Viveiros de Castro. Bij deze gelegenheid werd de documentaire ‘Ailton Krenak en de droom van steen’, geregisseerd door Marco Altberg, gepresenteerd. Na de presentatie sprak hij met de deelnemers. Dit gesprek en een ander gesprek dat het jaar daarop werd gevoerd, worden in het boek gepresenteerd.
Etnische groep Krenak
De etnische groep Krenak, waartoe Ailton behoort, beslaat een inheems gebied dat zich uitstrekt van het Braziliaanse noordoosten tot het oosten van Minas Gerais, waar de rivier de Doce stroomt; het gebied beslaat ook de Amazone, in de regio Alto Rio Negro, op de grens tussen Brazilië, Peru en Bolivia. Het is een gebied dat kleiner is geworden door de komst van kolonisten, die het gebied domineerden en de leefgebieden van de traditionele bewoners van de regio in beslag namen.
De naam Krenak is samengesteld uit twee delen: kre betekent ‘hoofd’ en nak betekent ‘land’. Krenak is de nalatenschap van onze voorouders en de herinnering aan onze oorsprong. Het is een oorsprong die we herkennen als ons ‘hoofdland’, waar wij mensen onszelf niet meer begrijpen zonder deze verbinding, zonder dit diepe contact met de aarde. We zien de aarde niet als bezit, maar als een plek die we delen, en waarmee wij, de Krenak, die diepe band, nu zwakker voelen worden (p. 63).
Relatie met de natuur
Ailton Krenak behandelt in zijn boek het belang van de diepe banden die de inheemse bevolking heeft met het voorouderlijk geheugen en met de identiteitsreferenties, die ervoor zorgen dat mensen niet gek worden. Hij zegt dat de inheemse bevolking zichzelf niet los van de natuur ziet, maar zich er integraal onderdeel van voelt. Om deze reden worden stenen, bergen en bomen behandeld als mensen, als hun vaders, moeders, kinderen, familieleden. In deze uitwisseling van genegenheid met de natuur ontvangen en geven ze elkaar geschenken.
‘Mijn gevoel van verbondenheid met ‘de natuur’ is een ervaring die lange tijd werd beschimpt door stedelingen. Zij zien daar de waarde niet van in en drijven er zelfs de spot mee: ‘Hij praat tegen bomen; hij is een boomknuffelaar; hij praat tegen rivieren; hij denkt na over de bergen.’ Maar zó ervaar ik het leven. Daarbuiten zie ik niets wat niet natuur is. Alles is natuur. De kosmos is natuur. Alles wat ik kan bedenken, is natuur. Moeder Aarde wiegt ons in slaap en wekt ons door middel van de opkomende zon. Ze laat haar vogels zingen, haar rivieren stromen, haar winden waaien. Ze creëert een wondermooie wereld die wij met z’n allen delen. En wat hebben we haar teruggegeven? Wat we momenteel doormaken, mag je misschien vergelijken met het optreden van een liefhebbende moeder die heeft besloten dat haar kind een lesje nodig heeft. ‘Sst, luister nu eens even.’ Dat zegt de aarde tegen de mens.’ (p. 14/15) Vandaar dat de natuur heilig is voor de inheemsen. Dit rechtvaardigt het feit dat ze het respectloos vinden dat bedrijven inheemse gebieden betreden om bijv. aan houtkap te doen of aan veeteelt. Volgens Krenak wordt dit gebrek aan respect door blanken ‘vooruitgang’ genoemd.
Moeder aarde
Krenak vindt dat de scheiding van mensen van Moeder Aarde een proces is, waarbij consumptie leidt tot een belemmering voor het leven van de inheemsen. Dit is precies wat zinloosheid in het leven creëert, het plezier van leven, dansen en zingen wegneemt. Daarom zegt hij dat wat hij op dat moment in het gesprek met mensen doet, is ‘nog een verhaal vertellen’, het einde van de wereld uitstellen. Volgens hem gebruikten de inheemse voorouders creativiteit en poëzie om de barbaarsheid van de beschaving te weerstaan, de integratie om zich bij de ‘club van de mensheid’ aan te sluiten. Hiermee slaagden ze erin het einde van de wereld uit te stellen, met strategieën van aanhoudend verzet en vandaag overleven 250 etnische groepen, met 150 talen die de tijd hebben weerstaan. Het zijn mensen die blijven worstelen om het recht te hebben om anders te zijn en te leven. Dit is een weerstand tegen het homogeniseringsproces dat wordt voorgesteld door de ‘beschaafde’ blanken (p. 45)
Verzet
Krenak stelt dat inheemse volkeren zich hebben verzet vanaf de periode van kolonisatie tot vernietiging en dat ze zich tot op heden blijven verzetten tegen de processen van bezetting en vernietiging, die ze nog steeds ondergaan.
‘En onze stammen hebben weten te overleven tot in de eenentwintigste eeuw, terwijl velen voorspelden dat we de bezetting van ons leefgebied nooit zouden overleven, of in ieder geval niet in een autonome vorm waarin we in staat zouden zijn onszelf te onderhouden. Die sombere voorspelling kwam weliswaar niet uit, maar dat wil niet zeggen dat die onrealistisch was, gelet op de manier waarop het staatsapparaat onze gemeenschappen ondermijnt en ons wil laten opgaan in de bredere Braziliaanse samenleving. De overgebleven gemeenschappen zien zich gesteld voor een grote politieke uitdaging. We moeten vechten voor de laatste stukjes land waar de natuur nog gedijt. We moeten vechten voor het land waarop we kunnen voorzien in onze behoeften qua voedsel en onderdak en waarop onze samenlevingsvormen, hoe klein ook, op hun eigen manier kunnen voortbestaan zonder al te afhankelijk te zijn van de staat (p. 55/56).
Visie
Volgens Krenak respecteren de inheemse mensen de natuur als een familie en respecteren ze deze verbondenheid, door gebruik te maken van de middelen die ze beschikbaar stelt voor het leven. Mensen die van deze verbinding zijn gescheiden, hebben echter geen enkele toewijding aan de heilige aspecten van de natuur en putten er dus middelen uit, zonder haar als een Moeder Aarde te beschouwen.
Suriname
Het verhaal van Ailton Krenak is herkenbaar voor ons in Suriname. Hoe lang strijden de inheemse groepen in ons land niet voor erkenning van hun grondenrechten? Inheemse organisaties klagen sinds jaar en dag over het inpikken van hun grondgebied (leefgebied) door particulieren voor exploitatie van de gebieden met name voor houtkap, goudwinning en jacht. De gevolgen hiervan zijn niet te overzien: de ecologie is verstoord (ongebreidelde houtkap), de rivieren zijn verontreinigd door kwikgebruik (goudwinning), hun eigen habitat dreigt verloren te gaan, zoals dat gebeurt met de inheemse groep Krenak in Brazilië!
Ailton Krenak, Ideeën om het einde van de wereld uit te stellen. Berichten van een bijna uitgestorven volk. Uitgeverij Ten Have, 2021. ISBN 978 90 259 0983 3. Vertaling Alexander van Kesteren, gebaseerd op de uitgave Ideas to Postpone the End of the World van 2020 door House of Anansi Press Inc., Toronto, Canada.
[dWTL, 12 juni 2021]
RSS
Facebook
Twitter
