En toen tweette Sneeuwwitje: #MeToo
door Ewoud Ceulemans
Een slapende vrouw die door een onbekende man wordt gekust? Ondenkbaar, in tijden van #MeToo. Toch groeien kinderen op met de verhalen van Doornroosje en Sneeuwwitje, waarin net dat gebeurt. Tijd om de sprookjes overboord te gooien, of net niet?
Even beginnen met een citaat uit een artikel op de Japanse nieuwswebsite Japan Today, van 12 december 2017: “Een 33-jarige man uit Osaka is gearresteerd op verdenking van het plegen van een zedenmisdrijf, nadat hij een vrouw kuste die sliep op de trein.”
Een zoveelste geval van #MeToo-gedrag, of een man die te veel Sneeuwwitje of Doornroosje heeft gelezen?
Toeval of niet, maar vandaag luidt Kazue Mata, een professor genderstudies aan de universiteit van Osaka, de alarmbel: sprookjes als Doornroosje en Sneeuwwitje vertonen “quasi-compulsieve, obscene seksuele daden met een bewusteloze partner”, schrijft ze in haar boek Sir, That Love is Sexual Harassment. “Je denkt misschien dat ik het fantasiegehalte bederf, maar deze verhalen promoten seksueel geweld en ik wil iedereen daarvan bewust maken.”
Dat personages als Doornroosje, Sneeuwwitje of Assepoester geen feministische vaandeldragers zijn, is geen nieuws. “In de VS schreven feministische auteurs een eeuw geleden al over het misogyne karakter van sprookjes”, weet professor genderstudies en Engelse literatuur aan de UGent Marysa Demoor. “Sprookjes komen vaak voort uit orale tradities, maar zijn dan neergeschreven en vastgelegd door mannelijke auteurs. De slechteriken zijn dan ook vaak vrouwelijke personages: stiefmoeders of heksen.”
Bij de haard
De schrik dat kinderen opgroeien met verhalen over misogynie en seksueel grensoverschrijdend gedrag zit er vandaag dan ook in. “De veranderingen in de sociale en maatschappelijke context leiden ertoe dat we die sprookjes anders bekijken”, stelt Demoor. “Dat is ook wat je ziet bij Kuifje in Afrika bijvoorbeeld: vandaag zien we dat die strip heel racistisch is. Dat wil niet zeggen dat je die moet verbannen, maar wel dat mensen voldoende moeten worden geïnformeerd om die verhalen in de juiste context te kunnen bekijken en kritisch te kunnen bevragen.”
Enig probleem: kinderen zijn doorgaans nog niet zo kritisch ingesteld. Dat is ook de vrees van een Britse moeder, die in november eiste dat de school van haar 6-jarige zoontje het verhaal van Doornroosje uit het curriculum zou schrappen. Toch hoeft het niet zo’n vaart te lopen, vindt professor jeugdliteratuur Jan Van Coillie (KU Leuven). “Er wordt veel gezegd en geschreven over de impact van sprookjes op kinderen, maar er is eigenlijk maar weinig onderzoek naar gedaan. Mijn aanvoelen is dat die impact vaak wordt overschat.”
Nochtans bevatten veel sprookjes een expliciete zedenles, en hebben ze dus een educatief karakter. Sluipt het wereldbeeld van de man als redder in nood en de vrouw als passieve prooi dan niet mee in die moraal? Niet noodzakelijk. “Doornroosje valt in slaap nadat ze afdwaalt en zich prikt aan een spinnewiel”, duidt Demoor. “De les is dat een vrouw beter veilig bij de haard blijft, maar jonge meisjes zien dat er al lang niet meer in.”
Bovendien zijn sprookjes ook niet allesbepalend voor iemands wereldbeeld of opvoeding. “Sprookjes en verhalen zijn maar één klein element dat op ons afkomt tijdens onze opvoeding”, legt Van Coillie uit. Ook kinderpsychologe Klaar Hammenecker ziet dat. “Wat kinderen horen en zien in de dagelijkse realiteit rondom hen, heeft een veel scherpere en diepere impact op hun wereldbeeld dan sprookjes. Een kind ziet Doornroosje niet door de ogen van een volwassene, en al zeker niet door die van een Japanse professor. Voor hen is een prins een magische figuur, geen #MeToo-dader. Ik denk niet dat ouders nu plots moeten panikeren.”
Dat de sociale en maatschappelijke context is veranderd sinds Assepoester en Sneeuwwitje op papier werden gezet, hoeft dus niet te betekenen dat we sprookjes overboord moeten gooien. Bovendien zijn sprookjes ook geen vaststaand gegeven: Doornroosje is al een zachtere versie van een 17de-eeuws Italiaans gedicht over een koning die een vrouw verkracht in haar slaap – ze wordt pas wakker wanneer ze zijn tweeling baart. Om maar te illustreren: een sprookje kan evolueren naargelang de zeden en gewoontes van de tijd waarin het wordt verteld.
Een versie waarin Doornroosje haar smartphone neemt en #MeToo tweet nadat de prins haar kust is misschien te radicaal, maar er bestaan versies van klassieke sprookjes waarin de rollen worden omgedraaid. “De Britse auteur Angela Carter heeft bijvoorbeeld al moderne, feministische versies van sprookjes als Roodkapje geschreven”, verklaart Demoor. “En er worden ook nieuwe sprookjes geschreven, waarin vrouwelijke personages net worden geëmpowerd. De Disney-film Frozen is bijvoorbeeld een nieuw, modern sprookje met twee vrouwelijke heldinnen. De ene zus wordt gered door het offer van de andere, niet door de kus van de prins.” Spoileralert: de prins blijkt zelfs de slechterik te zijn.
Juist kiezen
Keuze genoeg dus, en het komt er uiteindelijk op aan dat ouders juist kiezen. “Er zijn net twee nieuwe herwerkingen van De verhalen van duizend-en-een-nacht“, zegt Van Coillie. “Die van Ed Franck, waarin de klassieke Arabische slavinnen nog voorkomen, is duidelijk niet op kinderen gericht. Die van Imme Dros, die er vooral de dierenverhalen heeft uitgelicht, wel. En ouders kunnen ook kiezen welke verhalen ze lezen, en welke niet. Maar sprookjes overboord gooien: dat lijkt me een brug te ver.”
[uit De Morgen, 04-01-18]
RSS
Facebook
Twitter
