Hindostaanse muziekinstrumenten (1)
Muziekinstrumenten van de Hindostaanse immigranten in Suriname: verandering en continuïteit
Vandaag begint Caraïbisch Uitzicht een nieuwe serie, geschreven door Prem Dihal: welke instrumenten brachten Brits-Indische immigranten mee van India naar Suriname? Hoe veranderden ze? Waarvoor werden ze gebruikt? Vandaag in deel 1 een korte inleiding, en vervolgens om de andere dag een nieuw instrument.
door Prem Dihal
Muziek is een fundamenteel onderdeel van de verschillende Indiase festivals. Toen de Indiërs migreerden namen ze vanzelfsprekend muziekinstrumenten mee naar Suriname. Een aantal van deze instrumenten was voorheen onbekend in de Caraïben. Om enkele te noemen: de tásá, tabla, dholak, sárangi. Ze ontwikkelden daar ook hun eigen muziekinstrumenten en stijlen, geïnspireerd door de Bhojpuri-cultuur. Eén van de meest geliefde Surinaams Hindostaanse muziekensemble is de baithak-gáná, herkenbaar aan zijn Bhojpuri-kenmerken.
Bij de baithak-gáná spelen tegenwoordig drie instrumenten een belangrijke rol: het harmonium, de dholak en de dantál. Het harmonium werd pas in de loop van de jaren twintig geïntroduceerd, vanwege de hoge aanschafprijs van het instrument. In de eerste periode (1873-1920) werd de baithak-gáná in Suriname gespeeld met de sárangi, dholak en dantál. Later werden de mandoline, khajari en majirá aan het ensemble toegevoegd. Een ander instrument dat geleidelijk aan zijn intrede deed binnen de baithak-gáná, was de belá, een viool.
Omdat de Surinaamse Hindostanen verschillende instrumenten gebruikten voor de uitvoering van baithak-gáná, ontstonden er drie varianten in de muzikale begeleiding: met sárangi, majirá en dholak; met sárangi, majirá en nagárá; en met harmonium, dholak en dantál. Deze laatste vorm van begeleiding heeft de andere twee varianten verdrongen en is uitgegroeid tot het standaardinstrumentarium van de baithak-gáná. In Suriname werden deze instrumenten vervangen door andere die minder studie, fijnafstemming of elektrische versterking vereisten. Zo namen de populaire harmonium en bulbultarang de plaats in van de snaarinstrumenten (sárangi, sitár en cikárá), terwijl de dholak en dantál de tablá en majirá vervingen.
Catni is een moderne variant van baithak-gáná, met invloeden uit de Latijns-Amerikaanse muziek. De introductie van nieuwe instrumenten heeft traditionele instrumenten naar de achtergrond gedrongen. Bijvoorbeeld, moderne drums, bongo’s, ritmeboxen en maracas concurreren met de dholak en dantál. Evenzo verliest de harmonium terrein aan moderne synthesizers, keyboards, gitaren en mandolines. Desondanks heeft een nieuwe generatie jongeren uit Suriname en Nederland ook een sterke interesse ontwikkeld in Indiase klassieke muziek, waardoor de sitár, sárangi en tablá opnieuw een plek hebben gekregen in de Indiaas-Surinaamse muziekscene.
Om over de ‘Hindostaanse muziekinstrumenten die de contractarbeiders hebben gebruikt’ te schrijven, is eerst een beperkt aantal literatuurbronnen geraadpleegd en genoteerd welke instrumenten worden genoemd. Van de gevonden instrumenten is vervolgens een korte beschrijving gegeven. Omdat vaak met fotomateriaal gewerkt werd, zijn ook foto’s gebruikt om instrumenten uit die tijd in Suriname te illustreren.
Het resultaat omvat 45 namen, waarvan twee nog niet beschreven konden worden wegens ontbrekende informatie. De informatie is hoofdzakelijk afkomstig van het internet en de genoemde literatuurbronnen. Er lijkt enige verwarring te zijn rondom namen, mogelijk door meerdere benamingen voor hetzelfde instrument of door zeldzaamheid. Het is aannemelijk dat er veel meer te ontdekken valt over deze instrumenten in Suriname, en niet alles is al uitgezocht, bijvoorbeeld; zijn er nieuwe instrumenten ontwikkeld in die tijd in Suriname? Als u aanvullende informatie heeft, hoor ik dat graag.
Indeling van de gevonden muziekinstrumenten
Ghana vadya (zelfklinkers). Dit is een van de oudste klassen van instrumenten in India. Deze klasse omvat percussie-instrumenten die geen membranen hebben, specifiek die met massieve resonatoren. Deze kunnen zowel melodische instrumenten zijn als instrumenten om tál (ritme) te houden. Meestal zijn ze van metaal, klei of hout. Is massief en hoeft niet gestemd te worden Een instrument dat ‘er naast’ gebruikt wordt. Cimtá, Dantál, Ghantá, Ghanti, Ghariyál, Ghunghuru, Jhal, Jhanjh, Jheeká, Kartál, Majirá
Sushir vadya (luchtstroominstrumenten). Deze klasse van instrumenten wordt gekenmerkt door het gebruik van lucht om de verschillende resonatoren te activeren. Bánsuri, Been/Pungi, Harmonium, Shankh, Shehnái, Turáhi
Tat vadya (tokkelinstrumenten). Deze klasse van instrumenten wordt gekenmerkt door getokkelde snaren. In oude tijden werden vrijwel alle instrumenten in deze klasse aangeduid als vina. Deze groep wordt ook wel eens Nakhaj vadya genoemd: gespeeld m.b.v. de nagels, getokkelde instrumenten. Ze hebben vaak frets zoals de veena en de sitar. Maar de sarod daarentegen heeft geen frets. Bulbultarang, Ektárá, Sitár, Tánpurá
Vitat vadya (strijkinstrumenten). Dit is een klasse van snaarinstrumenten die gestreken worden. Deze klasse lijkt behoorlijk oud te zijn, maar deze instrumenten kregen pas de laatste paar eeuwen een plaats in de klassieke muziek. Belá/Viool, Cikárá, Egraz, Sárangi
Avanaddh vadya (percussie- of ‘membraan’instrumenten). Dit is een klasse van instrumenten met aangeslagen membranen. Deze omvatten doorgaans de trommels. Deze groep wordt ook wel eens charmaj vadhya genoemd. Ze hebben een of twee dierenvellen als membranen en worden of met de hand bespeeld of met stokken of een combinatie. Damaru, Dhaplá, Dhol, Dholak, Dhool, Hurká, Kanjirá, Karhayá, Mridangam, Nagárá, Nagariyá, Nál, Pakháwaj, Tablá, Tásá.
Melodische instrumenten vallen onder Tantu of Sushir en ritme-instrumenten vallen onder Avanadh of Ghana. Elektronische instrumenten vallen onder een nieuwe klasse.
Een andere mogelijke indeling is op basis van ‘religieus gebruik’: Bánsuri, Damru, Ghantá, Ghanti, Ghariyál, Jheeká, Majirá, Sankh.
Niet ingedeeld: Far, Huduk. (Far = ijzeren staafjes/2 paar?, Huduk = trommel?)
Instrumenten die verbeteringen/aanpassingen hebben ondergaan
Van de bánsuri kun je verwachten dat die lokaal geproduceerd kon worden en van de dantál weten we dat het is aangepast aan de beschikbare materialen. Bij de dhaplá zal het lastig geweest zijn om grote (dieren)vellen te maken. Oom Bongo Lal pakte het probleem aan met kunststofmembranen. De dholak, een van de meest bespeelde instrumenten, wordt door Tedjoe op Welgedacht-A zelf gebouwd. En dan de karhayá die waarschijnlijk ter vervanging van de tásá ontworpen werd. De tásá wordt tegenwoordig ook van ander materiaal (vaten/jerrycans) gemaakt.
Openstaande vragen
Er blijven nu een aantal vragen onbeantwoord. Als eerste de vraag; om welke reden of redenen vonden er destijds vervangingen van instrumenten plaats door een ander instrument? Als tweede vraag; zijn er maar zes instrumenten die lokaal zelf onder handen zijn genomen? En direct hieraan is de volgende vraag gekoppeld, te weten hoe het onderhoud/productie van onderdelen (snaren, drumvellen en dergelijke) geregeld was? Als laatste: welke instrumenten worden nu niet meer gebruikt in Suriname/Nederland? Op de (separate) lijst de cursief gedrukte?
Ik doe een poging om het te beantwoorden, maar is het wel juist?
De redenen voor vervanging van instrumenten door een ander instrument kunnen verschillen per cultuur, periode en situatie. Sommige mogelijke redenen zijn: schaarste of onbeschikbaarheid van materialen, invloed van andere culturen of religies, innovatie of experimenten, aanpassing aan de lokale omstandigheden of voorkeuren, of verlies of beschadiging van het oorspronkelijke instrument.
Er zijn waarschijnlijk meer dan zes instrumenten die lokaal zelf onder handen zijn genomen, afhankelijk van hoe je dat definieert. Sommige instrumenten zijn volledig zelf gemaakt. Andere instrumenten zijn gebaseerd op bestaande instrumenten, maar aangepast of verbeterd met lokale materialen of technieken, zoals de dantál, de karhayá of de tásá.
Het onderhoud en de productie van onderdelen van instrumenten was waarschijnlijk geregeld door de muzikanten zelf of door gespecialiseerde instrumentenmakers in de regio. Zij maakten gebruik van beschikbare materialen, zoals hout, bamboe, leer, schelpen, zaden, klei, metaal of plastic. Zij hadden ook kennis van de juiste technieken om de instrumenten te reinigen, te stemmen, te repareren of te vervangen. Maar hoe was dat in Suriname?
De bronnen t.b.v. de instrumentenlijst
- Arya U, Ritual songs and folksongs of the Hindus of Surinam. E.J. Brill, Leiden 1968
- Baldewsingh RS, Van Baithak Gana tot Hindipop in OSO, 2000
- Biharie S, Hindostaanse Muziekinstrumenten en zang in Suriname, afkomstig van: https://doi.org/10.1163/22134360-90002219
- Encyclopedie van Suriname, 1977, p 412-413
- GB Pant Institute, Prayágraj, India
- Kabir AJ, The Dhantal’s Irreverence: Off-beat as the In-between Time of Indenture
- Mohkamsing N, in Onbeschreven Erfgoed, 2017, p 103-116
- Mondelinge info: Girjasing P, Mahabier B, Soekhlal A.
- Sarnámi sanskirti I en II
- Wikipedia
Genoemde instrumenten. Er is sprake van overlap o.a. door verschillende benamingen.
- Bánsuri
- Been
- Belá
- Bulbultarang
- Cikárá
- Cimtá
- Daflá
- Damru
- Dantál
- Dhap
- Dhaplá
- Dhol
- Dholak
- Dhool
- Egraz
- Ektárá
- Far
- Ghantá
- Ghanti
- Ghariyál
- Ghunghuru
- Harmonium
- Huduk
- Hurká
- Jhal
- Jhanjh
- Jheeká
- Kanjirá
- Karhayá
- Kartál
- Khanjari
- Majirá
- Mridangam
- Nagárá
- Nagariyá
- Nál
- Pakháwaj
- Sankh
- Sárangi
- Shehnái
- Sitár
- Tablá
- Tanpurá
- Tásá
- Turáhi
Wie de hele reeks ‘Hindostaanse muziekinstrumenten’ wil volgen: klik op de tag ‘Hindostaanse muziekinstrumenten’ hieronder.
RSS
Facebook
Twitter
