blog | werkgroep caraïbische letteren

“Er was meer dan alleen slavernij”

Interview met professor Ruben Gowricharn

In het Universiteitsblad Ad Valvas van de VU Amsterdam reageert prof. dr. Ruben Gowricharn op de discussie rond het voornemen om in 2023 de afschaffing van de slavernij te herdenken, hetzelfde jaar dat 150 jaar Hindostaanse contractarbeid in Suriname wordt herdacht. Er was meer dan slavernij, nuanceert de hoogleraar de hele discussie. Lees hieronder het hele interview.

Prof. dr Ruben Gowricharn

Het debat over racisme en discriminatie vernauwt zich te veel tot zwarte Nederlanders. Daarbij worden andere etnische groepen vergeten, vindt bijzonder hoogleraar Hindostaanse diasporastudies Ruben Gowricharn.

door Peter Breedveld

In een opiniestuk in dagblad Trouw maakt u bezwaar tegen het voornemen om in het hele jaar 2023 de afschaffing van de slavernij te herdenken. Waarom? “Omdat het in dat jaar ook 150 jaar geleden is dat de eerste contractarbeiders uit Brits-Indië in Suriname aankwamen. Op 5 juni 1873 was dat, met het schip de Lalla Rookh. Zij zijn de overgrootouders van de Hindostaanse Surinamers. Die zijn nu al bezig met de voorbereidingen om dat groots te vieren.”

Geldt dat voor Hindostaanse Surinamers en Nederlanders eigenlijk als een heuglijk feit, dat hun voorouders naar Suriname werden gehaald? “Ze zijn in het algemeen positief over de migratie naar Suriname want, zo redeneren ze, anders zouden we nog in dezelfde kommervolle omstandigheden leven van veel Indiërs op het platteland nu. Ik denk er anders over, want de tijd heeft ook in India niet stilgestaan, veel Indiërs zijn naar de steden of het buitenland verhuisd om een beter leven op te bouwen. En ook in Suriname hebben Hindostaanse contractarbeiders barre omstandigheden gekend. Binnen vijf jaar naar aankomst is één op de zes migranten in Suriname overleden, dat is een hoog sterftegetal.”
‘Ook in Suriname hebben Hindostaanse contractarbeiders barre omstandigheden gekend’

Nu dreigt de 150ste verjaardag van de aankomst van de Lalla Rookh overschaduwd te worden door de herdenking van de afschaffing van de slavernij. “Inderdaad, Rutte heeft dat toegezegd, niet wetende dat de slavernij niet in 1873, maar al in 1863 is afgeschaft.”

Maar na de officiële afschaffing waren de voormalige slaven verplicht nog tien jaar door te werken voor hun voormalige eigenaar. Ze kregen weliswaar betaald, karig, maar ze waren nog steeds niet vrij. Dan ben je toch nog steeds een slaaf? “Ze hadden wel degelijk bewegingsvrijheid en mochten gaan werken voor wie ze wilden. Ze moesten werken voor hun kostje, maar dat moest iedereen. Dat gold ook voor de contractarbeiders uit Brits-Indië. Dat heette gebonden arbeid. Overigens waren de meeste gebonden arbeiders blanken uit Europa, die naar Amerika gingen en naar allerlei andere koloniën.”

Wat hield gebonden arbeid dan precies in? “Dat ze contractueel verplicht waren een aantal jaren voor iemand te werken tegen een bepaald loon en recht hadden op kost en inwoning en vergoeding van de terugreis en dat soort zaken.”

Daar zullen ze uit armoede toe zijn gedwongen, maar de blanke Europeanen en ook de Britse Indiërs tekenden zo’n contract toch uit eigen vrije wil? “Er zijn bronnen die suggereren dat er sprake was van ronseling, maar over het algemeen wordt aangenomen dat iedereen uit vrije wil zo’n contract ondertekende. Het belangrijkste verschil tussen een slaaf en een al dan niet vrije arbeider is dat de eerstgenoemde koopwaar was die verhandeld kon worden. Aan die situatie was in 1863 een einde gekomen.”
‘Het gaat erom dat het leed van de slavernij erkend wordt’

Dat gold toch niet voor de voormalige slaven? Die konden Suriname niet uit, om bijvoorbeeld hun geluk te beproeven in Brazilië. “Dat was geografisch gezien sowieso bijna onmogelijk, want dan moest je de Surinaamse wildernis door, en bovendien hadden ze het geld niet voor zo’n onderneming. Naar Europa konden ze ook niet, dat was het blanke continent. Veel voormalige slaven werden trouwens vóór de afschaffing van de slavernij door hun meesters aan de kant gezet en aan hun lot overgelaten omdat ze overtollig waren geworden. Dat laat zien dat ze vrij waren om te gaan en staan waar ze wilden.”

Volgens u is het dus niet juist om 2023 aan te wijzen als herdenkingsjaar voor de afschaffing van de slavernij. Hebt u een alternatief? “Het is niet nodig om die claim te leggen op 2023. Vanuit de zwarte gemeenschap is wel behoefte aan excuses. Maar Rutte heeft al gezegd dat dat niet gaat gebeuren. Het maakt geen donder uit of de afschaffing 150 of 160 jaar geleden was, het gaat erom dat het leed erkend wordt en een plaats krijgt in de Nederlandse geschiedschrijving. Daarbij moet er dan wel aandacht zijn voor alle andere facetten van de koloniale geschiedenis, zoals het lot van de Hindostaanse contractarbeiders, en niet alleen voor de slavernij. Er is meer geweest dan alleen slavernij.”

In Trouw schreef u dat het debat over racisme en discriminatie ten onrechte vernauwd wordt tot een zwart probleem. “Iedereen heeft last van discriminatie, niet alleen de zwarte Nederlanders. Dat het toch vooral over anti-zwartracisme gaat, vind ik een groot minpunt aan de discussie. Ik denk ook dat het huidige racisme en de discriminatie weinig te maken hebben met de slavernij. Toen werd gedacht dat zwarte mensen dichterbij de dieren stonden, maar die tijd van schedelmeten is echt voorbij.”
‘Iedereen heeft last van discriminatie, niet alleen de zwarte Nederlanders’

Nou, als je Baudet soms hoort, dat gaat toch weer aardig de kant van het schedelmeten op, er is toch een zekere rechte lijn van het racisme van toen naar het racisme van nu. “Maar betekent dat dan dat het racisme dat ten grondslag lag aan de slavernij, ook de basis vormt voor de discriminatie en uitsluiting in de huidige maatschappij? Nee toch?! Dit is een ander soort racisme.”

De architecten van onze huidige democratische rechtsstaat waren mensen die slavernij en kolonialisme legitimeerden met racistisch gedachtegoed. “Maar in Afrika bestond al slavernij voordat de Europeanen er kwamen.”

Alle beschavingen hadden slavernij, maar alleen de Transatlantische slavenhandel had die racistische component die mensen reduceerde tot goederen die je kon verhandelen. “Dat had je in Azië en Afrika ook al. Ik denk dat de koppeling van het huidige racisme met de geschiedenis niet relevant is. Interessant misschien, maar je lost er niets mee op. Daarvoor moeten de huidige instituties tegen het licht worden gehouden: de politie, de belastingdienst, de media, de arbeidsmarkt en het onderwijs. Overal leiden vormen van geringschatting ertoe dat mensen van kleur worden uitgesloten. Daar heb je geen geschiedenis bij nodig, want het zijn actuele vraagstukken waar iedereen mee worstelt.”

Maar dan is het toch nodig de oorzaken van die uitsluiting bloot te leggen? “De vraag is wat je ervoor koopt. Wat kun je ermee? Ik ben meer van het medische denken: het maakt niet uit hoe je ziek bent geworden, ik moet je gewoon beter maken. En als je racisme wilt bestrijden, moet je iets aan de cultuur binnen bijvoorbeeld de politie doen, waarin racistische incidenten worden afgedaan als interne gelegenheid en collega’s elkaar afdekken als ze de fout ingaan. Daardoor blijft racisme voortbestaan, dus daar moet je iets tegen doen.”

[overgenomen van Ad Valvas, 3 september 2020]

Your comment please...

  • RSS
  • Facebook
  • Twitter