Hindostaanse muziekinstrumenten (11) – Dholak
Dholak, dhool
door Prem Dihal
De dholak is een cilindervormige trommel met twee drumvellen van verschillende grootte. Het is een volksinstrument dat horizontaal wordt bespeeld. De dholak komt voor in landen als India, Pakistan, Bangladesh, Nepal en Sri Lanka, maar hij is ook te vinden in landen waar veel Indiase migranten wonen.
Constructie
De dholak is 40-55 cm lang. De trommel heeft een sur (kleine drumvel) voor hoge tonen en een bam (grote drumvel) voor lage tonen. De twee drumvellen zorgen samen voor een ritmisch geluid. Het grote vel is in het midden behandeld met een mengsel van teer, klei en zand, dat masálá wordt genoemd. Dit mengsel verlaagt de toonhoogte en geeft het vel een speciaal geluid. Het kleine drumvel is gemaakt van geitenhuid en het grote drumvel is gemaakt van buffelhuid. Soms worden ook andere combinaties gebruikt, zoals geitenhuid voor beide vellen of bokkenhuid voor het grote drumvel.
De trommelkast is meestal gemaakt van sheeshamhout (Dalbergia sissoo, Indian rosewood), een harde en duurzame houtsoort. Er zijn ook goedkopere dholaks die van ander hout zijn gemaakt. De meest gangbare houtsoorten zijn mango- en sheeshamhout. Dit hout is licht en goedkoop, maar minder sterk en goed klinkend dan sheeshamhout. Deze dholaks zijn vaak geverfd om ze te beschermen tegen scheuren.
Een betere houtsoort is de nog niet volgroeide kacchi pakki tahli (‘onrijpe’ jonge) sheesham: dit hout is nog niet volledig gerijpt en heeft daarom een mooie roodgele kleur. Deze dholaks hebben een krachtig geluid en zijn dichter en zwaarder dan mangohout.
Het beste schijnt de pakki tahli (‘rijpe’ oude) sheesham te zijn. Dit hout is oud en heeft een hoge dichtheid, waardoor de dholak een zeer krachtig geluid heeft. Deze dholaks gaan lang mee en zijn zeldzaam en kostbaar. Ze worden meestal alleen door professionals gebruikt.
Om de trommelkast te maken, wordt eerst een stuk boomstam op maat gezaagd en aan de buitenkant in vorm gebracht, tegenwoordig met een draaibank. Daarna wordt de binnenkant uitgehold tot een ‘trommel’ met de juiste dikte en vorm.
Suriname
In Suriname worden nieuwsgierige mensen vaak voor de gek gehouden met het verhaal dat het kleine drumvel van een geit is en het grote drumvel van een bok. Als je het niet doet, zal de trommel geen geluid maken. Dat komt omdat het mannetje niet zonder een vrouwtje kan (en andersom), zo wordt er gezegd. Je kunt dit verhaal verder aankleden zoals je wilt. In Suriname is Tedjoe op Welgedacht A, vlak bij de gevangenis van Santo Boma, een bekende dholak-maker.
Gebruik
Vroeger werd hij gebruikt in de klassieke dans. Tegenwoordig wordt hij veel gebruikt in de lokale Indiase volksmuziek van Jamaica, Suriname, Guyana, het Caribisch gebied, Zuid-Afrika, Mauritius en Trinidad en Tobago, waar hij werd geïntroduceerd door contractarbeiders. Zij gebruikten de dholak ook om boeken en andere waardevolle spullen te smokkelen, die ze niet mochten meenemen. Daardoor konden ze hun cultuur beter bewaren, wordt er gezegd. Op de Fiji-eilanden wordt de dholak veel gebruikt voor Indiase volksmuziek, bhajan en kirtan.
Speelstijl
De kleinere kant wordt bespeeld met de sterkere hand van de speler, terwijl de grotere kant wordt bespeeld met de zwakkere hand. Een dholak kan worden gestemd met moeren en bouten of met een touw en stalen ringen. In het Indiase subcontinent zijn er meestal alleen ringen voor het stemmen van de kleine kant van de dholak, terwijl in het Caribisch gebied (Trinidad, Guyana en Suriname) schroeven in de zijkanten van de dholak worden geplaatst om zowel de kleine als de grote kant te kunnen stemmen.
De dholak kan op drie manieren worden bespeeld: op de schoot van de speler, staande terwijl hij over de schouder of taille hangt, of met één knie op de grond gedrukt terwijl hij zit.
Dhool
Een dhool is ook een tweevellige trommel is een Zuid-Indiaas instrument. Het wordt onder andere gebruikt in qawwali en bhangra. Een dhool lijkt erg op een dhol, maar is iets kleiner. Hij wordt gespeeld met handen en vingers, terwijl de dhol met stokken wordt bespeeld. (Wikipedia)
Wie de hele reeks ‘Hindostaanse muziekinstrumenten’ wil volgen: klik op de tag ‘Hindostaanse muziekinstrumenten’ hieronder.
RSS
Facebook
Twitter
