Excuses voor kolonialisme prima, maar kijk eerst wat er nu moet gebeuren op Bonaire
Wie over de effecten van kolonialisme en slavernij voor Bonaire spreekt, hoeft niet meteen de vraag naar excuses of precieze bedragen te stellen. Kijk eerst eens welke achterstanden er nú nog zijn, betoogt adviseur en Amigoe-columnist Arjen de Wolff.
Onlangs hield de Tweede Kamer voor de derde keer een rondetafelgesprek over het Nederlandse slavernijverleden. En inmiddels heeft minister Franc Weerwind (Rechtsbescherming) het nieuwtje van RTL bevestigd: het kabinet wil excuses maken voor dat verleden. En 200 miljoen euro vrijmaken voor ‘betere bewustwording’.
Het is duidelijk: Den Haag bereidt zich voor op 1 juli 2023, de dag dat het 160 jaar geleden is dat de slavernij werd afgeschaft in het Koninkrijk der Nederlanden. Ronde getallen zijn symbolisch, dus kabinet en Kamer willen iets laten zien. De initiatieven vanuit Kamer en ministeries zijn natuurlijk prijzenswaardig. Maar gezien vanaf Bonaire vallen twee dingen op.
Werkbezoeken
De bredere maatschappelijke discussie in Europees Nederland, uitzonderingen en enkele werkbezoeken aan het Caribisch deel van het Koninkrijk daargelaten, heeft als duidelijk accent de gevolgen voor mensen in Europees Nederland. Nu zal niemand de effecten van het slavernijverleden ontkennen die zich ook in de Europees-Nederlandse samenleving voordoen, maar het gebrek aan balans is toch een beetje gek. Want de praktijk van slavernij vond voor het overgrote deel hier plaats, in de Cariben.
Ten tweede valt op dat er, nog voordat er precieze conclusies zijn getrokken over welk onrecht moet worden geadresseerd en welke exacte achterstanden er moeten worden ingelopen, er bedragen als 200 miljoen euro vanuit de Haagse torens de Europees-Nederlandse debatzaaltjes indwarrelen.
Monumentaal erfgoed
Voor wat betreft dat eerste: het koloniaal bestuur en de praktijk van slavernij hebben op een eiland als Bonaire diepe sporen getrokken. De gevolgen zijn zeer gevarieerd en nog dagelijks voor iedereen merkbaar. Van het massale wegkappen van tropisch hardhout onder het Hollands gezag, met alle consequenties voor natuur en klimaat op het Bonaire van nu, tot eigendom en gebruik van monumentaal erfgoed en grote arealen grond, tot verwaarlozing van de taal, het Papiaments, tot de structurele armoede en ongelijkheid in kansen op sociale, economische en educatieve ontwikkeling.
Geenszins een uitputtend lijstje, maar de ongemakkelijke werkelijkheid hier op Bonaire is deze: niet alleen duurde de onderdrukking en marginalisering van duizenden Bonairianen nog decennia na 1 juli 1863 voort, serieuze investeringen in bewustwording, onderwijs, gelijke kansen op een stap omhoog op de economische ladder, in herstel van de roofbouw en in projecten om land en gebouwen terug te kunnen geven aan het volk, zijn altijd uitgebleven. In februari van dit jaar klaagde de consumentenbond van Bonaire de Nederlandse staat aan, omdat die niet genoeg doet tegen de armoede op het eiland.
Caracas
Wie hier op Bonaire woont, heeft nauwelijks directe toegang tot de historische voorwerpen en bronnen, het onderzoek, de literatuur van en over Bonaire. We weten niet wát er precies is; we weten alleen dat wat er wél is, ergens in Den Haag, Amsterdam, Caracas, Londen of Madrid ligt.
Wetenschappelijk onderzoek, of het nu archeologisch van aard is of hedendaags en maatschappelijk, wordt slechts incidenteel verricht en als het wél gebeurt, dan is dat door wetenschappers en instituten van buiten, met financiering van buiten en voor hen, die na afloop hun kennis weer meenemen naar vanwaar ze kwamen.
Bonaire is, in heel veel opzichten, nog steeds wat het vierhonderd jaar geleden ook was: een plek waar je dingen vandaan haalt. Niet een plek waar je iets naartoe brengt. Als we spreken over kolonialisme en het slavernijverleden en de effecten voor Bonaire lijkt het wat gemakzuchtig om als eerste de vraag naar excuses of precieze bedragen te stellen.
Blijvende gevolgen
Een veel systematischer en serieuzer uitgangspunt zou zijn: met alles wat we weten over de blijvende gevolgen van dat verleden, wat moet er gebeuren om Bonaire – eiland en samenleving – op niveau te brengen? Welke achterstanden moeten worden ingelopen? Wat betreft ruimtelijke ordening, grondeigendom en -gebruik, en natuur? Wat betreft taal en onderwijs? Wat moeten we met armoede, arbeidsmarkt en inkomen? Hoe zit het met versterking van democratie en goed bestuur, met maatschappelijk middenveld en pers? Met kunst, cultuur, literatuur en poëzie?
De verhoudingen op ál deze terreinen op het Bonaire van vandaag zijn voor een belangrijk deel een rechtstreeks gevolg van koloniaal bestuur en slavernij, en van daarop volgende ambtelijke en politieke benadering van het eiland, die nooit ging over substantiële en duurzame sociale en economische investeringen, maar over pappen, nathouden en positie behouden.
Niemand ontkent de waarde van symboliek. Het kabinet ook niet, als we zo eens luisteren naar de ideeën en de getallen die nu de ronde doen. Maar wat we écht nodig hebben is een nieuw begin.
[Oorspronkelijk verschenen in de Volkskrant, 7 november 2022 (website) / 8 november 2022 (papieren editie).]
RSS
Facebook
Twitter
