Het modieuze BLM-gewauwel van het Stedelijk Museum staat in schril contrast met hun roofkunst
door Elma Drayer
Weinig instituten zijn zo woke als het Amsterdamse Stedelijk Museum. In november vorig jaar, ik verzin dit niet, betoonde het zich solidair met de protesten tegen Zwarte Piet. Deze zomer was het ineens reuze begaan met de Black Lives Matter-beweging. Het Stedelijk, aldus een verklaring, wenste ‘een bondgenoot te zijn in de strijd tegen racisme’.
Waarna warme woorden volgden over de ‘belangrijke stappen’ die het moest zetten ‘in het herkennen en ontmantelen van institutioneel racisme’ – óók in eigen huis. Directeur Rein Wolfs zegde toe dat 50 procent van het aankoopbudget voortaan zou gaan naar ‘kunstenaars van kleur en kunstenaars met een niet-westerse achtergrond’. Tevens moest er jaarlijks een tentoonstelling komen ‘die vraagstellingen rondom dekolonisatie en globalisering thematiseert’.
Daar hield hij zich aan. Was er bijvoorbeeld geen nieuwe lock down geweest, dan zou je er op dit moment de tentoonstelling Surinaamse School, schilderkunst van Paramaribo tot Amsterdam kunnen bezoeken – geheel en al gebaseerd op de gedachte dat des kunstenaars herkomst vele malen gewichtiger is dan de kwaliteit van zijn werk. Ook gaat er geen expositie voorbij of de makers willen onze ‘vastomlijnde ideeën’ bevragen, waarmee ze steevast bedoelen dat je hun eigen ideeën integraal dient te omarmen.
Zelden in zijn 125-jarig bestaan, kortom, is het Stedelijk zo braaf en zo oninteressant geweest als nu. Met als gevolg dat mijn neiging het pand te betreden zich al een tijdje moeiteloos laat onderdrukken – al woon ik er om de hoek en al ben ik dol op de vaste collectie. (Eerlijk is eerlijk, die afgrijselijk badkuip helpt ook niet erg mee.)
Intussen staat het modieuze BLM-gewauwel waartoe het museum zich bekeerde, wel in héél schril contrast met hoe het zich opstelt als het gaat om de roofkunst die het bezit.
Oftewel: de werken die het Stedelijk verwierf in een tijdperk dat, hoe zal ik het zeggen, een andere bevolkingsgroep nogal te lijden had onder institutioneel racisme. (Maar dan echt.)
Zoals bekend deden talloze Joodse landgenoten tijdens het nazibewind afstand van de kunst die ze bezaten. Niet uit vrije wil, zoals elke kleuter ook toen al kon begrijpen. Toch zagen ze er destijds aan de Paulus Potterstraat geen been in zulke werken aan te schaffen.
Nu zou je denken dat het museum inmiddels het licht heeft gezien. Er zijn immers behoorlijk wat decennia verstreken waarin het tot bezinning had kunnen komen. Verkeerd gedacht. Tegen iedere claim van nazaten komt het Stedelijk in het geweer met een hartstocht waarvoor je je niet anders dan plaatsvervangend kunt schamen. Het is per slot een publieke instelling, gefinancierd door u en mij. Telkens als het Stedelijk weigert roofkunst af te staan, gebeurt dat in zekere zin uit naam van u en mij.
Gisteren las ik in de krant dat het museum Wassily Kandinsky’s Bild mit Häusern, ooit in bezit van de naaimachinefabrikant Emanuel Lewenstein, van de rechter niet hoeft te retourneren aan diens erfgenamen. Het Stedelijk kocht dit schilderij in oktober 1940 op een veiling, voor het destijds al lachwekkend lage bedrag van 160 gulden.
Het museum houdt vol dat de transactie te goeder trouw geschiedde. Een ander argument in de juridische strijd luidt dat Bild mit Häusern een belangrijk werk is in de vaste collectie en er daarom moet blijven.
Pardon? Dat is toch een beetje alsof het Tropenmuseum zegt: deze kostbare voorwerpen uit Nederlandsch-Indië zijn weliswaar onder dubieuze omstandigheden verworven, maar we houden ze omdat ze voor óns zo belangrijk zijn.
De uitspraak van de rechter is des te teleurstellender na het evaluatierapport dat de commissie-Kohnstamm begin deze maand uitbracht over het restitutiebeleid. Klinkende aanbeveling: laat bij de beoordeling van claims niet langer ‘het belang van het openbaar kunstbezit’ meewegen, noch ‘verwerving te goeder trouw’. Voortaan dient het ‘herstel van onrecht’ voorop te staan.
Terecht besloten Lewensteins erfgenamen meteen in beroep te gaan tegen de uitspraak. Met hen hoop ik dat een hogere rechter genoemd evaluatierapport wél ter harte neemt. En ik doe een plechtige belofte. Zolang het Stedelijk Museum roofkunst weigert af te staan, zal ik het nog moeitelozer mijden dan ik al deed.
Lees verder in de Volkskrant, 17 december 2020.
RSS
Facebook
Twitter
The reality of what the Stedelijk Museum does differs greatly from what is states publicly. For example, Rein Wolfs, the new Director of the Stedelijk Museum stated that the Lewenstein painting Bild mit Hausern, was “sold at market price” but then he completely ignored the fact that this sale took place while The Netherlands was occupied by the Nazis. He also ignored the fact that the painting was sold at 160 Guilders, 10% to 20% of its value, and one third of the value that the family paid for it almost 2 decades earlier! He also ignored the fact that even IF the Lewenstein family had had the freedom to sell this painting it certainly would have done so outside of The Netherlands where the market for modern artworks was much higher. Hmmmm, I wonder how he conveniently forgot about these facts?
His predecessors behaved in a similar way by misappropriating looted artworks, which seems to be a completely accepted behaviour in the Stedelijk’s organisational culture. David Roell, for example, was the Chairman of the SNK, an organisation, which like the Dutch Restitution Committee, was mandated to return looted art. Instead the SNK illegally sold such artworks, kept others in government offices and made it very difficult for claimants to recover their stolen artworks. And he was also the Director of the Stedelijk Museum when he purchased the Lewenstein family’s painting at the Nazi auction in Amsterdam in October of 1940 – seems like a bit of a trend here.
In short the Stedelijk Museum is unethical, immoral and should be managed by ethical parties. The current situation is completely unacceptable and ignores the rights of persecuted victims. Shame on the Stedelijk Museum!