Het gaat om gisteren
door Willem van Lit
[Deel 2 van “Ze zijn er. En nu”, een serie over de migratiecrisis]
Geschiedenis is ook iets om boos over te worden. Ik ga met dit idee nog een stap verder. Knoope verwijt ons (en zichzelf) een ‘pretentieuze geschiedenisopvatting’. Hij prent ons in dat we goed moeten begrijpen wat maakt dat mensen zich gaan verzetten en dat woede bijna mondiaal gezien tot uitbarsting komt. De roep tot opstand en geweld hoort men in grote delen van Afrika en Azië: van China tot Marokko, zegt hij. Wij moeten trachten te snappen waardoor dit wordt veroorzaakt.
De kern van het gevaar van woede en het geweld óm het geweld zit volgens Knoope in onze pretentieuze opvatting van de geschiedenis. Ik volg zijn redenering in VN: “Onze westerse samenleving met haar modernistische kijk op het leven is behept met een geloof in de toekomst. Tijd is iets wat ons ruimte biedt voor verandering. De hele moderniseringsgedachte gaat over de maakbaarheid van de toekomst: de wereld wordt beter, de wereld zal veranderen, onze economie zal groeien. Maar voor veel mensen in deze wereld is tijd iets heel anders. Voor grote delen van de wereldbevolking gaat de wereld niet over morgen maar over gisteren: wat hebben we meegemaakt, wat is er in het verleden met mij en mijn cultuur, met mijn voorouders aan de hand geweest? Die honderden jaren van geschiedenis zijn de bagage op ieders rug. De toekomst is fantasie”. Hier zit volgens hem de ‘kortsluiting’, de vonk van het verzet. Hijzelf gelooft ook meer in het verleden dan de toekomst. Hij geeft aan dat zo’n vijf miljard mensen de – wat hij noemt – moderniseringsagenda afwijzen. Het verhaal van de geschiedenis biedt hen geborgenheid, een tehuis. De oproep van het traditionalisme en geloof in de eigen historie heeft samenbindende waarden, waar men elkaar in kan vinden. Ons westers ‘geloof’ in de toekomst komt neer op fundamentalistisch secularisme, zegt hij. En wij ‘geloven’ daar heilig in. Het is zelfs fanatiek geloof, een geloof dat we zónder een god de droom van de toekomst heilig hebben verklaard met als vehikel ons idee van democratie. Dat moeten we zo nodig anderen opleggen.
Dan de dekolonisatie. Nog een gloeiende erfzonde. De wijze waarop in de jaren zestig van de vorig eeuw de dekolonisatie is verlopen, heeft volgens Knoope het vuur van de woede opgestookt. Het is met de nieuwe landen niet geworden wat men ervan heeft gedroomd. Die glanzende toekomst is geen realiteit geworden. Onze implantaten van democratie heeft de mensen niets gebracht en het heeft gefaald. Hij haalt de situatie in Nigeria aan en laat een de van bewoners van dat land het zeggen dat de democratie voor hem niet heeft gewerkt: “Niets. Een corrupte politieagent en een levensgevaarlijk leger. Dat is onze democratie. Dank u, beste Europeanen”. Deze landen hadden traditioneel conflictoplossende systemen en methoden die goed werkten: men ging onder een boom de diefstal van een koe oplossen. “Deze traditionele systemen zijn vervangen door een westers systeem van rechters en advocaten”. Ook dat functioneert niet en het werkt corruptie in de hand. Knoope zegt dat we onze moderniteit niet moeten opdringen. Hij preekt nederigheid.
Het is dezelfde nederigheid die in de praktijk wordt gebracht bij het toelaten van zoveel vreemdelingen die kennelijk sterk gemotiveerd zijn door woede tegen het verfoeide modernisme. Hier ligt nogal wat brandstof in de confrontatie. Dat wordt letterlijk knokken.
Ik denk dat Knoope het fout heeft; anders gezegd, ik denk dat hij een verkeerde opvatting bevestigt. Zijn opvatting past wel heel mooi in de schuldvraagdoctrine en die is nog immer populair in onze contreien: de eeuwenoude schuld van het kolonialisme en onze geschiedenis van het verwrongen nationalisme. Dit laatste speelt met name een grote rol als het Duitsland betreft, maar ook andere Europese landen maken deemoedig bewegingen om hun hebzuchtige verleden en nationalistische zonden. De eerste wereldoorlog was hét bloedbad van die rage. Het was de ultieme uiting van puur misdadige arrogantie in het verlengde van expansionistisch nationalisme. Maar dát hebben we onszelf aangedaan. Nú zijn we tot nederigheid gedwongen; we cultiveren deemoed en schuldgevoelens, maar dat is nog niet genoeg. We willen verder door het stof. Dat is een merkwaardig populaire boodschap. Deze deemoed moet samen gaan met ongelimiteerde en grenzeloze medemenselijkheid. Dát is het nieuwe geloof. We moeten zelfs nog verder gaan volgens Knoope: we moeten onze arrogantie voor wat betreft het modernisme opgeven. Ook op dat vlak: nederigheid. Het komt erop neer dat wij onszelf moeten verloochenen. We moeten ons diep schamen, ja. Schamen. Daarover straks nog meer.
Dat zal dan met horten en stoten gaan. De inwijkelingen uit Afrika en Azië zullen dat van ons gaan eisen. Ze brengen namelijk hun historicisme (gerichtheid op geschiedenis) en woede mee. Ze dwingen ons tot schaamte. Dat wordt nog wat. De boodschap is: schaam jezelf en wees nederig. Nog meer. Ik schat zo in dat dat niet vol te houden is. Buiten het feit dat vele inwijkelingen de boosheid meenemen, ben ik het niet eens met het onvoorwaardelijke bevel tot deemoed. Ik zal uitleggen waarom. Het komt neer op de volgende drie dingen, die ik later in dit opstel uitwerk:
Eugene Ansen-Hofman, Verkoop van een Arabische slavin
1. Het verhaal van het falende dekolonisatieproces klopt niet. Daartegenover staat ook het verhaal van het Arabistisch imperialisme, dat in feite nog diepere sporen van treurnis heeft achtergelaten.
2. Mensen zijn niet enkel historisch gericht. Dat is gewoonweg onmogelijk. Velen zouden dat wel wíllen, maar het kán niet meer. Velen bedoelen met geschiedenis mythen en sagen op basis waarvan soms vreemde trots tot bloei komt.
3. Woede is één van de psychodynamische krachten die op sociale verbanden een verwoestende werking heeft. Er zijn er nog twee. Die blijven in het verhaal van Knoope buiten beeld: schaamte en afgunst. Deze twee laatste krachten hebben betrekking op een eenzijdig gepreekte en gepraktiseerde vorm van medemenselijkheid. De situatie is complexer dan Knoope schetst.
(wordt vervolgd)
RSS
Facebook
Twitter
