blog | werkgroep caraïbische letteren

Honderd jaar Arubaans toneel (21)

In een serie afleveringen publiceert CU een geschiedenis van het Arubaanse toneel in de twintigste eeuw, geschreven door Wim Rutgers.

Fundacion Arte Pro Arte en Amy Lasten

Amy Lasten

Amy Lasten studeerde aan de Sociale Academie te Breda en aan de Toneelacademie, de tegenwoordige Amsterdamse Hogeschool voor de Kunsten, waar ze haar eerstegraadsdiploma docente drama en regie in 1985 behaalde.

In Nederland trad Amy Lasten op als actrice in Vrouwen tussen twee kulturen dat in de Amsterdamse Balie vertoond werd vanuit de probleemstelling of Caribische studenten inderdaad tússen twee culturen, maar niet veeleer ín twee culturen hun weg vonden.

Het Parool, 10 mei 1984

In hun Europees-Nederlandse opleiding brachten de Caribische studenten nieuwe inhoudelijke en vormelijke elementen in. Zo bracht Amy Lasten een stuk over slavenleed en slavenverzet, zoals in E katibunan di Kenepa dat in 1985 in de sociëteit van het studentencentrum Uilenstede door de toneelgroep. ‘Maisha kibra’ opgevoerd werd onder regie van Amy Lasten. Het stuk gaat over het slavenleven op de Curaçaose plantage Kenepa en de strijd van Buchi Fiel tegen de slavendrijver en de shon, een strijd om eigenwaarde. Hij verliest de strijd zijn vrouw wordt verkocht en Buchi Fiel springt in de zee. Zo wordt Buchi Fiel symbool voor de onverzettelijke slaaf die zich niet bij zijn onmenselijke lot neerlegt, maar die als tot slaaf gemaakte die zijn waarde behoudt.

Instituto di Cultura

Op haar geboorte-eiland heeft Amy Lasten zich bij Osticeba en Instituto di Cultura gericht op de professionalisering van de theaterwereld waarbij ze zich met name inspande om jongeren te interesseren voor de wereld van het toneel. Ze werkte daarbij vanuit een nul-situatie via cursussen en workshops op het gebied van zowel technische als creatieve aspecten, zoals het toneelspel zelf, de regie, de vormgeving van decors en de effecten van licht en geluid, maar ook op het creatieve schrijven van toneelteksten. Vanuit haar theateropleiding zette Amy Lasten zich in als acteur, regisseur, begeleider van stagiaires, organisator van workshops en theatrale evenementen, in internationaal verband.

Festeseco

In 1989 werd FesTeSeCo ’89 (Festival di Teatro Sembra y Cosecha) opgericht met het doel om vanuit Instituto di Cultura nieuwe spelers en regisseurs op te leiden. De doelstelling werd geconcretiseerd door middel van tal van cursussen en workshops rond het schrijven, regisseren en presenteren van toneel. In samenwerking met Roland Tromp bracht Festeseco in 1989 door middel van de workshopvorm een aantal korte toneelstukken die geschreven en gedirigeerd werden door debutanten in de Arubaanse toneelwereld, waarbij tien groepen en honderd acteurs van 8 tot 61 jaar betrokken waren.

Farpa

In 1990 kreeg Aruba met de FARPA (Fundacion Arte Pro Arte) een nieuwe toneelgroep. Het hoofddoel van Farpa was het stimuleren van het toneelleven op Aruba. Het relatief dure Cas di Cultura werd ingeruild voor alternatieve locaties, zoals de leegstaande J.F. Kennedyschool, het gebouw van de Artesania, of de straat in ‘teatro foro’. Dat Amy Lasten noodgedwongen besloot om low budget te gaan, bracht beperkingen maar ook nieuwe mogelijkheden mee, die creatief uitgebuit werden. Daarbij werden de presentaties aangepast aan de beschikbare lokaliteiten. Het leidde tot een ander type toneel. Dit experimenteren met ruimte, licht, geluid en de plaatsen van de voorstelling ten opzichte van het aanwezige publiek leidde bovendien tot de vorming en professionalisering van nieuwe regiemogelijkheden die in workshopvorm verkend werden.

Festivals en internationalisering

FARPA werkte intussen op meerdere terreinen, zowel lokaal als internationaal. De activiteiten van Amy Lasten waren velerlei. In november 1988 was Amy Lasten op verzoek van Mascarubaan Oslin Boekhoudt jurylid bij het FITA  (Festival Internacional di Teatro Arubano). Ze nam in 1992 deel aan het vijfde Carifesta (Caribbean Festival of the Arts) in Trinidad & Tobago. In samenwerking met haar Amsterdamse oud-docente Nicoline Nagtzaam ontstond een toneelproject ‘Cambio di Horizonte’ waarbij zulke diverse landen als Brazilië, Nederland, Frankrijk, Turkije, België en Nicaragua betrokken waren. Er kwam een uitnodiging van de International Amateur Theatre Association (IATA) in Kopenhagen om het stuk E Arquitecto y su invitadonan op te voeren. Dit vond plaats op het ‘Wereldfestival 1991 Amateurtoneel’, dat in Noorwegen plaatsvond. De delegatie bestond onder meer uit de drie acteurs Enrique Jacopucci, Carmen Herrera en Amy Lasten. Amy Lasten begeleidde in 1995 de twee Nederlandse stagiaires Roos Heuffe en Valerie van Unen, die Dushi Bida in Club Caiquetio presenteerden.

Sociaal-educatief toneel en onderwijs

Door vanuit FESTESECO en FARPA met het workshop-idee in de diverse bario’s te werken gaf Amy Lasten een stimulans aan het sociaal-educatief toneel, met het doel nieuw veelzijdig toneeltalent te ontwikkelen zoals op het gebied van dramaturgie, acteurs, regisseurs, alternatieve settings en alle technische zaken die bij toneelvoorstellingen van belang zijn. Daarbij werd een combinatie van het aloude ‘nut en genoegen’ nagestreefd door werken te brengen, die aansloten bij de lokale actualiteit en met name de wereld van jongeren.

Vanuit de idee van dit ontwikkelingstoneel was het een logische stap naar kinder- en jeugdtoneel en vervolgens naar toneel in het reguliere onderwijs. Toen Burny Every in 1999 als CKV-docente met pensioen ging, kreeg Amy Lasten een functie als theaterdocent aan het Instituto Pedagogico Arubano. Ze verzorgde er in overleg met de directie een eigen opleiding Cultureel Kunstzinnige Vorming Podiumkunsten. Overigens vond niet iedereen na het afstuderen werk op toneelgebied wegens onvoldoende beschikbare uren op de scholen voor voortgezet onderwijs, omdat het vak Cultureel Kunstzinnige Vorming (CKV) minimaal aangeboden werd. Verschillende afgestudeerden gingen daarom werken in het ‘teatro den bario’, zoals ‘Stars on Stage’. Steeds was daarbij het uitgangspunt dat de eigen wereld van de jongeren onderwerp en thema van de cursus en de daarop volgende voorstellingen zou zijn. Het ging er om wat onder hen leefde en wat hen beweegt, zoals de ‘black berry world’ en mode in Mundo den Spiel. Bij die presentaties werden verschillende kunstvormen als toneelspel in een multimediale combinatie van tekst, beeld, geluid en dans. Er werden meer dan driehonderd jongeren bij dit project betrokken. De resultaten van deze activiteiten zijn niet alleen maar artistiek maar ook sociaal pedagogisch waardevol. Door het toneel leren jongeren samen te werken, ze ontwikkelen een gevoel voor discipline en leren omgaan met conflicten, welke ‘social skills’ zelfvertrouwen in geloof in eigen kunnen tot resultaat hebben. Ook en vooral in sociaal economisch zwakkere wijken als Juano Morto.

FARPA moest bij al deze activiteiten voortdurend schipperen tussen de creativiteit van de kunst en de realiteit van de financiën, het gebrek daaraan of het ontbreken ervan. Een subsidie in 2012 van Cede Aruba (samenwerkende fondsen), Unoca en het Prins Bernhard Cultuurfonds Nederlandse Antillen en Aruba betrof slechts startsubsidies en dat gaf geen zekerheid voor een aantal opeenvolgende jaren voor een duurzame ontwikkeling van theateractiviteiten in de bario’s.

Repertoire

Rond de jaren negentig presenteerde FARPA een aantal toneelstukken als resultaat van festivals en workshops, stukken die onder professionele begeleiding geschreven, gespeeld en geregisseerd werden door de cursisten / deelnemers. Het betrof over het algemeen korte gevarieerde stukken naar presentatievorm, inhoud en thematiek.

Los Naufragos

Twee stukken die veel impact gehad hebben waren E naufrago en E arquitecto. In 1988 bracht Amy Lasten, in samenwerking met haar docente Nicoline Nagtzaam, en Anny Mokotow, Eric den Hartog en Hans v.d. Velden het toneelstuk van de Mexicaanse dramaturg Guillermo León: Los Naufragos, in het Papiaments vertaald als E Naufrago. Het thema van het stuk is krankzinnigheid, discussies rond menselijkheid, regels en concepten die de individuele vrijheid beknotten en onderdrukken.

In 1990 voerde FARPA onder de naam Teatro Interdisciplinario, onder regie van onder meer Nicoline Nagtzaam en Amy Lasten het toneelstuk E arquitecto y su invitadonan op. Na deze presentatie ontstond er een samenwerking en uitwisseling met Nicaragua, Nederland en Aruba, waar het stuk  in drie presentaties in drie verschillende interpretaties gepresenteerd werd, vergezeld van een forum en workshops rond intercultureel toneelspel. In de Arubaanse versie van E arquitecto zien we een teleurgestelde architect die verbitterd is over de wereld. Als hij een vrouw wil leren kennen verschijnen er twee vrouwen in zijn leven, die twee levenshoudingen representeren: een personage wil leven, een ander is bang verlies te lijden.

Vernieuwing

Met FARPA en Amy Lasten nam het traditionele toneelleven een wending. Ernesto Rosenstand en Burny Every hadden het toneel al vernieuwd door nieuwe werkvormen en andersoortig repertoire, een trend die door Amy Lasten werd voortgezet, deels uit praktische maar anderzijds ook ideologische motieven. Een avondvullende voorstelling maakte plaats voor korte en gevarieerde stukken die door de gezamenlijke inspanningen door de vaak jonge spelers van de toneelgroep in workshopvorm tot stand kwamen op alternatieve locaties verspreid over het eiland. Daardoor ontstond ook interactie tussen spelers en publiek, nu deze niet meer zo ver van elkaar gescheiden waren tussen podium en zaal. Experimenten waren vaak leidend voor inhoud en thematiek. Daarbij werden ook nieuwe media verkend, waardoor toneelspel werd vergezeld van andere kunstvormen als muziek, zang en dans. Maar het aloude adagium utile dulci bleef, omdat ook dit toneel naast de ontspannende verstrooiing zeker ook het nut zocht in serieuze thema’s vanuit de belangstelling van spelers en publiek.

(Een versie van dit artikel verscheen eerder in het Antilliaans Dagblad op 20 augustus 2020)

Delen van deze reeks, klik hier: deel 1, deel 2, deel 3, deel 4, deel 5, deel 6, deel 7, deel 8, deel 9, deel 10, deel 11, deel 12, deel 13, deel 14, deel 15, deel 16, deel 17, deel 18, deel 19 en deel 20.

1 Trackback/Ping

Your comment please...

  • RSS
  • Facebook
  • Twitter