Het Suriname van Harvey Naarendorp
door Roy Khemradj
Niet zolang geleden luisterde ik naar een interview met oud-Latijns-Amerika-correspondent Jan Thielen in ABC Actueel. Hij was vanaf 1980 vanuit zijn standplaats Colombia voor diverse media in Nederland werkzaam en woont tegenwoordig in Brazilië. Thielen schreef een boek over het Suriname van Harvey Naarendorp, onafhankelijk intellectueel, oud-minister van Buitenlandse Zaken, oud-diplomaat, lid van het Beleidscentrum, het politiek en beleidsbepalend orgaan van het Militair Gezag onder leiding van Desi Bouterse, CONS-secretaris na 1980 en architect van de Vijfentwintig Februari Beweging, voorloper van de NDP.
Openheid
Ik vond het van arrogantie getuigen dat Naarendorp, die in Suriname woont en over wiens politieke en diplomatieke memoires het boek gaat, niet zelf voor de microfoon kwam. Hij had geen enkele behoefte daaraan, meldde de presentator in de afkondiging van het interview met auteur Jan Thielen. Erg jammer dat Naarendorp ‘dokte’, om een Surinaamse uitdrukking te gebruiken. Ik vind oprecht dat – nu het boek er is – Naarendorp zijn verhaal zelf ook voor het voetlicht moet brengen in interviews met media of lezingen. Veel politieke ontwikkelingen in de roerige jaren ’80 begrijp ik nu beter na lezing van het boek, hoewel ik het niet eens ben met enkele van Naarendorps opvattingen en analyses. Toch ben ik hem dankbaar omdat Suriname – enkele uitzonderingen daargelaten – geen traditie kent van politici of andere publieke notabelen die na een werkzaam leven hun memoires aan de toekomstige generatie nalaten.
Jan Thielen heeft wel veel krenten in de pap laten liggen in zijn interviews van in totaal ruim 100 uur met Naarendorp. Ik neem hem dit niet kwalijk. In veel Zuid-Amerikaanse landen waren in de jaren ’80 grotere politieke omwentelingen gaande dan de sergeantencoup in het onbeduidende Suriname. Thielen was dus niet dagelijks met het land bezig maar raakte in de loop der jaren wel bevriend met Naarendorp, die hij leerde kennen tijdens zijn eerste werkverblijf in Paramaribo. Eigenlijk is Thielen de pushfactor geweest om de memoires te boek te stellen. Dus ook hij verdient een compliment. Zeker als ik in zijn voorwoord lees dat het voor Naarendorp de laatste prioriteit was om zijn verhaal bij een uitgever in Nederland te publiceren. ‘Daar heeft men [de publieke opinie] de neiging, meende hij, zich te schikken naar wat door politiek Den Haag wordt voorgeschoteld.’
Obsessie met politiek Den Haag
Deze aanhaling uit het voorwoord van Thielen is feitelijk ook de rode draad in Naardendorps beschouwingen over de relatie met Nederland (lees politiek Den Haag). Hij begint met het duiden van Suriname als ‘onbedoelde samenleving’ (deel van de titel) omdat mensen uit alle windstreken van de wereld door de kolonisator naar Suriname zijn gehaald voor eigen belangen. Nederland heeft, aldus Naarendorp, nooit bijgedragen aan het smeden van een Surinaamse natie. ‘Soms hoor ik mensen spreken over hoe Nederland en Suriname als land en volk al “eeuwen een innige en nauwe band met elkaar hebben”. Dat is nogal bezijden de waarheid […] want dat is niet de wijze geweest hoe onze relatie met Nederland tot stand is gekomen.’
Naarendorp is er heilig van overtuigd dat ‘politiek Den Haag’ nog steeds uit is op rekolonisatie van Suriname. Dat de regering-Rutte kort na het aantreden van president Bouterse in 2010 besloot de Surinamedossiers tot 2060 tot staatsgeheim te verklaren is volgens hem hiervoor het ultieme bewijs. Hierdoor wordt de Surinaamse gemeenschap onwetend gehouden over politieke ontwikkelingen die zich na 1975 hebben afgespeeld tussen Den Haag en Paramaribo. Naarendorp somt ze allemaal op en duidt die.
Nederland heeft Suriname de onafhankelijkheid ingeduwd. De Nederlandse militair attaché kolonel Hans Valk heeft onderofficieren van het Surinaamse leger aangezet tot een staatsgreep, omdat Nederland niet langer door één deur kon met de regering-Arron. Toen de coupplegers talmden met de terugkeer naar de democratie werd revolutieleider Bouterse een politieke obsessie voor Nederland. De Rambocuscoup van maart 1982, daar zou Nederland de hand in hebben gehad en – dit is nieuw voor mij – Nederland zou ook een cruciale rol hebben gespeeld bij een coup en/of invasieplan aan de vooravond van de ‘8 december gebeurtenissen’ waarover auteur en geïnterviewde consistent spreken; niet over de Decembermoorden.
In deze opsomming noemt Naarendorp overigens ook het Nederlandse CoPa-onderzoek, dat leidde tot de veroordeling van Bouterse wegens betrokkenheid bij de internationale drugshandel. Naarendorp gaat uitvoerig in op deze zaak en bespreekt de dubieuze rol van de kroongetuige. Interessant om te lezen: het verzoek van Nederland in 1997 aan Brazilië om Bouterse die daar op bezoek was, te arresteren en uit te leveren. Het was, zoals bekend, minister Hans van Mierlo van Buitenlandse Zaken die hier een stokje voor stak, naar nu blijkt, na advies ingewonnen te hebben bij zijn vriend Harvey Naarendorp. Van Mierlo en ambassadeur Joop Hoekman die van 1981 tot 1983 in Paramaribo gestationeerd was, waren de enige twee politici uit Nederland die volgens Naarendorp deugden en waarmee hij een goede verstandhouding had.
Nederlandse betrokkenheid bij december 1982
Wat was dan de rol van ‘politiek Den Haag’ in aanloop naar december 1982? Dit doet Naarendorp helaas niet uit de doeken. Hij vindt het wel opmerkelijk dat Nederland zich na de ‘8 december gebeurtenissen’ wel opwierp ‘als het morele gezag over ons land’. Voor veel mensen was duidelijk ‘dat het Den Haag helemaal niet te doen was om de waarheid over de ware toedracht van de gebeurtenissen naar boven te krijgen. Daarmee zou ook de eigen betrokkenheid van Den Haag aan het licht zijn gekomen. Ooit heeft een Nederlandse minister zelf gezegd dat het tot staatsgeheim verklaren van de documenten met betrekking tot Suriname mede was ingegeven om het “strafproces van de gebeurtenissen van 8 december geen schade toe te brengen”’. Ik kan mij deze uitspraak niet herinneren – bovendien ontbreekt bronvermelding.
Als Naarendorp stelt dat Nederland wel degelijk een coup en/of een invasieplan had in de aanloop naar december 1982, dan is het wel merkwaardig dat hij even later zegt dat er geen enkele politieke of ideologische gemene deler was te ontdekken bij de 15 slachtoffers. ‘Er waren mensen bij met een uitgesproken progressieve antikoloniale overtuiging. Anderen waren uitgesproken rechts, anti-Bouterse en zeer nauw verbonden met Haagse kringen […] Het leek mij ondenkbaar dat al deze personen samen bij een en hetzelfde complot betrokken konden zijn geweest. Daar zat dan geen enkele logica in’, aldus Naarendorp.
Bouterse niet uit Suriname?
Het boek gaat niet alleen over Naarendorp’s politieke en diplomatieke memoires. In vier hoofdstukken getiteld ‘Bouwstenen voor de toekomst’ deelt hij ook zijn visie over problemen en uitdagingen. Een interessante: Niet aardolie of goud, maar export van onze natuurlijke hulpbron water heeft toekomst. In een hoofdstuk bespreekt Naarendorp Desi Bouterse uitvoerig. Een spiritueel persoon die zich regelmatig terugtrekt in een Inheemse gemeenschap in het bos en daar uren en soms dagenlang met een sjamaan kan optrekken. Naarendorp beschrijft ook het buitenverblijf van Bouterse te Brokobaka, dat hij eens bezocht heeft en waar Bouterse regelmatig mensen van diverse pluimage ontvangt in een enorme Indiaanse hut met enkele eenvoudige slaapgelegenheden. Gebaad wordt in de kreek en Bouterse kookt zelf. Na lezing van dit hoofdstuk ben ik nog meer ervan overtuigd dat de voortvluchtige veroordeelde Desi Bouterse, erevoorzitter van de NDP gewoon in Suriname is onder bescherming van een sjamaan in het bos.
Jan Thielen – De onbedoelde samenleving. Het Suriname van Harvey Naarendorp is uitgebracht door LM Publishers (Edam) en kost €24,95
Harvey Naarendorp: “Moorden? Het was oorlog.” In ND, 10 juli 2017.
Reactie auteur op recensie ‘De Onbedoelde Samenleving’
Roy Khemradj schreef een recensie over mijn boek ‘De Onbedoelde Samenleving’, gebaseerd op de herinneringen van Harvey Naarendorp. Hij concludeert: “Veel politieke ontwikkelingen in de roerige jaren ’80 begrijp ik nu beter na lezing van het boek”. Zo is het boek ook bedoeld. Toch haalt Khemradj een aantal beweringen uit het boek aan, die ik als schrijver daarvan, niet herken.
Zo waren Hans van Mierlo en ambassadeur Hoekman ‘de enige twee politici uit Nederland die volgens Naarendorp deugden’, aldus de recensie. Feitelijk geeft Naarendorp een zeer gedetailleerd inzicht in de betrekkingen tussen Den Haag en Paramaribo, zowel in de publieke sfeer als achter de schermen van de stille diplomatie. Hij stelt dat aan beide zijden ‘sprake van onkunde’ was. Naarendorp oordeelt inderdaad kritisch over ‘Politiek Den Haag’, maar beschrijft ook het positief en openhartig gesprek dat hij had met Premier Van Agt, noemt Minister Jan de Koning een zeer billijk man, looft de Nederlandse sectie van de CONS en refereert aan de ‘uitstekende gesprekken die werden gevoerd met de PvdA’ers Relus ter Beek, Bram Peper, Max van de Berg en Ed van Thijn’. In het boek beschrijft Naarendorp uitgebreid zijn -soms geheime- gesprekken en ontmoetingen met Minister Hans Van Mierlo, en hoe zij samen probeerden de turbulente relatie tussen Den Haag en Paramaribo naar een rustig vaarwater te loodsen.
In de recensie staat dat Naarendorp er heilig van overtuigd is dat Politiek Den Haag nog steeds uit is op rekolonisatie van Suriname. Dat staat nergens zo te lezen. Het boek betreft hoofdzakelijk de jaren ’80, de huidige relatie tussen Suriname en Nederland komt in dit boek niet aan de orde. Wel hekelt hij dat sommige Nederlandse politici nog steeds het koloniale gedachtegoed verkondigen “dat alleen bij volledige acceptatie van de Nederlandse cultuur als enige norm, ethiek en waardebepaling wij Surinamers erin kunnen slagen iets van ons land te brouwen”.
De recensie suggereert tweemaal dat Naarendorp stelt dat Nederland wel degelijk een coup en/of een invasieplan had in de aanloop naar december 1982. Dat staat nergens in het boek. Naarendorp beschrijft uitgebreid de internationale context van de jaren ’80 en waarmee Suriname werd meegezogen in de koude oorlog. Op grond van zijn eigen kennis en met verwijzing naar inmiddels vrijgegeven documenten geeft Naarendorp aan dat op verschillende momenten in de geschiedenis zowel Den Haag als Washington invasieplannen hebben overwogen, maar nooit van de grond zijn gekomen. Hetgeen niet weg neemt dat groepen en individuen in beide landen daar wel voor hebben gepleit. Specifiek over 1982 geeft Naarendorp aan dat tijdens een ontmoeting met Hans Van Mierlo op Curaçao, deze hem op de hoogte stelde dat ‘een aantal Surinamers steeds harder op de deuren van Den Haag bonsden met het verzoek om een direct militair ingrijpen’. Dat leidde dat jaar tot een toenemende geruchtenstroom in die trant.
Roy Khemradj schrijft in zijn recensie dat volgens Naarendorp Nederland (Naarendorp spreekt van ‘Politiek Den Haag’ i.p.v. ’Nederland’) de hand heeft gehad in de Rambocuscoup. Dat zegt hij niet. Hij zegt dat Rambocus voor zijn couppoging in Nederland wellicht werd geïnspireerd door de anti-Bouterse stemming aldaar, en daarover met enkele kamerleden heeft gesproken, maar dat die krakkemikkig en speculatief door Rambocus zelf was opgezet en uitgevoerd.
Het is te simpel gesteld dat Naarendorp, Van Mierlo heeft geadviseerd over een Nederlands verzoek tot uitlevering van Bouterse tijdens diens bezoek aan Brazilië. Naarendorp stelt dat zowel Den Haag als Washington slecht op de hoogte waren van een historisch consistente Braziliaanse buitenland-politiek. Zo’n Nederlands uitleveringsverzoek, net als eerdere Amerikaanse pogingen om Brazilië bij militaire avonturen in Suriname te betrekken, waren in Brasilia bij voorbaat gedoemd te mislukken. Die kennis had Naarendorp dankzij zijn uitstekende diplomatieke contacten en heeft Van Mierlo daar op gewezen.
Khemradj stelt dat Naarendorp ‘helaas niet uit de doeken doet wat de rol van Politiek Den Haag was in aanloop naar december 1982’. Dat wordt uitgebreid besproken: hoe een scala aan bemoeienissen, pesterijen en besluiten van Den Haag, samen met ook interne factoren, heeft bijgedragen tot de escalatie van de politieke spanning in Suriname en mede hielp afstevenen op een uitbarsting.
Wel looft Roy Khemradj dat Naarendorp zijn memoires heeft opgeschreven voor toekomstige generaties. Dat is de intentie die hij met zijn verhaal heeft. Hij heeft geen obsessie met Politiek Den Haag. Integendeel, hij stelt juist dat veel Surinamers nog steeds de neiging hebben zich op Nederland c.q. Politiek Den Haag te oriënteren en te weinig vertrouwen hebben in het eigen potentieel. Dat is de kern van zijn betoog.
Jan Thielen
[uit Starnieuws, 30 augustus 2024]
RSS
Facebook
Twitter
