blog | werkgroep caraïbische letteren

Hebzucht en arrogantie tegenover woede en schaamte

door Els Moor

Overal in de wereld vinden we hebzucht en arrogantie van mensen met geld en macht tegenover woede en schaamte van de minder bedeelden die, met name in landen waar slavernij een rol gespeeld heeft, vaak verstoorde relaties hebben met bazen en andere hoger geplaatsten. De Nederlander Willem van Lit heeft op Curaçao gewoond en gewerkt, eerst als marineofficier en later als organisatieadviseur. Hij houdt van de schoonheid van de natuur op de Nederlandse Antillen en is anderzijds geschokt door de vele verstoorde relaties tussen witte en zwarte mensen, tussen hen die zich Nederlander voelen en die zich beschouwen als Curaçaoënaar, tussen leidinggevenden – vooral ook politici – en hun ondergeschikten.

Curacao vlakte van hato haseth

Curaçao, vlakte van Hato. Foto © Carel de Haseth

De conflicten op Curaçao laaien nu weer op, nu de moord op de links populistische politicus Helmin Wiels van 20 mei 2013 weer volop in de actualiteit staat in verband met de schuldvraag. In september 2012 werd de toenmalige regering afgezet. Deze en andere zaken komen voort uit ‘onbehagen’, een begrip dat centraal staat in het boek Cariben, laten we het onmogelijke vragen dat Van Lit schreef en in eigen beheer uitgaf in 2013. Het is zijn derde boek over de Nederlands-Antilliaanse situatie. In het laatste hoofdstuk, ‘Verdraagzaamheid, een programma voor vrijheid’, werkt hij toe naar tolerantie en van daaruit naar vrijheid. Daarmee zou de barrière van schuld en schaamte doorbroken kunnen worden.

 

Om antwoorden te krijgen op zijn vragen over de situatie in de Cariben, maakt Van Lit grote wereldreizen in de wetenschap, filosofie en literatuur. Dat is goed: de kleine eilanden met dito bevolking maken deel uit van de wereld. Wat daar gebeurt, gebeurt in de hele wereld sinds bij de verschillende volken het kapitalisme opkwam. Kijken we naar de geschiedenis van de Cariben (ook Suriname): vanaf de ontdekking van de nieuwe wereld in 1492 kwamen Europeanen ernaartoe met geen ander belang dan rijk worden, over de ruggen van de inheemse volken en niet veel later begon de slavernij die grote gevolgen heeft achtergelaten, ook in de verhouding tussen ‘witten’ en ‘zwarten’. Drie belangrijke oorzaken van de huidige stagnatie van een goede sociale ontwikkeling, noemt Van Lit: armoede, verwaarlozing van de jeugd en gebrek aan goed functioneel leiderschap. Ook hier in Suriname is er nog veel armoede (vaak ook verborgen, schaamte!), men begint gelukkig bewuster te werken tegen de verwaarlozing van de jeugd, maar politiek leiderschap??? Het is erg jammer dat Van Lit Suriname nauwelijks in zijn betoog betrekt, terwijl veel van de thematiek ook hier geldt en er anderzijds vanwege onze onafhankelijkheid ook andere ontwikkelingen zijn.

Hebzucht en arrogantie enerzijds, woede en schaamte anderzijds, zijn kernbegrippen in het boek. Graag had ik gezien dat ook ‘angst’ een duidelijker functie had in het betoog. Hier in ieder geval geldt dat meer dan ‘schaamte’. Het niet openlijk durven praten over zaken die ‘onbehagen’ verwekken, waardoor leidinggevenden hun valse voorkeuren, hun bevoordelen van aanhangers en familie, enzovoort, kunnen doorzetten. Ik denk dat angst de lading beter dekt dan schaamte, waarschijnlijk ook op de eilanden.

 

Willem van Lit grijpt in zijn betoog terug op veel grote figuren in de filosofie, de wetenschap en de literatuur, het zijn er meer dan honderd, en van sommigen meerdere werken. Hij gaat van de Griekse filosofen Aristoteles en Plato uit. Een mooi betoog van Plato is hoe de goden levende wezens hadden gemaakt en Prometheus en Epimetheus door oppergod Zeus werden aangewezen om mensen en dieren te voorzien van middelen en technieken om te overleven. Dieren kregen hoeven, klauwen, snelheid en nog veel meer, maar de mens werd overgeslagen. Hij moet zichzelf kunnen redden! Ook bij de humanist Erasmus komt hij terecht met diens Lof der zotheid uit het begin van de zestiende eeuw, waarin benadrukt wordt dat de mens moet vertrouwen op eigen ratio voor het maken van keuzes en ironie ook een rol gaat spelen.

Ook veel moderne filosofen komen aan bod met hun meningen over beschaving, onbehagen, spot en ook zelfspot. Dat laatste is een bezwaar van het boek. Er wordt te veel aan de orde gesteld op het gebied van filosofie, wetenschappen en literatuur. En Van Lit springt ook van de hak op de tak, waardoor het vaak moeilijk is om een lijn vast te houden en de lezer verdwaalt in de chaos. Zijn stijl is vaak ingewikkeld, met veel moeilijke begrippen. Het is goed om de problemen van kleine samenlevingen in de context van de grote wereld en zijn geschiedenis te plaatsen, maar doe het zo dat het steeds weer een helder licht werpt op de thematiek van het gehele betoog. Sympathiek is het dat Van Lit dit zelf ook ziet. Er is zoooveeel materiaal, je hoort hem bijna zuchten: ‘Hoe moet ik dat ordenen?’

Zijn verwijzingen naar Caraïbische schrijvers zoals Boeli van Leeuwen en Aart Broek en theoretici zoals Wim Rutgers en Michiel van Kempen zijn wel helder. Van Kempen noemt ook Albert Helman en Cola Debrot. Helman die laat zien hoe liefdeloos het kolonialisme in Suriname was en hoe dat land met enige goede wil een paradijs kon zijn, en Debrot die zijn droefheid uitte in zijn werk vanwege zijn zich ontheemd voelen.

Michiel van Kempen

Michiel van Kempen

Er is dus veel interessants te vinden in Cariben, laten we het onmogelijke vragen, maar het is duidelijk dat de auteur nog erg op zichzelf gericht was in verband met de materie bij het schrijven en niet lezersgericht. Nu is het een boek dat interessant kan zijn voor wetenschappers die op ideeën willen komen. Zoekers dus. Maar dit onderwerp zou voor een gewoon lezerspubliek moeten zijn, die de problemen van hun omgeving herkennen en aangezet worden tot nadenken over hoe er verbetering kan komen. Van Lit heeft het boek in eigen beheer uitgegeven, hoogstwaarschijnlijk zonder een meelezende redacteur. Dat merk je aan de zinsbouw en woordkeus, en de fouten in de taal. De stof is van groot belang. Goed is het dat er aandacht besteed wordt aan de veel positievere ontwikkeling op de Franse Antillen van ‘Négritude naar Antilianité naar Creolité, waardoor de samenlevingen daar veel hechter zijn. En jammer dat Suriname zo weinig aan de orde komt. Misschien een tweede druk, meer gericht op de lezer?

Lit Willem van Lit Cariben
Willem van Lit: Cariben, laten we het onmogelijke vragen, uitgave in eigen beheer, 2013 ISBN 9789048428335

1 comment to “Hebzucht en arrogantie tegenover woede en schaamte”

  • tja, de Curaçaose overheid is natuurlijk een uiterst vage en maffieuze instelling; ik ben daar na 10 jaar werkgever te zijn geweest gewoon weggestuurd; dat weet bijna niemand in sukkelend nederland

Your comment please...

  • RSS
  • Facebook
  • Twitter