Erotisch liedje in oud-Surinaams ontdekt
Eerste erotische tekst uit de 18e eeuw in het Sranantongo
In het archief van de Amsterdamse weeskamer is een uniek liedje gevonden uit de achttiende eeuw. Het is geschreven in het Sranantongo, oorspronkelijk de taal van de Surinaamse slaven, en de inhoud is nogal expliciet. Er is geen andere erotische tekst in deze taal bekend uit de achttiende eeuw, dus deze vondst levert blije reacties op uit de wetenschap.
Algemene kaart van suriname alexander de lavaux hendrik de leth directeurs van de soci%c3%abteit van suriname 1737 1757 Suriname in de achttiende eeuw, de tijd van plantages en creoolse slaven. De taal die de slaven onderling spraken, was het Sranantongo. @ Rijksmuseum
door Marjolein Overmeer
“Heel bijzonder”, zegt Michiel van Kempen, Bijzondere hoogleraar Nederlands-Caraïbische Letteren aan de Universiteit van Amsterdam. “De erotische liedjes die we kennen uit Suriname, zijn niet ouder dan de negentiende eeuw. Deze vondst is echt een toevalstreffer.”
Schrift voor blanken
Het lied is geschreven in het Sranantongo, een creolentaal die ontstaan is in de tijd van de slavernij in Suriname. “Het Sranantongo is een contacttaal die in een hele korte tijd is ontstaan. De slaven spraken deze taal onderling en verder iedereen die met hen te maken had. Denk aan de opzichters op de plantages maar ook klerken en missionarissen. De slaven spraken dus geen Nederlands”, legt Van Kempen uit.
Schrijven en lezen was een bezigheid van de blanke elite. In Suriname ontstond de plantersliteratuur, waarin plantagehouders hun dagelijks leven op poëtische wijze beschreven. Collectie Michiel van Kempen
Schrijven was vooral een bezigheid van de blanken en de oudste geschreven teksten in het Sranantongo zijn dan ook door blanken gemaakt. Klerken bijvoorbeeld noteerden in de rechtbank de uitspraken in het Sranantongo van aangeklaagde creolen. En geestelijken die het geloof wilden verspreiden, schreven Bijbelteksten in de taal van de creolen. “Pas in de negentiende eeuw verscheen de eerste complete Bijbelvertaling in het Sranantongo.”
Erotische creoolse teksten uit de achttiende eeuw waren tot nu toe niet bekend. Van Kempen: “Uit de tijd van de slavernij kenden we alleen werkliederen. Het kan zijn dat er niet meer erotische liedjes zijn vastgelegd omdat de mensen die konden schrijven ze te schandalig vonden om vast te leggen. Het gaat ook echt om platte volksliedjes. Volksverhalen zijn van oorsprong ook vaak heel obsceen en vervolgens gekuist op schrift gesteld in de negentiende eeuw.”
“We kennen wel erotische liedjes uit latere perioden, maar alleen maar omdat een stel Amerikaanse antropologen ze in de jaren dertig van de twintigste eeuw heeft vastgelegd. Dit erotische genre noemen we Lobi singi en de liedjes bezingen voornamelijk de concurrentie tussen lesbische vrouwen, de mati. In deze liefdesliederen schelden vrouwen elkaar uit omdat hun vriendin een ander heeft gevonden. Het verschijnsel van vrouwenliefde kwam vooral voor na de afschaffing van de slavernij. De mannen trokken maandenlang weg naar de rubberplantages in de binnenlanden om te werken. De achtergebleven vrouwen in de stad gingen erotische verhoudingen aan met elkaar. Deze vrouwenliefde kwam dus alleen voor in de volksklasse, waar bijna geen mannen aanwezig waren.”
Gezicht op Paramaribo Johan Antonie Kaldenbach J.H. Hottinger 1770-1818
Geile missionaris
Het nieuw ontdekte erotische liedje windt er geen doekjes om. Een man en een vrouw zijn gezellig met elkaar bezig als ze worden gezien door de zanger van het lied. Hij vertelt in het lied wat voor grappigs hij gezien en vervolgens gehoord heeft: de man in actie kon de vrouw niet bevredigen en daar kwam heibel van. Wie zou zo’n liedje opgeschreven hebben? Van Kempen: “We weten het niet. Voor de hand ligt dat het iemand is die er lol in had om op te schrijven wat hij hoorde. Dit is geen gepubliceerde tekst, maar een handgeschreven kladje. Misschien wel van een geile missionaris, wie weet.”
De originele liedtekst, een handgeschreven kladje. @ Amsterdam Stadsarchief
Sranantongo is een taal met twee eigenschappen volgens Van Kempen: “Aan de ene kant is het heel volks en direct, maar aan de andere kant heeft het geweldige poëtische eigenschappen: er wordt veel indirect gezegd. Dit heeft te maken met de slaventijd, toen de slaven niet wilden dat hun meesters begrepen wat ze zeiden. Hun woorden hadden een verhullende betekenis en toehoorders die de woorden letterlijk namen, worstelden met die taal. Ze begrepen niet wat er werd gezegd. Zelfs al ken je alle woorden, moet je de bedoeling van de taal kunnen doorgronden, en dat is lastig.”
Een dansende slavin, 19e eeuw
De dubbele betekenissen van woorden zijn ook terug te vinden in het lied, laat van Kempen zien.“Als je kijkt naar de derde strofe, dan staat er letterlijk ‘op het groen strekte zij haar handen uit’ Dat klinkt nog vrij liefelijk, alsof de dame op het gras gaat zitten. De vertaling zegt alleen iets heel anders, namelijk: De vrouw rustte voorovergebogen met haar handen op de grond (terwijl de man haar vanachter nam). Twee regels verder gaat het over de man die zijn boeltje zal breken. ‘Boeltje’ is een vrije vertaling. Letterlijk staat er ‘steen’ en daar wordt natuurlijk zijn stijve mee bedoeld.”
De melodie van het lied is onbekend. “Op het eerste gezicht lijkt het te passen op een melodie die nu nog steeds veel op bruiloften wordt gezongen. Alle oudere Surinamers kennen dit lied, Me go bai wan kaw oftewel ik ga een koe kopen. Maar dit zou nog verder uitgezocht moeten worden.”
Klik hier voor een eerder bericht met de tekst van het lied in oud-Surinaams, nieuw Sranantongo en met vertaling.
[van kennislink.nl, 27 november 2015]
RSS
Facebook
Twitter
