blog | werkgroep caraïbische letteren

Focus op foutloos taalgebruik is elitair en homogeen, en maakt onze taal ontoegankelijk

Het is de hoogste tijd om de ongelijkheid die in onze taal ligt besloten, te bevrijden van de uitsluiting van de laaggeletterdheid, schrijft Hilde Roothart.

Foutloos taalgebruik is elitair en homogeen, stelt Hull University. Studenten van deze universiteit worden niet langer gecorrigeerd wanneer ze verkeerd spellen, grammaticale fouten maken of interpunctie verkeerd gebruiken, schreef correspondent Patrick van IJzendoorn in deze krant (Ten eerste, 15 april). De universiteit meent dat de vereiste om foutloos te kunnen schrijven etnische minderheden en studenten die afkomstig zijn van minder goede scholen discrimineert.

Sommige universiteiten reageerden positief op het bericht. De taalkundige David Crystal vindt dat het belang van spellings- en grammaticaregels wordt overschat, dat de over te brengen boodschap centraal moet staan. Negatieve reacties bleven ook niet uit. Oud-BBC-journalist John Humphrys schreef dat helder en correct taalgebruik belangrijk is voor elke student, ongeacht huidskleur of sociale achtergrond: correct taal­gebruik werkt bevrijdend.

Taal als onderdeel van diversiteitsdebat

De uitspraak van Humphrys, auteur van het taalboek Lost for Words, doet me denken aan het verschil tussen wat de filosoof Ferdinand de Saussure langue en parole noemt. Met la langue bedoelde hij de taal als systeem, als stelsel van tekens en symbolen die een bepaalde betekenis hebben. Met la parole duidde hij taal als de taaluitingen van individuen, ons dagelijkse taalgebruik.

Het interessante aan het nieuwe taalbeleid van Hull University is dat taal het diversiteitsdebat wordt ingetrokken. Goed taalgebruik, stelt de universiteit, kan worden gezien als homogeen, Noord-Europees, wit, mannelijk en elitair.

Het taalbeleid maakt deel uit van het diversiteitsbeleid van de universiteit dat tot doel heeft het ‘curriculum te dekoloniseren’. Interessant, want dat zou betekenen dat er niet alleen zoiets is als white privilege, maar ook zoiets bestaat als language privilege. Met als logisch gevolg dat de een meer recht heeft op taal dan de ander.

Taal als toegang

De vraag is nu wie in dit taaldiscours het gelijk het meest aan haar of zijn kant heeft. De Saussure brengt me op het gedachtegoed van filosoof ­Ludwig Wittgenstein die u misschien kent van zijn uitspraak ‘De grenzen van mijn taal zijn de grenzen van mijn wereld’. Wie de wereld wil leren kennen, moet dus over zoveel mogelijk taal beschikken. Dat kan ik als moeder van een 17-jarige, laaggeletterde zoon met het syndroom van Down volmondig beamen.

Wittgenstein. Tekening van Andy Blunden

Hoe groter je woordenschat, hoe groter ook je toegang tot de maatschappij. Wittgenstein dacht een leven lang na over welke taal, de langue of ­parole, je het meeste toegang tot de ­wereld verschaft.

Hé maar! Wacht eens even! Kan de taal zelf ons geen antwoord geven op deze vraag? Als student aan de masteropleiding Crossover Creativity van de Hogeschool voor de Kunsten Utrecht doe ik onderzoek naar laaggeletterdheid en maak ik een ontwerp voor een taalvaardige toekomst.

Daarbij stuitte ik op woorden als beeldtaal en woordbeeld, karakterschets en levenslijn. Onze taal bestaat niet alleen uit letters en cijfers, maar ook uit beelden, geluiden en gebaren. We beschikken niet alleen over ­taal­vermogen, maar ook over beeldend vermogen en scheppingskracht; over de taal van kleur, klank en knipoog.

Geen Johan Cruijff of Jaap van Zweden

Voor taal, kortom, zijn niet altijd woorden nodig. Waarover je niet kunt spreken hoef je ook niet te spreken, indachtig Wittgenstein. En cognitieve of verbale intelligentie is niet onze enige eigenschap. Er zijn nog veel meer ­vormen van intelligentie.

Zo onderscheidt de psycholoog ­Howard Gardner acht verschillende vormen van intelligentie: verbaal-­linguïstisch, visueel-ruimtelijk, ­logisch-mathematisch, naturalistisch-ecologisch, muzikaal-ritmisch, interpersoonlijk, intrapersoonlijk, lichamelijk-kinesthetisch. Zonder al deze vormen van intelligentie geen excellentie, geen Johan Cruijff, Jaap van Zweden of Karel Appel.

Helaas ligt de ongelijkheid ook in de taal besloten. Sommige mensen zijn hooggeletterd, anderen zijn laaggeletterd. Zolang we in de taal aandacht blijven besteden aan hoog en laag, het onderscheid tussen langue en parole, geletterdheid en taalvaardigheid, wordt de taal gekoloniseerd door een homogene groep Noord-­Europese, witte, mannelijke en elitaire mensen.

Het is de hoogste tijd om de ongelijkheid die in onze taal besloten ligt te bevrijden van de uitsluiting van de laaggeletterdheid. Dat kunnen we voor elkaar krijgen door alle vormen van intelligentie waarover we beschikken in te zetten. En door elke taal die we beheersen ook echt als taal te gaan zien, horen en voelen. Dat zou ons allemaal pas echt gelijkwaardig maken.

Hilde Roothart is student aan de HKU master­opleiding Cross-over Creativity.

[ook verschenen in de rubriek Opinie van de Volkskrant, 20 april 2021]

INGEZONDEN BRIEVEN in de Volkskrant, 22 april 2021

Taal
Er valt beslist meer af te dingen op wat Hilde Roothart schrijft over foutloos taalgebruik (O&D, 21/4), maar wat mij het meest treft is dat een dergelijk taalgebruik mannelijk zou zijn. Wellicht ontbeer ik als vrouw de taalvaardigheid om dit te begrijpen?
Hella Koffeman, Rotterdam

Taal (2)
Culturele waarden zijn slechts uitingen van macht. Met deze simpele postmoderne aanname kun je alles van waarde deconstrueren. Het klinkt abstract, maar dit is de bril waarmee Hilde Roothart ‘foutloze taal eisen’ op school, gelijkstelt aan onderdrukking. Als je taal slechts ziet als subjectieve expressie, dan ga je voorbij aan wat taal echt is. Het is een bewegende traditie die ons identiteit geeft, maar vooral een middel om elkaar te begrijpen. De obsessie met gelijkheid zorgt voor culturele afbraak en doet precies het tegenovergestelde. Dit creëert een maatschappij zonder vorm en ambitie, waaraan niemand zich kan optrekken. En dit zal de ongelijkheid en het tribalisme juist vergroten. Compassie zonder ratio werkt als een culturele sloopkogel.
Hans Kellerhuis, Utrecht

Taal (3)
De Saussure en Wittgenstein aanhalen in een betoog over ‘elitaire’ en ‘ontoegankelijke’ taal. Zou Hilde Roothart zelf de ironie ervan inzien?
Camiel van Altenborg, Nijmegen

1 comment to “Focus op foutloos taalgebruik is elitair en homogeen, en maakt onze taal ontoegankelijk”

  • Hoe vernederend en (zodoende) beschamend wil je het hebben! Nog meer hindernissen om gelijke kansen en mogelijkheden te verkleinen. Wat een pijnlijk voorbeeld van hoe politieke correctheid [policor] de Nederlandse samenleving, haar inwoners en immigranten, dom maakt of houdt door drempels weg te halen in plaats van drempels te leren nemen; lees – in foutloos Nederlands en zodoende misschien wel ontoegankelijk voor mensen met een bepaalde exotische en/of belastende culturele achtergrond [zoals white trash] – Sebastien Valkenberg over zijn Policor in de polder, volg deze link: https://werkgroepcaraibischeletteren.nl/politieke-correctheid-maakt-ons-dom/

1 Trackback/Ping

Your comment please...

  • RSS
  • Facebook
  • Twitter