Geschiedenis van het Hof van Justitie: twee gedenkboeken
door Jerry Egger
Het Hof van Justitie in Suriname heeft een bewogen geschiedenis. Er waren jaren van gestadige groei, maar ook perioden van problemen en tegenstellingen die het gezag van het hof geen goed hebben gedaan. Dit alles is vastgelegd in een jubileumboek in verband met het 155-jarige bestaan. Een prachtige publicatie, mooi ingebonden, rijk geïllustreerd, en geschreven voor een breder publiek. Dit is het grote verschil met het boek dat in 1969 uitkwam bij het 100-jarige bestaan. Die publicatie heeft alleen teksten zonder illustraties, en is voornamelijk geschreven door juristen. Het huidige boek is van de hand van journalist/fotograaf Ranu Abhelakh, die geen jurist is. Dat is de tekst ten goede gekomen.
In haar boek richt Abhelakh zich voornamelijk op bronnen van het recht, benoemingen en de perikelen die daar vaak aan voorafgaan. Verder komen interessante sociaal-maatschappelijke en politieke zaken aan bod die breeduit in de maatschappij werden besproken. Een ander issue, diverse malen beschreven in het boek, is de beloning. Salarissen van rechters liepen vaak achter op die van andere groepen in het land. Nog steeds moeten regeringen erop gewezen worden dat rechters een verantwoordelijke taak hebben en dat goede beloning het minste is dat hiertegenover mag worden gesteld. Vandaar ook dat juristen weinig animo hadden/hebben (?) om als rechter te worden benoemd. Een goed draaiend advocatenkantoor leverde veel meer op dan de benoeming als rechter. Tenslotte ook de huisvestingsproblematiek die als een rode draad door de geschiedenis van het Hof loopt en nu nog steeds speelt, denk maar aan de droom van menig hofpresident om een paleis van justitie te hebben in Suriname.
Op 1 mei 1869 is het Hof van Justitie opgericht. Suriname kreeg nieuwe wetgeving, reglementen en een duidelijke structuur van rechtspreken. Het Hof bestond toen uit een president, 4 leden, 3 leden -plaatsvervangers, een procureur-generaal, een advocaat-generaal en een griffier. Vanaf de komst van de eerste Europeanen waren er verschillende hoven en manieren om die samen te stellen. Op zo een – niet altijd overzichtelijke – manier werd recht gesproken in dit overzeese gebied. Daar kwam een einde aan met de codificatie, dat wil zeggen: “het samenstellen, vastleggen en systematiseren van wetgeving in verschillende Nederlandse wetboeken” (blz. 29). Een van de positieve kanten van het boek is, dat er ook aandacht wordt besteed aan de rechtspraak bij Inheemsen en Marrons om aan te geven dat Europese normen en waarden niet de enige waren die hebben gezorgd voor ordening van de samenleving.
Een van de opvallende aspecten van het Hof van Justitie in de beginfase was dat de voorzitter van de Koloniale Staten tevens de functie had van president van dit hof. Het is moeilijk voor te stellen dat een politieke functie samenvalt met een juridische, maar in een kleine koloniale maatschappij met een kleine Nederlandse toplaag is het gemakkelijker om dat te begrijpen. Pas in de jaren 40 van de 20ste eeuw wordt dit gebruik losgelaten.
Een van de positieve zaken kort na de installatie van het hof in 1869, was dat er een bureau voor consulatie openging. Dit was speciaal opgezet om minder draagkrachtige burgers, die geen rechtshulp konden inroepen bij allerlei disputen omdat zij de middelen niet hadden, toch in de gelegenheid te stellen deskundige hulp in te roepen. Een andere ontwikkeling is de instelling van ommegaande gerechten in 1874 die naar plantages gingen in onder andere Commewijne en Saramacca om vooral bij problemen tussen contractarbeiders en plantagedirecteuren recht te spreken. Er waren dus geen kantongerechten in die gebieden zoals in Paramaribo, Coronie en Nickerie maar rechters die naar afgelegen plekken gingen om toch hun werk te doen. Vooral kleinere delicten konden zo ter plaatse worden afgehandeld. Diverse interessante stukjes rechtsgeschiedenis komen aan bod in de periode tot de Tweede Wereldoorlog. De doodstraf bijvoorbeeld. Verschillende keren is de doodstraf voltrokken in Suriname na de afschaffing van de slavernij. In de jaren 20 van de 20ste eeuw zijn er nog executies, zoals van de Fransman Alphonse Coutanceau die in 1922 wordt opgehangen vanwege een roofmoord die hij heeft gepleegd. In1927 krijgt Nicodemus Apatoe om hetzelfde feit een strop om de hals op de binnenplaats in het Fort Zeelandia. De doodstraf zal nog vele jaren gehandhaafd worden in Suriname, maar niet meer worden uitgevoerd. Na de Tweede Wereldoorlog treden er steeds meer veranderingen op. Belangrijk is dat Surinamers langzaam maar zeker de posten gaan bemannen in het rechtsgebeuren in Suriname. In 1948 wordt de Surinaamse Rechtsschool opgericht.
Vanaf het begin is er grote belangstelling voor de opleidingen op deze school (denk ook aan notarissen). Hierdoor worden lokaal advocaten opgeleid die overigens ook hun weg weten te vinden naar andere landen zoals Curaçao. Wat wel een constante is, is het tekort aan rechters ook omdat diverse leden van het Hof politieke functies bekleedden zoals Mr. Dr. J.C. De Miranda en Mr. J. Buiskool. Het onstuimige karakter van de Surinaamse politiek eind jaren 40 en 50 met kabinetten die komen en weer gaan, ministers die benoemd worden en dan weer aftreden, hebben effect op het hof want er zijn leden die meedoen met dit fascinerend spel, ook toen al met grote en kleine ego’s, maar die soms weer snel op straat staan. Een voorbeeld is de al eerder genoemde De Miranda, die een van de kabinetten leidt. Hij komt ten val. Hij wil weer terug naar het hof, maar in afwachting van het besluit gaat hij de advocatuur in. Aan intriges toen al geen gebrek.
De nadruk in dit jubileumboek ligt op de periode na de onafhankelijkheid. Dat is begrijpelijk want toen kwamen de grote veranderingen zoals alle perikelen om een zelfstandig land te worden, een eigen grondwet samen te stellen en ervoor te zorgen dat het hof onafhankelijk kon opereren. Uiteraard wordt veel aandacht besteed aan de jaren na 1980, toen een militaire staatsgreep een einde maakte aan een periode van democratische verkiezingen en de grondwet van 1975 opschortte.
Over onstuimigheid gesproken. Wat er toen gebeurde, is deels bekend maar tegelijkertijd is het een van de sterke kanten van het boek: de vele ontwikkelingen netjes op een rij te zetten om zo te laten zien dat een onafhankelijke rechtsspraak geen vanzelfsprekendheid is en soms moeilijk te handhaven. Maar het vertelt ook het verhaal van de mannen en vrouwen die bereid waren om te vechten voor deze onafhankelijke rechtspraak. Er zijn hierbij levens verloren gegaan en ook dat moet niet worden vergeten. Het zou te ver voeren om alles na 1980 samen te vatten. Enkele zaken worden op een rij gezet.
Twee voorbeelden kort na februari 1980 geven aan hoe een onafhankelijke rechtspraak steeds moest zien te manoeuvreren tussen allerlei krachten en machten. Een dag na de coup moest het hof uitspraak doen in de zaak tegen drie militairen (Abrahams, Sital en Neede) die waren opgebracht toen onderofficieren zich steeds meer verzetten tegen de legerleiding. Rechter Ombre sprak van een markant moment dat het nooit tot een uitspraak is gekomen in deze strafzaak (blz. 99). Aan de andere kant is het een van de formateurs van het eerste burgerkabinet kort na de machtsovername, Franklin Leeflang, die aan militairen duidelijk maakt dat niet aan een onafhankelijke rechterlijke macht moest worden getornd want het is “de stabiliserende factor van de samenleving” (blz. 99). Interventies in de rechtspraak zullen zeker plaatsvinden, maar ondanks deze minder aangename momenten zal het Hof zich handhaven en uiteindelijk toch de stabiliserende kracht blijven in Suriname.
Andere momenten in de geschiedenis van het Hof zijn onder andere de positie van Mr. Ramdat Misier na 1980. In 1982 wordt hij president na het aftreden van Henk Chin A Sen. De toenmalige president van het Hof, Van der Geld, voelde er helemaal niets voor om waarnemend president van Suriname te worden. Uiteindelijk wordt de beslissing genomen de vervanger van de hofpresident te benoemen, Ramdat Misier dus. Als president kan hij een aantal handelingen verrichten onder andere: benoemen, beëdigen en ontslaan van ministers maar dan wel op voordracht van het militair gezag. Het wordt niet bepaald een rustige periode voor de nieuwe president die kort na de beëdiging wordt geconfronteerd met de couppoging van Rambocus en aan het einde van dat jaar de decembermoorden. Enkele maanden daarvoor besloot een van de rechters, Waaldijk, om na een dienstreis naar India, niet terug te komen naar Suriname maar in Nederland achter te blijven. Hij zou verklaren vonnissen niet meer zelfstandig te kunnen bepalen (blz. 119). Dit waren hele onzekere maanden en jaren voor het Hof. In 1988, wanneer de eerste burgerregering aantreedt na democratisch gehouden verkiezingen, dacht Ramdat Misier terug te kunnen keren en president van het Hof te worden. De leden van het Hof raadden de nieuwe regering aan dit niet te doen aangezien hij “nauw betrokken was bij het politiek staatsrechtelijke gebeuren” in Suriname tussen 1982 en 1988 (blz. 140). De nieuwe regering Shankar nam dit advies over, maar benoemde Ramdat Misier wel tot hofpresident, waarbij hij werd belast “met zaken die door de president van de Republiek aan hem worden opgedragen” (blz. 142). Het komt erop neer dat hij zich alleen mocht bezighouden met de voorbereiding van een Constitutioneel Hof. Het is een voorbeeld hoe de jaren 80 doorwerkten ook na het herstel van democratische verhoudingen in 1988.
Een andere spraakmakende benoeming was die van rechter Veldema onder Jules Wijdenbosch (1996 – 2000). Hij werd tot president van het Hof benoemd, maar volgens de grondwet moest eerst het advies worden ingewonnen van de leden van dit hof. Dit leidde tot heel wat strubbelingen bij het Hof van Justitie inclusief het verwijderen van sloten van deuren. Een voorzichtige conclusie is dat het behoorlijk escaleerde binnen de rechterlijke macht rond 1998. Het heeft zelfs geleid tot een protestactie van de vakbeweging, het bedrijfsleven en de oppositie.
Verschillende pagina’s worden gewijd aan dit conflict. Uiteindelijk komt het hele conflict op het bord van de regering Venetiaan 2 (2000 – 2005). Veldema gaat met verlof en er komt een nieuwe president van het Hof.
Ten slotte de meest recente gebeurtenissen rond het 8 december 1982-proces. Dit is zeker nog vers in het geheugen van de samenleving. Vanaf de eerste zitting in dit geruchtmakende proces op 30 november 2007 tot de uitspraak na hoger beroep op 20 december 2023 zal elke zitting in het nieuws komen. Het aantreden van de hoofdverdachte Bouterse als president in 2010 zal de rechtszaak compliceren, maar ondanks de vele pogingen om een einde te maken aan deze zaak, zetten de rechters vaak onder grote druk door. Dat het tot een uitspraak kwam, mag zonder meer worden beschouwd als een overwinning voor het rechtsgebeuren in Suriname. Dat er niet met fysiek geweld is ingegrepen in deze zaak zegt ook dat ondanks alle intimidatie er een zekere mate van respect is voor het Hof van Justitie.
Het was een goed idee om voor een groter publiek een jubileumboek te schrijven over het Hof van Justitie. Het is niet te specialistisch, maar bevat toch genoeg materiaal om een goed beeld te krijgen van het reilen en zeilen binnen het hof. Het is aantrekkelijk opgemaakt waardoor er in de marges er ruimte is om heel wat kleine berichtjes uit kranten te plaatsen en ook om fotootjes te plaatsen die over het algemeen scherp genoeg zijn. Deze foto’s en berichten vertellen hun eigen verhaal hoe kranten rapporteren over het Hof, welke benoemingen er plaatsvinden die worden vastgelegd door de fotograaf, de eerste vrouwelijke advocaten en rechters en nog veel meer. Dit boek verdient ook een plaats in het onderwijsgebeuren, zodat kinderen al heel vroeg het belang van een goed functionerend Hof van Justitie inzien.
Abhelakh, Ranu.: 155 Jaar Gedenkboek Hof van Justitie Suriname. Paramaribo: (2024). ISBN 978 99914 7 568 4.
Een Eeuw Surinaamse Codificatie. Gedenkboek 1869-1 mei 1969. (1969) Paramaribo: Surinaamse Juristen – Vereniging. (Geen ISBN)
RSS
Facebook
Twitter
