Heilzame verwerking van het Slavernijverleden voor ‘wit’ en ‘zwart’
Een bijdrage vanuit de kerken
door Hilde Neus
In 2019 werd een programma met dezelfde naam georganiseerd door de Lutherse kerken, en deze vormden samen met de Evangelische Broedergemeente Amsterdam Stad en Flevoland en het Nationaal instituut Nederlands Slavernijverleden en erfenis (NiNSee) een werkgroep. Deze schreef een essaywedstrijd uit en het resultaat daarvan is dit boek, met daarin de winnende stukken, anoniem beoordeeld door een jury van deskundigen (met onder meer Michiel van Kempen, Egbert Boeker, Henna Goudzand e.a.). Het thema was: Het trans-Atlantische slavernijverleden en de rol van de kerken hierin, alsmede de doorwerking van dat verleden in het heden, waardoor de huidige generaties ‘witte’ en ‘zwarte’ Nederlanders de slavernij deel laten uitmaken van hun bewustzijn van de eigen geschiedenis; vervolgens dat bewustzijn een plaats geven in de Nederlandse samenleving en de trans-Atlantische verhoudingen.
Daarnaast is er in november van dat jaar een symposium georganiseerd en de twee lezingen die daar zijn gepresenteerd, zijn eveneens opgenomen. Ook droegen enkele predikanten stukken bij met helende woorden. Het derde en laatste deel van het boek bestaat uit vier voorbeelden van hedendaagse bijbeluitleg, uit kerkdiensten die in juli van dat jaar rondom Keti Koti zijn gepreekt. Dit boek is een hedendaagse visie vanuit de kerken om het slavernijverleden en de verwerking daarvan in het heden te duiden.
De essaywedstrijd draaide rondom het thema van het boek en dit leverde zeer uiteenlopende bijdragen op. Eerder op de Literaire Pagina hebben we gerefereerd aan het essay van Ruth San A Jong, dat bij de uitslag eind 2019 een eervolle vermelding kreeg. Een fragment van ‘Schrijf God alsjeblieft met een hoofdletter G!: reflectie van een pseudo-christen’ is toen in de Ware Tijd opgenomen. Na het juryrapport is het essay ‘Over Peerke en het verdeelde verleden’ van Herman Fitters opgenomen, wat zoals de titel al aangeeft, is opgehangen aan het leven van pater Peerke Donders uit Tilburg, die te Batavia in Saramacca voor de mensen met Hansen (lepra) zorgde en waarin de medemenselijkheid van de katholieke kerk is geschetst. Aangrijpend, omdat deze verschrikkelijke ziekte de lijders isoleerde van de samenleving, maar ook voor diegenen die hen verpleegden.
In ‘De nieuwe zendingsopdracht’ buigt Ben Ipenburg zich over de diverse religies die zich met hun lidmaten een plaats in de Surinaamse samenleving hebben ingebed, met alle voor- en nadelen. Dit is verbonden met enkele postkoloniale theorieën en van daaruit zoekt de auteur naar een tegenverhaal, in de zin van een plaats binnen de huidige liturgie voor de slavernijgeschiedenis en de rol van de kerken.
‘De vloek van Cham voorbij’ van Ken Mangroelal is een persoonlijke reis vanuit een nazaat van Cham, de voorvader van de vermaledijde stam die uit het rijk Gods werd verbannen omdat hij zijn vader had uitgelachen. Cham is degene die de kerk lang heeft gebruikt om de slavernij te vergoelijken. Mangroelal schetst de geschiedenis van de slavenhandel, met een uitstapje naar De stille plantage van Albert Helman. Toen er een einde kwam aan de jaren van marteling, lynchen en verkrachten, was dat een deel van het grote plan van God? Persoonlijk stel ik mij die vragen niet meer, want er spelen zich nog steeds drama’s af op de wereld die voortkomen uit geldzucht en winstbejag. Helaas is het leed nog niet geleden.
Martijn Stoutjesdijk is tot winnaar uitgeroepen, met een moderne kijk op de zaak in ‘De predikant in zijn rol als influencer in het slavernijdebat’ en dat is interessant. Want natuurlijk was het zo dat de kerk vroeger van grote invloed was op de algemene meningsvorming van mensen en de acceptatie van zaken die nu niet bepaald christelijk kunnen worden genoemd. De auteur neemt als voorbeeld Otto Tank, die rond 1850 – in het aanzicht van de emancipatie- al behoorlijk commentaar leverde op de situatie in Suriname. Ook noemt hij Jacobus Capitein, die als zwarte theologiestudent in zijn thesis de slavernij verdedigde, maar na terugkeer naar zijn thuis in West-Afrika de weg totaal kwijtraakte, verscheurd door zijn gevoelens. Nicolaas Beets, beter bekend vanwege zijn literaire werk, waaronder de Camera Obscura, was in Nederland ook een uitgesproken voorstander van emancipatie. Al deze personen waren van grote invloed op hun omgeving, zoals de kerk en individuele kerkleiders dat nu ook kunnen zijn.
Foto © Michiel van Kempen
Het symposium met diverse voordrachten maakt het tweede deel uit van de bundel. Diverse deskundigen komen hier aan het woord. Glenn Helberg geeft in zijn artikel ‘Door jouw liefde en de liefde van mijn voorouders gaat het goed’ het omgaan met de dubbele moraal van de slavernij weer en de invloed die dat kan hebben op hedendaagse patiënten met psychische problemen. Vele verhalen die de auteur hoort in zijn spreekkamer hebben wortels in een traumatisch verleden. In ‘Slavernijverleden, daar kun je niet omheen’ geeft Alex van Stipriaan een voor ingewijden wel bekend overzicht van de slavernijgeschiedenis. Even raakt hij ook aan de weerstand vanuit de kerken voor het wintigeloof. Verder noopt hij de verschillende partijen om te luisteren naar elkaar, zodat heling kan plaatsvinden. Pearl Gerding geeft in haar verhaal ook een aanzet tot reparatie, waarbij ook de kerken een rol kunnen spelen. Diverse andere sprekers geven hun visie en aanbevelingen hoe verder, voordat het slotwoord met de wens dat de kloven worden beslecht, is uitgesproken door Urwin Vyent, directeur van het NiNSee.
Achter in de bundel geven de diverse preken een voorzet hoe deze kloven kunnen worden gedicht en welke rol daarbij is weggelegd voor de kerken, vanuit de boeken van de Bijbel. Hoezeer men vroeger met dat boek in de hand de slavernij verdedigde, hoezeer kan men nu met dat boek het systeem veroordelen en de mensen bij elkaar brengen.
Dit boek is een welkome aanvulling op de publicaties rondom het slavernijdebat en zal hopelijk voor de kerken een handleiding zijn om meer over deze vaak moeilijke en pijnlijke materie te praten binnen de kerkgemeentes, vooral in Nederland. Jammer genoeg is het boek niet in katernen ingenaaid, waardoor bij mijn exemplaar de bladzijden al losraken.
Boeker, Egbert, Roinde Doth, Urwin Vyent en Andreas Wohle (red.). Heilzame verwerking van het Slavernijverleden voor ‘wit’ en ‘zwart’. Een bijdrage vanuit de kerken. 2019. z.p.: Stichting Lutherse Uitgeverij en Boekhandel. ISBN: 978-90-76093-58-1.
[van dWTL, 7 mei 2021]
RSS
Facebook
Twitter
