Herlezen op houdbaarheid: Varianten van lezen – Passanten en lokale auteurs
De rubriek Herlezen vraagt aandacht voor boeken die langer geleden zijn verschenen en de moeite van het herlezen waard zijn. Suggesties? Laat het ons weten via ons emailadres. Vandaag een stuk van Wim Rutgers over boeken van Sophie Armand, Albert Helman, Dolf de Vries en Amador Nita.
De eerste keer dat we vanuit Suriname een vakantie op Aruba doorbrachten, in december 1973, zagen we Eagle Beach en Palm Beach nog als relatief verlaten stranden, waar Basi Ruti nog eenzaam iets van de oude glorie toonde. Door de herinnering hieraan haalde ik uit mijn boekenkast de Engelstalige roman van Sophie Armand, Moonlight over basi-ruti (Aruba: Chuchubi 1960) en vroeg ik me af of deze roman me na zoveel jaren nog kon boeien.
Eduardo Kelly, midden veertiger, in Nederland gestudeerd, op Aruba terug in een goed betaalde middle class baan als juridisch adviseur van de regering, wat hem tot een welgestelde eilandbewoner maakt, is ruim twintig jaar gelukkig getrouwd en heeft drie kinderen met de Nederlandse Annie, maar blijkt niet helemaal of helemaal niet trouw in zijn huwelijksbeloften door zijn ‘Zuid-Amerikaanse temperament‘. Eduardo verkeert in een mid life crisis – I guess middle age is creeping in on me – en ontmoet op een party in hotel Basi Ruti de beeldschone 32-jarige New Yorkse journaliste Felicia Arnould die een reportage maakt over de Lago-raffinaderij. Hij raakt radeloos en reddeloos verliefd. De relatie die ontstaat is wederzijds. Maar beiden weten dat die niet meer tijdelijk kan en zal zijn.
L.J. van de Steen vond in haar recensie de eenvoudig uitgevoerde roman interessant, maar geen meesterwerk, maar toonde waardering voor de beschrijving van de eilandmaatschappij met haar geheel eigen societysfeer rondom de thema’s liefde, haat en noodlot, “zij het dan niet op een manier waarover eenieder op dit eiland even enthousiast zal zijn.” (NWIG, 41, 1961, 175-176) Dit laatste ongetwijfeld door de kritische houding van de verteller ten opzichte van het drank-overgoten leven in de clubs, de party’s, de bridge-drives en de sluimerende raciale ideeën in de Amerikaanse Colony. Zo ongeveer las ik ook ooit het boek.
Lezen en herlezen
Wat is veranderd nu ik de kleine roman herlas? Ik merk dat ik nu anders lees. Ooit werden we getraind een roman als een geheel zelfstandig object te lezen, te analyseren en te interpreteren, los van de omstandigheden waarin het verhaal tot stand kwam. Nu merk ik dat ik veel meer let op de context van het verhaal en de positie waarin ik als lezer me bevind.
Ik zie nu een verhaal over een gesloten societyleven van een in de jaren vijftig nog kleinschalige elite en hun omgangsvormen, waarin de mannen nagenoeg zonder uitzondering me-too-gedrag vertoonden en womanizers elkaar beconcurreerden op elke verovering, waarbij de vrouw als prooi gezien werd. Felicia zegt daarover tegen Eduardo: “We Americans allow for a certain amount of liberties at such moments, especially if the woman doesn’t respond and the man thinks he must win her, whereas you, with your European rearing would think it indecent to insist, if the woman said no.” (90) De Nederlandse echtgenote, Annie, blijft in het verhaal op de achtergrond als een wonder van geduld en lijdelijke acceptatie van Eduardo’s gedrag.
Het verhaal volgt alle gemoedsgolven van de man in midlife met alle mogelijke consequenties, maar de wereldwijze jonge vrouw is sterker en wil niet in het huwelijk van Eduardo en Annie inbreken. Ze verlaat het eiland, maar haar schaduw zal de echtgenoten blijvend vergezellen: “They would never be alone anymore, man and wife, because the shadow of his love would be there always, like the subtle essence of a defunct dream.” (108)
Traditie
Moonlight over Aruba claimt dat deze korte roman, die een relatie tussen een Arubaanse man en een Amerikaanse vrouw thematiseert, ‘the first English novel about Aruba’ is. Ruim een decennium eerder schreef de Surinaamse auteur Albert Helman met de novelle Amor ontdekt Aruba een soortgelijk verhaal, evenals ruim een decennium ná Moonlight over Basi Ruti de Nederlander Dolf de Vries, Een muur van blauw (1973)
De verhalen die door deze schrijvers verteld werden, gingen beide vooral over buitenlanders op Aruba, zoals een Amerikaanse weduwe en een Nederlandse arts (Albert Helman) of de mislukte relatie van een Nederlands echtpaar (Dolf de Vries), waarbij de inwoners van Aruba niet meer dan een bijrolletje kregen, kennelijk het verschil tussen passantenliteratuur en een lokale roman.
Daarom ligt het meer voor de hand een traditie in de lokale literatuur te zoeken, waarover Frank Martinus Arion in 1958 schreef dat de Papiamentstalige novelle, zoals bijvoorbeeld van Tuyuchi en de politicus, vakbondsleider, auteur Amador Nita, zich hoofdzakelijk bewoog ‘op de vlakken van liefde, romantiek en noodlot’, net als Moonlight over Basi Ruti, zoals Van der Steen in haar recensie ook opmerkte.
Sophie Armand schreef in het Engels, Tuyuchi en Nita in het Papiaments. De grote verschillen tussen de passantenliteratuur en de lokale literatuur overstijgen de taalverschillen in de lokale literatuur die thematisch één is, ondanks haar taalverscheidenheid.
RSS
Facebook
Twitter
