blog | werkgroep caraïbische letteren

Een Canon voor Suriname

door Hilde Neus

De Canon

De discussie over de canon is momenteel heel actueel. Maar… wat is een canon eigenlijk? Het woord komt oorspronkelijk uit het Grieks en betekent richtsnoer of liniaal. Het wordt overdrachtelijk gebruikt in de zin van wet, maatstaf of norm en ook ‘lijst’. Canon staat voor werken of gebeurtenissen, die belangrijk zijn en niet vergeten mogen worden.

De dichter Shrinivási

Dat kan op verschillend gebied. De canon van de literatuur is het meest bekend. Er wordt verondersteld dat mensen wel eens gehoord hebben over Shakespeare, of over Cervantes, de Spanjaard die Don Quichote schreef. Maar we kunnen het ook hebben over een canon van de geschiedenis. We weten allemaal van de reis van Columbus, de veroveringen van Napoleon, de Chinese Culturele revolutie of de afschaffing van de Apartheid in Zuid-Afrika, in hetzelfde jaar als de val van de Berlijnse muur. Dit zijn gebeurtenissen in de historie, die wereldwijde impact hebben gehad en van lieverlede/ gaandeweg de internationale betrekkingen hebben veranderd.

De Canon van de geschiedenis

Naast zaken die wereldwijd belangrijk waren, kunnen we ook die op nationaal gebied inventariseren. Zo is er in 2006 voor de Nederlandse geschiedenis een canon samengesteld van 50 punten, die formerend waren voor het land als natie. Wanneer je naar de website gaat (https://www.canonvannederland.nl/) zie je daar een slinger, die loopt van -5500 jaar geleden (het jagersvolk) tot aan het heden (de discussie over kolen en gas). Deze vormt een overzicht van belangrijke gebeurtenissen die samen vertellen hoe het land zich in de loop van de eeuwen heeft ontwikkeld. Docenten gebruiken de Canon voor hun lesprogramma’s. Het is een manier om mede richting te geven aan het onderwijs in geschiedenis (en andere vakdomeinen) in het basisonderwijs en de eerste twee leerjaren van het voortgezet onderwijs. Nederlandse scholen zijn niet verplicht zich aan de Canon te houden, in verband met de vrijheid van onderwijs. Het doel van de Canon is dus sturend. Daarnaast is de Canon niet statisch. Recentelijk zijn er door een commissie wijzigingen aangebracht om bij de tijd te blijven. Zo is er nu meer aandacht voor vrouwen, die per slot van rekening de helft van de bevolking uitmaken. En ook voor nieuwkomers. Er is een venster op de slavernij en op de Caribische eilanden. Anton de Kom is toegevoegd om de relatie met Suriname beter te duiden. Als onderwijsgereedschap is de Canon goed uitgewerkt, zoals te zien is op de website. Er is veel achtergrondinformatie opgenomen eveneens didactische tips.

Een Canon van de Surinaamse geschiedenis

In 2013 heeft het Surinaams Museum een slinger voor de Surinaamse geschiedenis ontwikkeld, met daarop 45 luiken (dit begrip is gebruikt in plaats van vensters, omdat vroeger de meeste huizen hier luiken voor de ramen hadden). Al lang had de Stichting Surinaams Museum het plan om een permanente tentoonstelling op te zetten. In het verleden waren er zalen ingericht met weergaven van de diverse etnische groeperingen, maar dit werd niet als positief ervaren binnen de onafhankelijkheidsgedachte en natievorming. Bovendien dekt een lading van alleen maar de bevolkingsgroepen natuurlijk niet de noemer ‘geschiedenis’. Er is een tijdslijn opgezet en een expo ingericht rondom thema’s. Ook is er ruimte om kleine wisseltentoonstellingen die aansluiten bij actuele gebeurtenissen (zoals bv. een nationale feestdag) te incorporeren.

Er zijn luiken op onze geschiedenis gekozen, die zowel binnen het lagere als het middelbare onderwijs worden belicht, met diverse aandachtspunten daaraan gekoppeld. Eigenlijk 45 punten in de geschiedenis die iedereen zou moeten kennen. De expositie die de Canon omvat, beslaat drie vloeren in gebouw drie in Fort Zeelandia. Ook hier geldt: deze tentoonstelling is niet statisch en is nooit af, omdat de geschiedenis steeds doorloopt. Natuurlijk is de keuze in het museum ook geleid door de beschikbaarheid aan objecten uit eigen collectie. (Zie daarvoor ook dit bericht.)

De Canon van de literatuur

Naast geschiedenis, is er ook een Canon van de literatuur. Dit is een compilatie van werken die in de literatuur een speciale waarde of een significante, normerende en tijdbestendige status wordt toegeschreven. In het algemeen bedoelt men er een lijst boeken mee die als klassiek en cultureel belangrijk voor een bepaald taalgebied worden beschouwd. In 2002 is er door de Koninklijke Bibliotheek te Den Haag een initiatief genomen tot een enquête over welke boeken in Nederland belangrijk werden gevonden. Deze enquête heeft nu een opvolging gekregen. De Nederlandse Taalunie betrekt daar nu ook de lezers in Suriname en de Caribische eilanden bij. De link om mee te doen, staat hier.

Prinsestheater Delfshaven, 16 februari 2000, v.l.n.r. Surianto (†), Louise Wondel (†), Chitra Gajadin, John Leefmans (†), Guillaume Pool, André Pakosie. Foto Juan Heinsohn Huala.

Als u op de link klikt, vindt u de informatie om de vragenlijst goed te kunnen invullen. Belangrijk is te weten dat het niet alleen gaat om boeken van Nederlandse of Belgische (Vlaamse) auteurs, maar ook om Surinaamse schrijvers als Albert Helman, Edgar Cairo, Bea Vianen of Astrid Roemer. Of die van Curaçao, zoals Boeli van Leeuwen, Cola Debrot of Frank Martinus Arion. De uitkomsten van deze enquête worden in de week van het Nederlands bekendgemaakt, dat is in oktober van dit jaar.

De literaire Canon van Suriname

Suriname heeft nog geen literaire canon. Er zijn wel pogingen ondernomen om tot een lijst te komen, maar er was een probleem met het vaststellen van de criteria. Per slot van rekening is het leespubliek in Suriname anders en ik denk dat de selectiecriteria meer in samenhang moeten zijn met de structuur van onze samenleving, op historisch, cultureel en ontwikkelingsniveau. Elders wordt vooral gekeken naar de kwaliteit van een werk. Jerry Dewnarain heeft enkele vragen geformuleerd om tot een Canon te komen, in zijn afstudeerthesis van de Masters Nederlandse Taal en Cultuur, waarvan hij de Literatuurpoot heeft afgerond. De criteria om tot een literaire Canon te komen, zijn erg belangrijk. Michiel van Kempen heeft er een aantal geïnventariseerd, rekening houdende met niet-Westerse inzichten (klik hier voor het hele artikel). Deze indicatoren zijn:

  1. Taal, aangepast aan de Surinaamse taalsituatie.
  2. De sociale positie van de auteur, zie Cynthia Mc Leod.
  3. Media. In hoeverre besteden radio- en tv-stations aandacht aan literatuur. Hier zijn dat alleen de Ware Tijd en Parbode.
  4. Vertalingen, dat is voor Suriname alleen werk van Mc Leod, Accord en Krishnadath.
  5. Internet. Sociale media wordt steeds meer gebruikt, maar ook voor het lezen van literaire teksten? De Digitale Bibliotheek Nederlandse Letteren is daarvoor een fantastische bron (dbnl.org). Ook het raadplegen van Caribisch uitzicht levert veel informatie op.
  6. Nationale inhoud/ nationale trots. Dit is een belangrijk facet voor natievorming, waar nog maar sporadisch iets aan wordt gedaan. Identificering, herkenning in literatuur is belangrijk. In romans of poëzie, van bijvoorbeeld Dobru, Shrinivási en Slory. 
  7. Gemakkelijke toegankelijkheid. De werken kunnen in niveaus worden ingedeeld, zodat je niet boven je macht heel moeilijke werken leest. 
  8. Verzamelbundels zijn goed om een beeld te geven van een bepaalde schrijver.
  9. Bloemlezingen om kennis te maken met literatuur, zoals Wortoe d’e tan abra (1970) van Shrinivási of Kri, kra! Proza van Suriname (1972) van Thea Doelwijt. Recenter heeft Van Kempen de Surinaamse literatuur ook uitgebreid gebloemleesd met Spiegel van de Surinaamse poëzie (1995), Mama Sranan; tweehonderd jaar Surinaamse vertelkunst (1999) en het Album van de Caraïbische poëzie (2022).
  10. Literaire instituties: uitgeverijen, literatuurkritiek, het literaire prijzenstelsel, literatuurgeschiedschrijving en literatuuronderwijs. Wat denken de spelers op het veld van bepaalde uitgaven? Vanwege de financiële crisis zijn er steeds minder bedrijven die boeken drukken. Wel vindt printing on demand plaats. Slechts enkele literatuurprijzen worden uitgereikt, maar er is helaas geen continuïteit. Literatuurkritiek vinden we op de wekelijkse Literaire Pagina in de Ware Tijd en maandelijks in de Parbode, in de vorm van recensies.
Michael Slory en Michiel van Kempen (2017).

Waarom lezen we literatuur?

Lezen levert voordelen op. Het is goed voor de taalvaardigheid, je taalniveau, schoolloopbaan en maatschappelijke carrière. Volgens Dewnarain biedt het daarnaast tal van intrinsieke opbrengsten. Om iets te begrijpen van de wereld, de politiek, een andere cultuur, een andere mening, een ander mens, om enige greep te krijgen op je bestaan. Daarom zijn bibliotheken zo belangrijk, zodat de schoolgaande jeugd door het beleid gestimuleerd wordt om boeken te lezen. Onderwijsfilosoof Gert Biesta onderscheidt drie functies voor het leren:
1. de persoonsontwikkelde functie (om een persoon te worden en zijn);
2. de socialiserende functie (om te kunnen participeren in de maatschappij en cultuur);
3. de kwalificerende functie (voor bepaalde opleidingen/beroepen).

De persoonsontwikkelde functie is belangrijk voor literatuur omdat die samenhangt met algemene ontwikkeling: de eigen horizon verbreden naar andere situaties, tijden en culturen. Morele ontwikkeling en empathisch vermogen, je kunnen verplaatsen in een ander. Ook is lezen belangrijk voor je identiteit, kun je je identificeren met personages en situaties? Daarnaast ontwikkel je een eigen smaak, wat vind je mooi, hoe leer je te onderscheiden?

Literatuur is ook een middel waarlangs een natie zich kan ontwikkelen. We hebben vorige week gezien op deze Literaire Pagina hoe literatuur ingezet kan worden voor burgerschapsonderwijs.

Uit het onderzoek van Dewnarain bleek, dat literatuuronderwijs helaas een ondergeschikte plaats inneemt binnen het curriculum Nederlands voor havo- en vwo-scholen in Suriname. Docenten geven aan dat zij vanwege de eindtermen die gehaald moeten worden voor het vak Nederlands veel tijd moeten besteden aan schrijfvaardigheid en tekstanalyse. Hierdoor komen zij in onvoldoende mate eraan toe om het lezen van boeken te stimuleren.

Veel leerlingen bouwen zo onvoldoende leeservaring op en dat brengt allerlei nadelen met zich mee. Een canon kan ervoor zorgen dat leerlingen gevormd worden tot bewuste, kritische en competente lezers.

De Canon voor het onderwijs

Zoals u uit het bovenstaande merkt, is de canon richtinggevend en niet bepalend. Maar wel heel belangrijk voor het onderwijs, omdat uit een grote bron aan informatie kan worden geput. Op verschillende niveaus kunnen vragen en opdrachten worden uitgezet, ook in de vorm van stellingen, waarover gediscussieerd kan worden. Zo leren de studenten  een mening vormen over een aantal zaken die van belang zijn binnen de Surinaamse geschiedenis of literatuur. Ze ontwikkelen een persoonlijke visie, omdat iets vanuit een bepaalde optiek geschreven is. Het is belangrijk de studenten op de beeldvorming te wijzen. Ben je het wel eens met deze visie, of denk je er anders over? De leerkracht kan bepaalde discussies uitbouwen, door een groep voor de stelling te laten pleiten en een andere groep ertegen. De studenten moeten dan argumenten formuleren en met elkaar in discussie gaan. De docent kan ook groepen vormen en ze een stelling laten kiezen. Het is niet noodzakelijk alle onderwerpen binnen het vak Geschiedenis of Nederlands te behandelen. Ze kunnen vakoverstijgend werken en ook een discussie voeren tijdens het vak Aardrijkskunde, Engels of Nederlands, zelfs Wiskunde.

[de Ware Tijd Literair, 28 mei 2022]

Your comment please...

  • RSS
  • Facebook
  • Twitter