Een Colombiaanse schrijfster – Een Curaçaose uitgever – Een Nederlandse hoofdpersoon (1)
Una Holandesa in América (1888): een roman van Soledad Acosta de Samper (1833-1913)
door Willem Bant
Elk jaar vindt in de Colombiaanse hoofdstad Bogotá de Feria Internacional del Libro de Bogotá (FILBo) plaats, met een jaarlijks wisselend país invitado de honor. In april is Nederland eregast op de FILBo 2016. De literaire relatie tussen Nederland en Colombia is nooit erg nauw geweest; weinig Nederlandse fictie-auteurs hebben zich beziggehouden met het land van Gabriel García Márquez, Fernando Botero en Pablo Escobar.
Aan de andere kant komt Curaçao weliswaar voor in de werken van bijvoorbeeld García Márquez, maar moet ook worden vastgesteld dat Colombiaanse literatoren aan het Europese deel van het Koninkrijk nauwelijks woorden hebben gewijd. Maar er is een uitzondering: in 1888 publiceerde de Colombiaanse Soledad Acosta de Samper bij de Curaçaose firma A. Bethencourt e Hijos Una holandesa en América, een lijvige roman die begint in Nederland en die met Lucía een (half) Nederlandse hoofdpersoon heeft. In een serie van drie artikelen zal Willem Bant, docent Nederlands en Spaans op Aruba, aandacht besteden aan de Colombiaanse schrijfster, de Curaçaose uitgever en de Nederlandse hoofdpersoon van Una holandesa en América. In dit eerste artikel staat de auteur van de roman centraal en wordt het eerste, Nederlandse deel van het boek besproken.
Soledad Acosta de Samper (1833 – 1913); afbeelding via Google Afbeeldingen; www.vidanueva.co
Soledad Acosta de Samper (Bogotá 1833 – Bogotá 1913)
Als dochter van generaal Joaquín Acosta, een nationale held, behoorde Soledad Acosta al voor haar huwelijk in 1855 met José María Samper, een bekende schrijver en uitgever uit een vooraanstaande liberale familie, tot de intellectuele en politieke elite van Colombia. Acosta de Samper was in het tweede deel van de negentiende eeuw een van de meest vooraanstaande vrouwelijke auteurs van haar land. Vanuit een hedendaags perspectief stelde de Canadese onderzoekster Catharine Vallejo zelfs dat Acosta de Samper niet alleen beschouwd kan worden als de eerste echte schrijfster van Colombia, maar zelfs als een van de eerste vrouwelijke fictie-auteurs van heel Spaans Amerika. Na haar dood echter werd Acosta de Samper al snel vergeten.
Acosta de Samper schreef niet alleen romans, verhalen en toneel, maar was ook actief in de journalistiek, waarbij ze zich met name richtte op de geschiedenis van Colombia en op de positie van de vrouw. Al tijdens haar jeugd verbleef ze gedurende langere tijd in Europa, en met name in Frankrijk. Enkele jaren na haar huwelijk volgde andermaal een verblijf in Parijs, waar haar man een baan had bij de Colombiaanse diplomatieke vertegenwoordiging. Soledad Acosta de Samper was in deze periode actief als journaliste en leverde bijdragen aan Colombiaanse dagbladen en tijdschriften. Na een kort verblijf in Lima, Perú, keerde het gezin in 1863 terug naar Bogotá. Al snel verschenen daar de eerste roman en verhalenbundel van Acosta de Samper.
Als journaliste richtte ze verschillende tijdschriften op, waarvan het bekendste La Mujer was, una revista quincenal redactada exclusivamente por señoras y señoritas; het tijdschrift verscheen tussen 1879 en 1881.
Tijdschrift La mujer; afbeelding via Google Afbeeldingen; www.vidanueva.co
De roman Una holandesa en América, met als ondertitel novela piscológica y de costumbres, werd in 1876 in eerste instantie gepubliceerd in afleveringen in de krant La Ley in Bogotá. Acosta de Samper gebruikte voor deze publicatie haar vaste pseudoniem Aldebarán. In 1888 publiceerde de firma A. Bethencourt e Hijos op Curaçao de roman in boekvorm. Tussen de publicatie als feuilleton in 1876 en de romanuitgave in 1888 heeft Acosta de Samper nog behoorlijk wat geschaafd aan haar tekst. Zo zijn er niet alleen veranderingen in de hoofdstukindeling, maar ook in de stijl en worden sommige aspecten veel meer uitgewerkt.
De roman Una holandesa en América (1876 / 1888)
De roman van Acosta de Samper speelt zich af tussen 1852 en 1863, een periode waarin Colombia wordt geteisterd door burgeroorlogen, staatsgrepen en veel politiek gekonkel. Una holandesa en América telt ruim driehonderd pagina en is verdeeld in vijf delen en een epiloog, die zowel wat betreft lengte als wat betreft structuur behoorlijk van elkaar verschillen. Het eerste deel kent een alwetende verteller en speelt zich af in Nederland; in de andere vier delen, die zich afspelen tijdens de reis naar Amerika en in Colombia, vinden we in principe hetzelfde vertelperspectief, maar er zijn ook dagboekfragmenten en brieven, die geschreven zijn vanuit een ik-perspectief. Hoofdpersoon Lucía, tweeëntwintig jaar aan het begin van het boek, is de dochter van een Nederlandse moeder, Johanna, en een Ierse vader, Jorge Harris. Als deze laatste besluit om zijn geluk te gaan beproeven in Colombia, wordt Lucía in Nederland achtergelaten bij haar tante Rieken, een zus van de moeder. Daar groeit ze samen op met haar nichtje, dat ook Rieken heet. Als in Colombia Lucía’s moeder overlijdt, vraagt haar vader haar om de overtocht te maken en de zorg voor het in Amerika flink uitgebreide gezin op zich te nemen. Lucía heeft inmiddels wat Spaans geleerd en besluit haar geboorteland te verlaten om in Colombia haar vader te gaan bijstaan. Onder de hoede van de Colombiaanse familie Almeida, vader, moeder en dochter Mercedes, met wie Lucía al snel een warme vriendschap sluit, reist ze per boot naar Colombia. Hoe zij haar nieuwe vaderland ervaart en wat haar daar allemaal overkomt, wordt beschreven in deel twee tot en met vijf van de roman en in de korte epiloog.
Waterland; foto via Google Afbeeldingen; www.onh.nl
Het eerste deel van de roman: “Lucía en Holanda”
Als deel van het gezin van haar tante groeit Lucía op in Noord-Holland en dan met name in het deel dat we vandaag de dag kennen als Waterland, de streek direct ten noorden van Amsterdam. Acosta de Samper schrijft over dunas, diques, pequeños canales en innumerables islotes, oftewel duinen, dijken, kleine kanalen en tal van eilandjes. Het is logisch dat de inwoners van het gebied zich verplaatsen met botes. Op de stukjes grond tussen al dit water staan molinos en cortijos (molens en boerderijen), en vinden we ovejas, ganado, gansos en cisnes (schapen, vee, ganzen en zwanen). De mensen die er wonen hebben “[…] en las venas agua estancada en lugar de sangre”; oftewel: de Nederlanders hebben geen bloed in hun aderen maar stilstaand water.
De schrijfster geeft vanuit een hedendaags, Caribisch perspectief een heel opmerkelijk beeld van Nederland, aquella tierra tan prosaica, en de aard van de bewoners. Nadrukkelijk wordt gesteld dat de Nederlanders zich niet druk maken: “[…] éste es el país de la paciencia: hombres, mujeres y niños pasan su existencia sosegada y tranquilamente, y llegan a la senectud sin haberse molestado jamás ni haber tenido nunca el menor afán” Vrij vertaald: dit is het land van het geduld: mannen, vrouwen en kinderen leiden een kalm en rustig leven en worden oud zonder dat ze zich ooit druk hebben gemaakt of haast hebben gehad.
Verder merkt Acosta de Samper het volgende op: “[…] los hombres fuman sus largas pipas sin disputar ni reñir. No altercan ni porfían, porque creen que no puede haber en el mundo motivo suficientemente grave que les obligue a acalorarse y dejar de arrojar humo por la boca.” Samengevat: al pijp rokend doen de mannen het rustig aan.
Echter, de lezer moet vooral niet denken dat de Nederlanders lui zijn; er wordt al met al veel werk verzet: “No se crea […] que los holandeses son perezosos: al contrario, viven dedicados al trabajo y llevan a cabo empresas colosales con una paciencia ejemplar.” Daarbij is Nederland een land waar veel belang wordt gehecht aan een goede scholing en opvoeding. Aan de andere kant, spannend is het leven er niet; het leven dat Lucía in Waterland leidt is mezquino, vulgar, monótono en insípido (benepen, gewoontjes, eentonig en saai).
Acosta de Samper verbleef enkele malen langdurig in Europa, maar of ze ooit Nederland heeft bezocht is de vraag. De beschrijvingen van het landschap zijn redelijk accuraat, maar er zijn toch ook wel enkele eigenaardigheden. Die hebben bijvoorbeeld te maken met de taal, het Nederlands. Zo heet het huis waar Lucía woont met haar tante en nichtje Vreughe big Vrede, wat vertaald wordt als Alegría y Paz. Heeft Acosta de Samper hier wat pseudo-Nederlands gefabriceerd of kende de corrector of zetter van de uitgever geen Nederlands en is het wellicht correcte Nederlands van de auteur verkeerd overgenomen? Op een bepaald moment wordt er gemeld dat de tante van Lucía een diligencia is gaan doen in Brocken, waarmee hoogstwaarschijnlijk Broek in Waterland wordt bedoeld. Verder zijn de namen van de meeste personages niet echt heel Nederlands. Om te beginnen de naam van de hoofdpersoon, die eerder in Colombia past dan in Noord-Holland. De tante en de nicht van Lucía heten beiden Rieken, wat wel Nederlands klinkt, maar het toch niet echt is. Hun achternaam is het weinig Hollandse Zest. Verder heet het dienstmeisje van de tante Brígida, wat toch ook een weinig voorkomende naam zal zijn geweest in Waterland rond 1850. Ook de namen van de half-Franse buurman Carlos Van Verpoon klinken weinig Nederlands; overigens is het opmerkelijk dat van de achternaam nadrukkelijk wordt gemeld dat het een apellido holandés is.
Una holandesa en América en de literaire canon
Una holandesa en América is niet de belangrijkste Colombiaanse roman van de negentiende eeuw (dat is María van Jorge Isaacs, dat zo’n tien jaar eerder verscheen) en in veel hedendaagse Colombiaanse literatuurgeschiedenissen wordt Acosta de Samper afgedaan in slechts enkele woorden en wordt de roman over nuestra holandesa niet genoemd. Het lijkt erop dat noch de schrijfster noch de hier besproken roman behoren tot de Colombiaanse literaire canon.
Wellicht echter is er een kentering. Een heruitgave van de roman in 2007 kreeg de nodige aandacht. Verder zorgde het Instituto Caro y Cuervo in Bogotá de afgelopen jaren voor de heruitgave van enkele andere werken van Acosta de Samper en in 2013 werd middels verschillende activiteiten herdacht dat de schrijfster honderd jaar geleden was overleden. Ter gelegenheid van het feit dat Nederland dit jaar país invitado de honor is op de Feria Internacional del Libro in Bogotá is er andermaal aandacht voor Una holandesa en América.
Logo Feria del Libro de Bogotá 2016; país invitado de honor: Nederland
[wordt vervolgd, voor deel 2 klik hier]
RSS
Facebook
Twitter
