Een witte vertaler voor poëzie van Amanda Gorman: onbegrijpelijk
door Janice Deul
Ik prijs me gelukkig met de liefdes in mijn leven. En daartoe reken ik ook familie, vrienden en de persoon met wie ik al decennia de voordeur van ons monumentale pandje deel. Maar laat ik het vooral professioneel houden. Ik kom dan uit bij twee onderwerpen: schrijven en mode.
Mijn liefde voor schrijven was er overigens veel eerder dan die voor kleding (iets dat menigeen bevreemdt, gezien mijn mode-activisme). Daarom ben ik ook Nederlandse taal- en letterkunde gaan studeren aan de Universiteit Leiden (toen nog met ‘Rijks’ ervoor). En het feit dat die studie een aantal jaren geleden is omgedoopt tot ‘Neerlandistiek’ vind ik nog altijd een devaluatie. Enfin, taal en mode dus. Passies die ik deel met Amanda Gorman, de Afro-Amerikaanse spoken word artist, activiste en dichter, die op 20 januari in een klap een sensatie werd.
Niet alleen vanwege haar vlammende voordracht en haar hoopvolle en krachtig-kwetsbare gedicht The Hill we Climb, met de kippenvelfrase ‘There’s always light. If only we are brave enough to see it. If only we are brave enough to be it’, maar ook door haar fabuleuze inauguratie-look, compleet met knalgele Prada-jas, rode XXL designhaarband en ‘braided up-do’. Haar uiterlijk inspireerde velen. Zozeer zelfs dat ze een contract aangeboden kreeg bij IMG Models, een van de meest toonaangevende modellenbureaus ter wereld. Iets wat door zwarte vrouwen en meisjes wereldwijd werd opgevat als een legitimatie van hun natuurlijke schoonheid. En nu komt er dus een vertaling van het werk van de charismatische Gorman, die zich inmiddels ook een plaatsje heeft verworven in de Time 100 Next: de lijst van het toonaangevende Amerikaanse opinieblad met invloedrijke (jonge) mensen die de hoop voor de toekomst zijn. Onder hen: milieuactiviste Greta Thunberg, de multi-getalenteerde r&b-zussen Chloe x Halle (Bailey), covid-vaccinonderzoekster Aurelia Nguyen, model en activiste Paloma Elsesser en 95 andere influencers, researchers, zakenmensen, entertainers en politici van wie we waarschijnlijk nog heel veel gaan horen.
Vertaalrechten
Er werd gevochten om de vertaalrechten van het werk van Gorman, een strijd die werd gewonnen door het alom gerespecteerde Meulenhoff. 20 maart komt de uitgeverij met een speciale Nederlandse editie van The Hill we Climb en andere gedichten, ingeleid door Oprah Winfrey en vertaald door Marieke Lucas Rijneveld. Een onbegrijpelijke keuze, in mijn optiek en die van vele anderen die via de sociale media uiting gaven aan hun pijn, frustratie, woede en teleurstelling. Harvard-alumna Gorman, opgevoed door een alleenstaande moeder en wegens spraakproblemen gelabeld als ‘special needs’-kind, omschrijft zichzelf als ‘skinny Black girl’. En haar werk en leven zijn gekleurd door haar ervaringen en identiteit als zwarte vrouw. Is het dan – op z’n zachtst gezegd – niet een gemiste kans om Marieke Lucas Rijneveld in te huren voor deze job? Hen is wit, non-binair, heeft geen ervaring op dit gebied, maar is volgens Meulenhoff toch de ‘gedroomde vertaler’?
Een dergelijk blijk van vertrouwen wordt niet vaak aan mensen van kleur gegund. Integendeel. Of het nu gaat om mode, kunst, bedrijfsleven, politiek of literatuur, de verdiensten en kwaliteiten van zwarte mensen worden maar sporadisch naar waarde geschat – als ze überhaupt al worden gezien. Iets dat in het kwadraat geldt voor zwarte vrouwen, die stelselmatig worden gemarginaliseerd.
Talent uit eigen land
Niets ten nadele van de kwaliteiten van Rijneveld, maar waarom niet gekozen voor een literator die – net als Gorman – spoken word artist is, jong, vrouw én: unapologetically Black? We lopen weg met Amanda Gorman – en terecht – maar zijn blind voor het spoken word talent in eigen land. Niet te vinden, zegt u? Graag deel ik enkele namen uit mijn persoonlijke netwerk. Een lijst die dus bij lange na niet compleet is: Munganyende Hélène Christelle, Rachel Rumai, Zaïre Krieger, Rellie Telg, Lisette MaNeza, Babs Gons, Sanguilla Vabrie, Alida Aurora, Pelumi Adejumo, Schiavone Simson. Stuk voor stuk talenten die het literaire landschap verrijken en die vaak jarenlang vechten om erkenning. Hoe zou het zijn om een van hen de klus te laten klaren? Zou dat Gormans boodschap niet krachtiger maken?
Agenten, uitgevers, redacteuren, vertalers, recensenten van Nederland, verruim uw blik en treed toe tot de 2020’s. Be the light, not the hill. Omarm de mensen die maar mondjesmaat deel uitmaken van het literaire systeem, heb oog voor de genres die van oudsher niet tot de canon worden gerekend en laat uw ego niet prevaleren boven de kunst. Ook talent van kleur dient gezien, gehoord en gekoesterd te worden. Breng ook hun werk uit, huur ook hen in en stel daar een passende vergoeding tegenover. Black spoken word artists matter. Ook als ze van eigen bodem zijn.
Janice Deul is activist, journalist en curator en maakt zich sterk voor een inclusief klimaat in mode, media, kunst en cultuur.
Reactie Uitgeverij Meulenhoff
Uitgeverij Meulenhoff heeft op Twitter gereageerd op de ophef op sociale media over Marieke Lucas Rijneveld als vertaler van de poëzie van Amanda Gorman.
‘Amanda Gorman en haar team stelden van meet af aan heel duidelijke eisen aan alle buiten-landse vertalers van haar poëzie. Het moest iemand zijn met een heel persoonlijke verwantschap met het werk van Gorman, ook qua stijl en toon. Amanda Gorman en Marieke Lucas Rijneveld ontvingen beiden op jonge leeftijd internationale erkenning voor hun werk. Daarnaast zijn ze beiden niet bang om zich uit te spreken. Rijneveld maakt zaken als gendergelijkheid en mentale weerbaarheid bespreekbaar en we herkennen in haar de passie en strijd voor een inclusieve samenleving.
‘Dat Amanda Gorman en haar team direct positief reageerden op ons voorstel, was voor ons de bevestiging dat we in Marieke Lucas Rijneveld de ideale vertaler hadden gevonden.’
De uitgever maakte ook bekend dat een panel van ‘sensitivity readers’ op verzoek van Gorman de vertaling eerst zal bekijken.
[Eerder verschenen op de Opiniepagina van de Volkskrant, 25 februari 2021]
RSS
Facebook
Twitter
