De slavernij is voorbij, maar dat verleden niet
Lezingenreeks NiNsee
Wij zijn zeer verheugd om elk jaar de belangstelling te zien groeien voor de activiteiten rond het trans-Atlantische slavernijverleden. Elk jaar wordt het leed herdacht veroorzaakt door de slavernij en ook de afschaffing ervan gevierd. Dus het slavernijverleden is eindelijk erkend als wezensbestanddeel van de Nederlandse geschiedenis? Toch niet helemaal, want wat uit beeld blijft is de continuïteit van het ploeteren, achterstelling en discriminatie die de Afro-Caraïbische gemeenschap ná afschaffing van de slavernij nog lang bleven achtervolgen; tot op de dag van vandaag.
Ruim van een VOC-schip. Foto’s © Michiel van Kempen
Wat vaak vergeten wordt is dat toen in 1863 wettelijk werd erkend dat de slaafgemaakten vrijheid toekwam, zij helemaal niets hadden. Geen geld, geen huis, geen bedrijf. Zij werden bovendien nog steeds als minderen gezien, niet als partners. Ze hadden niets te verwachten van de overheid en de machtigen. Er was voor hen geen slachtofferhulp, begeleiding of therapie, geen uitkering, leerwerktraject of subsidie. Het enige wat zij hadden was hun kracht, de van hun voorouders verkregen wijsheid en levenskunst en de sterke wil om de weg omhoog in te slaan. En zij hebben zich omhoog gevochten en het nodige opgebouwd. Ondanks de jarenlange onderdrukking hebben zij hun kinderen een beter leven bezorgd dan zij zelf hadden. En de nazaten hebben vanuit de kracht van de voorouders stemrecht veroverd, hun landen onafhankelijk gemaakt en hun kinderen een beter leven bezorgd dan zij zelf hadden. Maar respect en begrip daarvoor heeft in de Nederlandse samenleving altijd grotendeels ontbroken.
Ook in Afro-Caraïbische kring is het besef van de prestaties van de voorouders niet altijd sterk ontwikkeld en wordt vooral de nadruk gelegd op de pijnlijke kanten van het verleden. Nog steeds wordt er gezegd: ‘de slavernij is toch al lang afgeschaft, zullen we het verleden maar laten rusten? ’ Dat standpunt is op zijn minst naïef. Om doorwerking van trauma’s en dramatische achterstelling te overwinnen, daar gaan generaties overheen en helemaal als de omgeving niet meewerkt. Het is belangrijk om tot ons door te laten dringen dat de doorwerking van het slavernijverleden al begon tijdens de slavernij, als directe inwerking op de slaafgemaakten. En dat iedere stap vooruit een zwaarbevochten overwinning was op de erfenis van dat verleden. Het verhaal vanaf de eerste mensenroof in Afrika tot en met het heden met Zwarte Piet en institutioneel racisme is één verhaal. Het is een verhaal met vele stappen vooruit, maar ook met tegenslagen, stagnatie en nog immer onbegrip in de omgeving. Het is daarom tijd voor een herijking van de beoordeling van de doorwerking van de slavernij en koloniale tijd, als central thema van een nog onvoltooid emancipatieproces.
In een serie publieke bijeenkomsten belicht het NiNsee de kwesties van de doorwerking, het haperend historisch geweten van Nederland en de harde werkelijkheid van de vele stappen op de lange weg omhoog die de voormalig slaafgemaakten en hun nazaten geheel op eigen kracht zetten na de ‘abolitie zonder emancipatie’ in 1863.
De bijeenkomsten vinden in verschillende locaties plaats. Reservering uiterlijk een week voorafgaand aan de bijeenkomst . Entree E 5,- per persoon
Voorjaarsprogramma
Overlevering en wetenschap over de doorwerking
Al sinds de afschaffing van de trans-Atlantische slavernij is de doorwerking van het slavernijverleden een belangrijk onderwerp in de Afro-Caraïbische gemeenschappen. Een centrale gedachte over het effect van het slavernij- en koloniaal verleden is dat het als kenmerkend wordt gezien voor het noodlot van de Afro-Caraïbische mens. Zelfbeeld, verwachtingen van de omgeving en de interpretative van allerlei problematiek worden sterk door die gedachte bepaald. Aan de tijd van de slavernij worden uiteenlopende zaken als gezinsproblematiek, zwakke organisatievermogen en matig solidariteit toegeschreven. We kunnen dit noemen: de volkswetenschap over de doorwerking. En hoewel zulke kennis zeer serieus moet worden genomen, alleen al omdat ze in de beleving van velen een grote rol speelt, is het een groot manco dat er nog maar weinig wetenschappelijk onderzoek is gedaan naar de doorwerking van het Slavernijverleden en de koloniale tijd. Deze belangrijke omissie van de offi ciële wetenschapsbeoefening wordt in deze lezing ter sprake gebracht. Het is tevens een begin om serieus aandacht te vragen voor onderzoek naar de doorwerking van het slavernijverleden.
Dr. Frank Dragtenstein gaat in op dat wat wetenschappelijk bekend is over de doorwerking. Daarna is er o.l.v. dr. Jurenne Hooi panelgesprek met ervaringsdeskundigen over de betekenis van de opvattingen binnen de Afro-Caraïbische gemeenschappen over de doorwerking van het slavernijverleden.
Datum Woensdag 13 maart 2019
Plaats Bijlmer Parktheater, Amsterdam Zuidoost
Sprekers dr. Frank Dragtenstein (Historicus)
Panel drs. Urmy Macnack (Antropoloog) ,
dr. Glenn Helberg (Psychiater)
en Jorien Wuite MSc. (gevolmachtigd Minister St. Maarten)
Tijd 19.00 tot 21.00 uur
Het haperend historisch geweten van Nederland
Nederland is 400 jaar lang een koloniale mogendheid geweest. Deze geschiedenis heeft binnen de Nederlandse cultuur diepe sporen achtergelaten. Het is gewoonweg onmogelijk om mensen in slavernij te houden en uit te buiten en hen tegelijkertijd als gelijkwaardig te zien. Overheersing veronderstelt superioriteitswaan, en die gaat diep in de poriën van een samenleving zitten.
Met de afschaffing van de slavernij zijn de vooroordelen, misverstanden en rationalisaties verbonden aan dat superioriteit denken natuurlijk niet in één klap verdwenen. Vormen van overgeërfd racisme en koloniaal denken zitten de Afro-Caraïbische gemeenschap nog steeds dwars en kunnen door andere Nederlanders die het willen zien, nog steeds teruggevonden worden. Nu is het niet zo dat iedere vorm van onwetendheid of ontkenning meteen als bewuste ‘racistische’ stellingname moet worden opgevat. Het gaat misschien wel juist vooral om nalatigheid, om een slapend geweten dat het verzuimt om het (onbewust) functioneren en klakkeloze overdracht van koloniaal denken aan te pakken.
Duidelijk zichtbaar wordt die gewetensslapte in de publieke sfeer, als instanties waarvan het goede voorbeeld mag worden verwacht, het laten afweten. In de politiek, als een minister Suriname wegzet als ‘failed state’. In het onderwijs waar men gedwongen door de Nationale Canon nog maar schoorvoetend aandacht aan het slavernijverleden besteedt. En in de media, waar ontkenners van het belang van het slavernijverleden nog steeds ongebreideld kunnen dooremmeren.
In een serie van drie bijeenkomsten wordt het historisch geweten van Nederland aangesproken door Nederlanders die wel bereid zijn de hand in eigen boezem te steken. Zij worden in de gelegenheid gesteld vertegenwoordigers uit de politiek, het onderwijs en de media aan de tand te voelen.
De bijeenkomsten vinden plaats in Pakhuis de Zwijger, Piet Heinkade 179, 1019 HC Amsterdam.
1e bijeenkomst –
Datum Vrijdag 19 april 2019
Thema Het politiek bestuur en het slavernijverleden
Sprekers Rutger Groot Wassink (Wethouder Amsterdam)
en n.n.t .b.
Tijd 16.00 tot 18.00 uur
2e bijeenkomst –
Datum Vrijdag 10 mei 2019
Thema Onderwijs en het slavernijverleden
Sprekers prof. Alex Stipriaan en n.n.t .b.
Tijd 16.00 tot 18.00 uur
3e bijeenkomst
Datum Vrijdag 14 juni 2019
Thema Media en het slavernijverleden
Sprekers drs. Tamira Combrink (Historica) en n.n.t .b.
Tijd 16.00 tot 18.00 uur
De lange weg omhoog
Een sterk onderbelichte fase in de gedeelde Afro-Caraïbische en Nederlandse geschiedenis is de periode na de wettelijke afschaffi ng van de slavernij in 1863. Dit moment markeerde een nieuwe fase in de strijd voor vrijheid en gelijkheid. Een loodzware fase, waar mensen die toch al niets hadden, direct werden geconfronteerd met het vervolg op de slavernij, namelijk de koloniale heerschappij en discriminatie. En wat hield de vrijheid eigenlijk in, nu ze aan een hele groep tegelijk toeviel, dus niet meer als ‘gunst’ aan enkele individuen werd verleend?
Het betekende dat de mogelijkheden voor zelfontplooiing en organisatie enorm toenamen, maar tegelijk riep dat verwarring op. Men moest opzoek naar een eigen identiteit, naar solidariteit, leiderschap en samenhang. Deze tijd is in veel opzichten bepalend geweest voor de vorming van de Afro-Caraïbische gemeenschappen en hun cultuur. Letterlijk alles wat een gemeenschap tot bloei brengt, moest worden opgebouwd, tegen de verdrukking in. In die tijd is veel bereikt, maar zijn ook bittere ervaringen opgedaan die nog steeds een rol spelen in het zelfbeeld en de toekomstverwachtingen van de betrokkenen. Wie iets wil begrijpen van de doorwerking van het slavernijverleden en de huidige toestand van de Afro-Caraïbische gemeenschap, doet er goed aan de geschiedenis van deze gemeenschap te zien als een voortdurende strijd om die doorwerking terug te dringen.
In een reeks bijeenkomsten worden belangrijke momenten en thema’s in de lange weg omhoog onderzocht op hun betekenis voor de emancipatie van de Afro-Caraïbische gemeenschap en de invloed die ze tot op de dag van vandaag nog hebben.
Spiritueel overleven in slavernij
Leven en overleven in slavernij betekende voor de slaafgemaakten een enorme aanslag op hun spiritueel vermogen. Zij moesten zien te overleven als ding en niet als mens, als privébezit van vreemden met een andere taal en cultuur, die nu opeens als superieur werd opgelegd.
Hoe werd mental slavery geïntroduceerd en in stand gehouden? Hoe heeft het verzet daartegen vanuit een spiritueel en filosofisch kader vorm en inhoud gekregen? Welke spirituele en fi losofi sche concepten lagen ten grondslag aan dit verzet in Afrika en het Caraïbisch gebied? Hoe werken deze concepten door in de huidige Afrikaanse diaspora?
Dit zijn belangrijke vragen, want ze werpen licht op de manier waarop de slaafgemaakten de strijd voor verdere emancipatie aangingen na de abolitie in 1863. Ze brengen ons ook op het spoor van culturele patronen die doorwerken en de lange weg omhoog, die tot nu toe is afgelegt.
Sandew Hira beantwoordt deze vragen in hun onderling verband. Hij gaat in op de rijke bronnen tijdens slavernij over de Afrikaanse religie en spiritualiteit. Hij behandelt het gedachtegoed van zwarte filosofen die tot slaaf gemaakt waren en hoe de strijd tegen slavernij vanuit een filosofische en spirituele invalshoek moest worden georganiseerd.
Datum Zaterdag 29 juni 2019
Spreker drs. Sandew Hira (Wetenschappelijk Directeur Instituut Dekolonisatie van Suriname en Coördinator Decolonial International Network)
Plaats Scheepvaartmuseum, Kattenburgerplein 1
1018 KK Amsterdam
Tijd 16.00 tot 18.00 uur
Herdenking & Viering
De Nationale herdenking van de slachtoffers van de trans-Atlantische slavernij en de viering van de afschaffi ng ervan zijn niet louter doelen op zichzelf. Ze dienen als startpunt te worden beschouwd om telkens opnieuw ook het heden en de toekomst goed te begrijpen en wegen voor vooruitgang te vinden. De herdenking en viering vinden op 1 juli plaats in het Oosterpark in Amsterdam.
De herdenking wordt geopend met een spiritual song, gevolgd door een traditionele plengoffer bij het monument. Na toespraken van de voorzitter van het NiNsee, een vertegenwoordiger van de nationale overheid en de burgemeester van Amsterdam, wordt met het trompetsignaal van ‘The last post’ een minuut stilte aangekondigd. Vervolgens vinden door belanghebbende instanties en organisaties kransleggingen bij het monument plaats. De Nationale Herdenking wordt afgesloten met het ten top hijssen van de vlaggen, een defilé langs het monument en het leggen van bloemstukken door belangstellenden.
Overzicht programma 2e helft 2019
Van Tula naar Status aparte
Op 17 augustus 1795 vond op Curaçao onder leiding van de verzetsheld Tula de grote slavenopstand plaats. In deze lezing wordt stilgestaan bij de politieke, culturele en maatschappelijke strijd op de Nederlandse Antillen sinds 1863 en de betekenis en invloed van die strijd op de eilanden in het licht van de lange weg omhoog.
Datum Zaterdag 17 aug 2019
Plaats Parooltheater, Wibautstraat 131D, 1091 GL Amsterdam
Tijd 16.00 tot 18.00 uur
Sprekers mr. drs. Arthur Kibbelaar en Anthony Begina
Van Keti Koti naar Srefi densi
Een historisch overzicht van de politieke, culturele en maatschappelijke strijd in Suriname vanaf de afschaffing van de slavernij en hun betekenis en invloed binnen de gemeenschap.
Datum Vrijdag 15 november 2019
Plaats de Bazel , Vijzelstraat 32, 1017 HL Amsterdam
Tijd 16.00 tot 19.00 uur
Spreker Moejinga Aboikoni -Linga, Msc (Algemeen Directeur IDS) o.v.b.
Symposium: Heilzame verwerking Slavernijverleden
In samenwerking met de Lutherse gemeente Amsterdam.
Datum Vrijdag 22 november 2019
Plaats de Oude Lutherse kerk, Singel 411, 1012 WN Amsterdam
Tijd 14.00 tot 17.00 uur
RSS
Facebook
Twitter
