Hoe Black Power het zwarte bewustzijn aanwakkerde op de Antillen, Suriname en Nederland
door Vincent Bongers
Via de Antillen en Suriname bereikte de Amerikaanse Black Power-beweging in de jaren zestig ook Nederland. De missie van zelfbeschikking, zelfbescherming en trots leek eenduidig, maar gaandeweg groeiden de verschillen. ‘Sommigen wilden meteen revolutie.’
‘Dit is Curaçao vóór de rampzalige onlusten van 30 mei’, zegt de omroeper van het Polygoonjournaal uit 1969 bij de beelden van toeristen die in Willemstad op straat flaneren. Niet veel later richten demonstranten een ‘grote ravage’ aan en gaat een deel van het centrum in vlammen op.
Protesterende arbeiders van de olieraffinaderij van Shell raken slaags met agenten. ‘Gaarne versterking’, klinkt het op de politieradio. ‘Ze zijn door het cordon heen gebroken en gaan in horden naar de stad.’ Er wordt geschoten: twee demonstranten overleven het niet.
Het Korps Mariniers maakt uiteindelijk een einde aan de zogeheten Trinta di Mei-staking. ‘Er waren in die periode heel veel stakingen bij de olieraffinaderij’, vertelt Debby Esmeé de Vlugt. ‘Nederlanders die bij Shell in dienst waren, werden namelijk veel beter betaald dan zwarte Curaçaoënaars.’
De Vlugt is docent geschiedenis aan de Universiteit Utrecht maar promoveerde in Leiden op een proefschrift over de invloed van de Amerikaanse Black Power-beweging, en waaronder de radicale Black Panther Party, op de Nederlandse Antillen, Suriname en Nederland. ‘De staking op 30 mei werd gesteund door een brede groep Curaçaoënaars, die niet alleen ontevreden was over ongelijke behandeling op de werkvloer, maar ook over de politieke en sociale hiërarchie op het eiland, waar nog steeds een witte elite aan de macht was. Dit alles kwam tot uiting bij het protest. Het werd een antikoloniaal protest met boze arbeiders, werklozen en jongeren die leuzen scandeerden onder andere tegen de macamba: de witte Nederlanders op het eiland.’
Een deel van de demonstranten is geïnspireerd door de in de jaren zestig opgekomen Amerikaanse Black Power-beweging. Hun missie: zwarte zelfbeschikking, zwarte zelfbescherming en zwarte trots. ‘In 1966 werd de Black Panther Party opgericht. Ze streden niet alleen tegen het racisme maar ook tegen het kapitalisme: hun ideeën waren een mix van black power en marxisme.’
ZWARTE PIET
De Amerikaanse overheid was bang voor de revolutionairen, vooral omdat de Panthers ook inzetten op gewapende zelfverdediging tegen politiegeweld. ‘Op foto’s staan leden met grote geweren in hun handen, al was dat wapengekletter meer symbolisch dan dat ze daadwerkelijk geweld gebruikten.’
De beweging had ook invloed buiten Amerika. ‘Internationaal nemen groepen steeds vaker het model van de Panthers over. Ook op Curaçao waar de Black Power-beweging op Curaçao voornamelijk draaide om het blad Vitó, gestart door een groep jongeren die na hun studie in Nederland weer naar het eiland waren teruggekeerd. Ze schreven bijvoorbeeld artikelen over raciale hiërarchie, slechte arbeidsomstandigheden van zwarten en hoe kwalijk Zwarte Piet was. Ja, dat speelde toen ook al. Vitó had op zijn hoogtepunt tussen de tien- à vijftienduizend lezers. Hoofdredacteur Stanley Brown richtte in 1968 The Black Panthers of Curaçao op, en leidde de opstand op 30 mei.’
De politieke invloed van de Panthers op Curaçao is uiteindelijk niet heel erg groot. ‘Op de dag van de opstand kwam er een nieuwe Black Power-leider naar het eiland: Benjamin Fox, een Curaçaoënaar die een tijd in Amerika woonde. De Panthers wilden meteen revolutie, maar volgens Fox moesten de zwarte Curaçaoënaars eerst trots worden op hun eigen cultuur. Dit verschil van inzicht veroorzaakte zoveel frictie binnen de beweging dat die in 1970 uit elkaar viel, al nam het zwarte bewustzijn op het eiland wel flink toe.’
‘In Suriname was de Black Power-beweging niet marxistisch, maar kapitalistisch’
De Black Power-beweging beïnvloedde ook Suriname, betoogt De Vlugt. ‘De situatie was daar vanwege de etnische samenstelling van het land anders dan op Curaçao. Veertig procent van de bevolking was van Afrikaanse afkomst en veertig procent van Indiase afkomst. De Hindoestanen begonnen wat betreft rijkdom en politieke invloed steeds meer op gelijke voet te komen met de Afro-Surinaamse bevolking. Veel zwarte Surinamers zagen dat als een bedreiging waartegen ze zich moesten verzetten.’
In deze context ontstond in 1970 Black Power Suriname. ‘Opvallend is dat die beweging niet marxistisch maar kapitalistisch was. Om onafhankelijk te worden van het Westen geloofden de leden in zelfstandige economische groei.’ De partij zocht in 1969 ook steun bij linkse bewegingen buiten Amerika. Overal worden op verzoek van de partij solidariteitscomités opgericht, ook in Nederland.
Een van de leiders, Elbert ‘Big Man’ Howard, gaf in 1970 een speech in de Mozes en Aäronkerk in Amsterdam, voor een enorm spandoek met daarop een zwarte gebalde vuist en de tekst: ‘De macht aan het volk.’
ZONNEBRIL EN AFRO
De Vlugt: ‘Howard voldeed precies aan het beeld dat de mensen van hem hadden: zwart leren jas, zonnebril en afro. Het was ook wel problematisch omdat hij een beetje als een exotisch figuur werd neergezet: “Goh, een échte Black Panther uit Amerika.” Een lid van het comité merkte zelfs op dat de lezing zo populair was omdat het haast was alsof “je naar een dier in Artis” keek, wat een diep racistische ondertoon heeft.’
Het comité ging al na een half jaar ten onder na ruzie over de geschikte vorm van het protest en de vraag of geweld daarbij acceptabel was. Uiteindelijk zou ook de Black Panther Party uit elkaar vallen, deels door gewelddadige repressie van de overheid, deels door onenigheid over welke rol de partij internationaal moest spelen. ‘De beweging was oorspronkelijk sterk gericht op de zwarte gemeenschap in Amerikaanse steden. Een deel van de Panthers vertrok echter naar Algerije en wilde betrokken zijn bij de mondiale revolutie. De FBI wakkerde dit conflict aan door nepbrieven van de ene leider naar de andere te sturen.’
De partij werd uiteindelijk in 1982 officieel opgeheven. ‘Maar bij Black Lives Matter zie je sporen van de Black Power-beweging terug. De doelen zijn vergelijkbaar en er wordt ook veel verwezen naar de jaren ‘60: je ziet de zwarte gebalde vuist en citaten van de Black Power-leiders op spandoeken.’
‘THE REVOLUTION HAS COME. IT’S TIME TO PICK UP THE GUN’
De in 1966 in Oakland, Californië opgerichte Black Panther Party for Self-Defense wilde de zwarte gemeenschap in Amerikaanse steden versterken. Zo richtte de partij centra op voor onderwijs voor zwarte kinderen, en zorgde ook voor gratis ontbijt. Gewapende panthers gingen ook in buurten patrouilleren om de bewoners te beschermen tegen politiegeweld.
Een van de slogans van de partij was: ‘The revolution has come. It’s time to pick up the gun.’
Dat vond ook FBI-baas J. Edgar Hoover, die de partij omschreef als ‘de grootste interne dreiging voor de veiligheid van het land’.
‘De FBI had een heel anti-revolutionair programma opgezet om dit soort groepen te bestrijden: COINTELPRO’, zegt Debby Esmeé de Vlugt. ‘Dat ging heel ver. Een van de leiders, Bobby Seale, zat bijvoorbeeld vast voor betrokkenheid bij een opstand in Chicago, waarvan al snel bleek dat hij daar niet eens bij aanwezig was.’
Een aantal leiders werd zelfs vermoord. In de nacht van 4 december 1969 voerde de politie van Chicago een raid uit op een appartement waar zeven leden van de partij lagen te slapen. De met machinegeweren gewapende agenten trapten de deur in en schoten Fred Hampton en Mark Clark dood.
Debby Esmeé de Vlugt, A New Feeling of Unity: Decolonial Black Power in the Dutch Atlantic (1968-1973)
Promotie was woensdag 8 mei 2024.
[overgenomen uit Mare, 30 mei 2024]
Trinta di Mei: Volksopstand op Curaçao (30 mei 1969)
door Mark Maat
Een herinnering aan deze speciale dag op het eiland Curaçao, het eiland waar ik ben geboren en de eerste jaren van mijn jeugd en opvoeding heb genoten.
Hieronder voeg ik een YouTube video toe, waarbij ik graag wil vermelden dan dit een Polygoon-achtig verhaal is geworden, een beeld van de gebeurtenissen vanuit Hollands perspectief wat ook tot uiting komt in wat er gemeld wordt wat de schade was van de ‘volksopstand’, namelijk schade voor winkeliers, ondernemers en toerisme. Hierin vinden we geen duiding van het perpectief van de lokale bevolking, de basis van dit verzet, van deze opstand.
Het jaar 1969 is alweer lang geleden en dus lastig om daar met een goed geheugen op te reflecteren. Daarnaast was ik nog jong en dan vallen sommige zaken meer op dan andere zaken nietwaar?
Het was een bijzondere dag, en ik zat gewoon op school toen er een groep mensen, arbeiders en anderen mogelijk, de stad rond gingen en ook in de buurt van mijn school kwamen. In mijn herinnering was er aan de overkant van mijn school een ‘Portugese’ (?) supermarket, als we dat zo mogen noemen, waar deze groep naartoe ging en daar haalden wat ze er nodig had.
In hoeverre al besloten was dat onze school de dag afrondde weet ik niet meer, maar op een bepaald moment zag ik ook onderwijzers van mijn school de kant van de supermarket op gaan en zag ze terug komen met o.a. flessen alcohol.
Ondertussen was ik kennelijk bezig om te bedenken hoe ik de school zou verlaten en naar huis zou kunnen. In die tijd op Curaçao werd ik naar school gebracht door mijn vader al heel vroeg als hij naar zijn werk ging. Terug zou ik met anderen mee rijden, maar dat werd nu dus anders.
Ik weet nog dat ik een vriend van mij vroeg of met hem mee kon, zijn vader zou hem namelijk ophalen. Dat lukte deels en ik werd afgezet aan het begin van de lange straat waar wij woonden. Ik besloot toen die weg af te lopen naar huis. Een ingeving en geen weg die ik vaker lopend nam.
Thuis gekomen werd mijn moeder heel boos op me dat ik dat had gedaan, want dat was een veel te gevaarlijke route te voet. Veel stress in die situatie natuurlijk, want mijn vader zat middenin de situatie in de stad en dat was onduidelijk.
Een terugblik en reflectie op een speciale gebeurtenis uit mijn jeugd waar ik bij nadenken erover weinig heb stil gestaan. En toch zal dat de nodige impact hebben gehad op hoe het allemaal verder ging.
Trinta di Mei dus…..
RSS
Facebook
Twitter
30 mei doet mij denken aan de ervaring van een vakbondsvertegenwoordiger die meeliep in een optocht op die dag. Hij vertelde hoe de stemming plotseling omsloeg en hoe hij de hitte voelde van de vlammen van een auto die in brand was gestoken. Hij vertelde hoe hij zich op de grond liet vallen en naar een berm rolde. 30 mei was voor hem geen prettige herinnering.
Wat Suriname betreft, persoonlijk vind ik de link met de Amerikaanse Black Power- beweging en anti-Hindostaanse sentimenten in Suriname een beetje vergezocht. Ik denk niet dat in er creoolse kringen plannen waren om in navolging van Idi Amin alle Hindostanen het land uit te zetten. Ik heb wel gehoord dat er in intellectuele Surinaamse kringen over minder frisse ideologieën werd gepraat als ‘oplossing’, maar dat was meer borrelpraat. Met Black Power had het niet veel te maken.
De Surinaamse bewegingen Comité ‘Nationale Eenheid en Afro-Sranang, die Ramsoedh beschreef, zullen ongetwijfeld Black Power hebben geroepen, maar dan kun je alles wat ruikt naar Zwarte eenheid Black Power noemen. Als ik aan de Black Power-beweging denk, dan denk ik aan de stijlvolle activistische strijd van Malcom X, Angela Davis en Stokely Carmichael, en niet aan die grauwe merkloze etnische strijd tussen creolen en Hindoestanen in Suriname.
Black Power associeer ik ook met het nummer van James Brown, Say it loud – I’am black and proud. “We’re people, we like the birds and the bees. We’d rather die on our feet, than be living on our knees.” Ik kan mij voorstellen dat ze op 30 mei ook het liedje van James Brown in gedachten zullen hebben gehad.
Ik las op CU het verhaal dat Boeli van Leeuwen, de vakbondsleider Amador Nita pas zag na die dag, terwijl Nita al jaren in zijn omgeving rondliep. Helaas, de grote Antilliaanse schrijver met zijn filosofische blik op de wereld, bleek zijn eigen eiland niet te kennen.