De schaamteloze roep om herstel(betalingen)
Voorouders zijn geen obligaties
door Aart G. Broek
Niets was zo vanzelfsprekend als slavernij. Weinig is zo uitzonderlijk als de opvatting dat mensen gelijkwaardig zijn, om nog maar te zwijgen over de overtuiging dat slaven daadwerkelijk ‘mensen’ zijn. We vinden de gedachten over onderscheid en menselijke rangorde wereldwijd en door de hele gekende geschiedenis bevestigd. Daar werd pas fundamenteel aan gemorreld in de achttiende eeuw, meer in het bijzonder in Frankrijk, Groot Brittannië, de Verenigde Staten én in Nederland. Werk in uitvoering.
Onze huidige wereld zou er fundamenteel anders hebben uitgezien zonder de geschriften van Immanuel Kant, David Hume, Thomas Jefferson, John Locke, Voltaire, Adam Smith, Benjamin Franklin, Paul-Henry d’Holbach, Denis Diderot en Baruch Spinoza. Deze mannen wisten het – aanvankelijk vooral theoretische – begrip ‘gelijkwaardigheid’ uit te denken en op te rekken. We kunnen inderdaad spreken van ‘the invention of equality’, zoals Kenan Malik doet in zijn indrukwekkende studie Not so Black and White; A History of Race from White Supremacy to Identity Politics (London, 2023).
Deze uitvinding kende beperkingen, zo kwamen onder anderen vrouwen, arbeiders, slaven en zij die zich aan slavernij ontworstelden niet zonder meer in aanmerking. Het betrof mensen van een minder kaliber in enigerlei opzicht, zoals ras, sekse, geaardheid, religie of ontwikkelingsvermogen. Die beperkende overtuiging is ongetwijfeld nog niet voor alle betrokkenen verwijderd.
Werk in uitvoering
De maatschappelijke ordening was door goddelijke voorzienigheid gegeven en liet zich dan ook niet gemakkelijk ontmantelen door ‘de Verlichting’ die in de achttiende eeuw, exclusief in Westerse landen, inzette. Praktisch diende de invulling van ‘gelijkwaardigheid’ nog gevoed te worden door rebellerende slaven, activistische nazaten van slaven, protestantse rebellen en lobbyisten, stakende arbeiders en fel demonstrerende dames.
De consequenties van gelijkwaardigheid waren sowieso ingrijpend, want daarmee werden ook bezit, politieke inspraak en vertegenwoordiging, maatschappelijke orde, institutionele hiërarchie, kolonialisme, slavernij, seksualiteit, individualiteit, rechten, (belasting)verplichtingen en wat dies meer opnieuw gewogen en herijkt.
Als er iets aan ‘doorwerking’ van het koloniale verleden ons huidige doen en laten mateloos beïnvloedt dan is het deze ‘invention of equality’ en hoe daar voor én dóór alle ‘mensen’ concreet invulling aan gegeven kan worden. Dit ‘emanciperen’ is nog volop gaande, zal ongetwijfeld altijd werk-in-uitvoering blijven en onvermijdelijk niet voor allen met dezelfde vaart toereikend gestalte krijgen.
Het emanciperen is in ieder geval niet iets dat voor nazaten van de slaven nog moet aanvangen, zoals koning Willem-Alexander en de demissionair premier Rutte kregen ingefluisterd. Nu er excuses zijn aangeboden, hebben zij een komma geplaatst waarna er aan ‘heling en herstel’ begonnen kan worden. Schaamteloos.
Zelfs vrouwen
In heling en herstel wordt al meer dan tweehonderdvijftig jaar – in materiële én immateriële zin – geïnvesteerd door zwarte én witte mensen. Bizar genoeg ontbreekt dit gegeven toch volledig in het onderzoek naar de doorwerking die het slavernijverleden op de nazaten van slaven heden ten dage zou hebben. De Nederlandse Staatscommissie tegen discriminatie en racisme vroeg een tiental wetenschappers om hun gedachten te laten gaan over de doorwerking. De resultaten zijn te vinden in de essaybundel Doorwerkingen van slavernijverleden; Meervoudige perspectieven op de relatie tussen verleden en heden (2023).
Geen van de ‘perspectieven’ blijkt te werken vanuit de verwondering dat de slavernij werd afgeschaft, dat de emancipatie al ruim twee eeuwen vorm en inhoud krijgt, dat het verbazingwekkend is wat er al kon worden gerealiseerd. Het is, bijvoorbeeld, helemaal niet vanzelfsprekend dat onder de betreffende wetenschappers zich nazaten van slaven bevinden die een academische graad behaalden – zelfs vrouwen!
De emeritus hoogleraar koloniale geschiedenis Gert Oostindie wijst nog wel op ‘verzet’ – in uiteenlopende vormen – tegen uitbuiting, vernedering en discriminatie sinds de afschaffing van de slavernij. Emanciperen is echter beduidend meer dan verzet. Verzet op zich is geen garantie tot verdere emancipatie; zie de islamitische, Russische en Chinese dictaturen. Emanciperen is een actief bijdragen met constructief handelen in de samenleving in het algemeen en de eigen groep in het bijzonder. Hieraan zijn niet alleen grote namen verbonden als die van Medardo de Marchena, dòktòr M.F. da Costa Gomez en Elis Juliana. We kennen ze uit alle lagen van de samenleving.
Oostindie levert overigens als enige voorzichtig geformuleerde tegenspraak. Zo stelt hij de vraag hoe ‘doorwerking’ op enigerlei wijze tastbaar is vast te stellen. Het lijkt tegen dovenmansoren te zijn gericht. Er zou een groeiende roep bestaan ‘om stil te staan bij de rol van het koloniale en slavernijverleden van Nederland en de mogelijke doorwerking hiervan op arbeidsmarktdiscriminatie’ (p. 64), en anders wel op discriminatie in het onderwijs, op de woningmarkt, bij onderzoek in de medische wereld. Roept u maar: allemaal doorwerking van de slavernij. Wakkere wetenschappers bevestigen het graag (tegen betaling, wel te verstaan).
Gedragspatroon
De onderzoekers zoomen niet in op het succesvol emanciperen en vragen zich niet af hoe het mogelijk is dat zovelen van de nazaten zich hebben bevrijd van de last van het verleden. Hieruit zou motiverend handelen te vergaren zijn voor en door de nazaten die menen nog onvoldoende mee te draaien in het huidige samenleven.
Het veld van succesvol emancipatoir handelen wordt nog vergroot door zich niet te beperken tot de nazaten maar het emanciperen te kennen als een algemeen menselijke verlangen en handelen van zeer uiteenlopende inspanningen en mogelijkheden. De nazaten van de slaven lijken echter bovenal unieke slachtoffers te moeten zijn van aanhoudende achterstelling, uitbuiting, discriminatie, vernedering – al dan niet direct terug te voeren tot de slavernij.
Hiermee komen we bij een ‘mogelijke doorwerking’ van de slavernij die vooralsnog steevast onbenoemd blijft: een gedragspatroon dat zorg overlaat aan de machthebber en geen bijzondere eisen aan zichzelf stelt. De verleiding is gebleven om zich de verzorging van het moederland te wensen zoals de slaven aanspraak op de zorg van hun eigenaren maakten. Dit vertaalt zich in de roep om herstelbetaling: de voorouders als obligaties die je nu alsnog wenst te verzilveren.
De nazaten zouden de stap uit de slavernij niet hebben kunnen maken. In de pleidooien, onderzoeken en de kunstuitingen die de pijn van het slavernijverleden verbeelden, blijven de nazaten geketend aan de slavernij. De activisten, wetenschappers, kunstenaars, diversiteit-consultants en andere (zelfbenoemde) experts stellen dan ook geen eisen aan de nazaten. De emancipatie zou nog moeten beginnen.
Uitgangspunt
Wat nazaten zélf sinds de afschaffing van de slavernij aan de bevrijding van de last bijdroegen, al meer dan tweehonderd jaar, blijft gehuld in nevelen. Over het ondermijnen van het emancipatieproces wordt sowieso schaamtevol gezwegen. Zo blijven de dertig jaar dictatuur van Bouterse in Suriname uit beeld, evenals de aanhoudende opeenstapeling van corrupte politiek bestuurlijke nazaten op de eilanden met 70 jaar autonomie.
In zijn inmiddels vermaarde Wij slaven van Suriname (1934) wijst Anton de Kom erop dat de afschaffing van de slavernij dikwijls niet direct tastbare verbetering van de levensomstandigheden van de voormalige slaven betekende. De Kom achtte de positie van de vrije arbeider op bepaalde terreinen zelfs slechter dan die van een slaaf: ‘De slaaf werd tenminste gevoed, zelfs als hij niet werkte, zoals onze paarden die alle dagen hooi in de ruif vinden. Maar wat wordt er van de vrije dagloner, die dikwijls slecht betaald wordt als hij werkt, wat wordt er van hem als hij niet werkt? Hij is vrij, maar zie daar zijn ongeluk!’ (p. 105)
De afgelopen honderd jaar zou dit ‘ongeluk’ onveranderlijk een gegeven zijn gebleven? Dit lot treft allen die enigermate nazaten zijn van slaven tot op de dag van vandaag? De omstandigheden zijn harder dan ten tijde van de slavernij? Te oordelen naar de verlanglijstjes van een zwart-activistische elite moeten de vragen bevestigend beantwoord worden.
Waar achterstand heerst – al dan niet toe te schrijven aan de slavernij – zullen onderzoek, een slavernijmuseum, bewustwordingscampagnes (toneel, lesmethodes, podcasts), fondsen beheerd door nazaten van Bouterse en corrupte politici van de eilanden niets herstellen. Het uitgangspunt deugt niet, want er wordt niet gewerkt vanuit de bevrijdende ontsnapping maar vanuit een goed vergrendelde gevangenis. Het glas is leeg en blijft zo leeg. Schaamteloos. Het glas is meer dan half vol en kan doelgericht bijgevuld worden.
***
Voor een onderbouwing van deze beschouwing zie mijn Je wordt zelf niet wit door anderen zwart te maken (Haarlem: In de Knipscheer, 2024).
Deze tekst verscheen in Antilliaans Dagblad, donderdag 14 maart 2024.
RSS
Facebook
Twitter
Follow the money!
Beseft u wat deze man Aart G. Broek hier schrijft? : ” Niets was zo vanzelfsprekend als slavernij. Weinig is zo uitzonderlijk als de opvatting dat mensen gelijkwaardig zijn, om nog maar te zwijgen over de overtuiging dat slaven daadwerkelijk ‘mensen’ zijn.” Hij ziet slaven niet als mensen, hij vind het begrip gelijkwaardigheid nonsens…zijn toon in het gehele stuk is neerbuigend naar ons nazaten toe…en we moeten al helemaal geen herstelbetaling wensen volgens hem…deze man vormt de belichaming van hen die nog steeds de slavenmeestersmentaliteit hebben…ijskoud, berekenend, zielloos, geen besef van onze Schepper..gedoemd om ten onder te gaan op de dag der afrekening met de goddelozen…..
@J. Vigelandzoon / Lees eens wat verder dan de eerste twee zinnen, misschien dat je wat ‘licht’ ziet. Los hiervan, wat God met mij voorheeft, daar heb jij geen weet van, al mag je mij natuurlijk wel hel en verdoemenis toewensen (ook de ‘vrijheid van meningsuiting’ is een verworvenheid uit de 18e eeuw in Westerse landen).
De redactie distantieert zich nadrukkelijk van het tendentieuze en domme commentaar van J. Vigelandzoon. Het is overduidelijk dat de twee geciteerde zinnen gelezen moeten worden binnen de context van de eerste alinea. Ze zijn een weergave van de historische situatie zoals die bestond tot aan de 18de eeuw, en verwoorden allerminst de eigen visie van dr Aart G. Broek.
Leuk, vooral omdat ik me toch niet helemaal aan de indruk kan onttrekken dat “de redactie” in dit geval de heer dr. Broeke zelf is.
U heeft het mis. Dr Aart G. Broek (niet BroekE) zendt stukken in naar deze blogspot – zoals u en ieder ander dat ook zou kunnen – maar maakt zelf geen deel uit van de redactie. Hij kan dus ook geen commentaren plaatsen onder de naam van de Werkgroep.
In principe bemoeit de redactie zich niet met binnenkomende commentaren, maar als er sprake is van flagrant en moedwillig verdraaien van iemands woorden, zoals hier het geval was, dan kan de redactie daar wat van zeggen.
Met vriendelijke groet
Dank voor de opheldering, helemaal duidelijk. Ik dacht dat het meneer dr. Broek was die zo eenzijdig dit blog vulde, maar er zit blijkbaar een hele redactie achter. Goed om te weten.
Het staat u ook vrij om inhoudelijk te reageren.
Vriendelijke groet
Als Fatah-Black dit commentaar niet had gegeven zou ik ook hebben gedacht dat Broek voor de tweede keer iets wilde rechtzetten, maar dan in wat ‘stevigere’ bewoordingen (waar ik overigens wel verbaasd over was). Ik zag het als een zwaktebod. Dus dit is een geluk bij een ongeluk.
En inhoudelijk, ik begrijp wat Broek wil zeggen, maar zijn serie artikelen over dit onderwerp komen over als tirades. En als je plotseling Desi Bouterse en corrupte politici in je verhaal brengt en die koppelt aan ‘voormalige slaven’, dan wordt het een bodemloze rant. De geschiedenis van Bouterse is behoorlijk beladen, dus het maken van allerlei losse en ongefundeerde associaties komt bij mij over als respectloos.
Het zou hetzelfde zijn als ik losse opmerkingen zou maken over de Bersiap-periode in het voormalige Nederlands-Indië. Ik vergelijk overigens niet het niveau van gewelddadigheid, slechts de emotionele geladenheid van het onderwerp.
Helaas voor alle tijd en moeite, maar zulke verhalen neem ik niet meer serieus. Jammer, want ik weet dat dit komt van iemand met veel kennis van de geschiedenis van Curaçao en de voormalige Nederlandse Antillen.
@Erik Kambel / Het mag emotioneel confronterend zijn wat ik schrijf, ‘Bouterse’ en ‘corrupte politici’ komen niet uit de lucht vallen. Bij het negeren van de prestaties aan emanciperen blijft dergelijk ondermijnend handelen van nazaten van slaven eveneens buiten beeld. Terug naar de dagen van slavernij en dan gaan we nu aan de slag om de ellende van weleer te onderkennen en te werken aan herstel. Have a heart. Ken je erflaters van de emancipatie en de emancipators, waarbij moet worden aangetekend dat ’emancipatie’ iets anders is dan ‘verzet’; dat laatste hoeft absoluut niet emancipatoir uit te maken, zie Rusland, China, Albanië en Nigaragua.
Het mag emotioneel confronterend voelen hoe ik schrijf, daarmee is datgene wát ik heb te vertellen – waaronder wat ik in deze beschouwing neerleg – geen onjuiste constatering. Dat je het niet meer tot je wilt nemen, is spijtig, maar ook dat ondermijnt de juistheid van mijn beschouwing niet.
Wat in deze beschouwing staat wordt uitgebreider onderbouwd en met nog meer aangelegenheden aangevuld in Je wordt zelf niet wit door anderen zwart te maken (Haarlem, 2014). Je mag er vanuit gaan dat ik meen zelf niemand ‘zwart’ te maken. M’n kritiek is deugdelijk en deugdzaam onderbouwd, en ja, mijn betrokkenheid bij het onderwerp zorgt voor de nodige felheid. Juist ook omdat de zwart-activistische elite niet alleen conservatief is, maar bovenal egocentrisch. In dezen verwijs ik ook graag naar Susan Neiman, Left is Not Woke (Cambridge [UK], 2023).
Follow the money ?
@Aart G Broek, als je schrijft ‘dat ondermijnt de juistheid van mijn beschouwing niet’, dan denk ik in de eerste plaats aan de stellingen die je al een tijdje in je artikelen aan het ‘onderbouwen’ bent.
Zoals ik al aangaf, je stellingen zijn niet wereldschokkend. Hoe kan iemand het niet eens zijn met het nemen van eigen verantwoordelijkheid en je stelling dat de emancipatie allang in gang is gezet. Het probleem zijn niet je stellingen, maar de warrige voorbeelden die je ‘onderbouwing’ noemt.
Als je stelt dat klimaatverandering een probleem is, dan ben ik het met je eens. Maar als je daar een link ziet met Desi Bouterse, en corrupte politici op Curaçao die niet zorgen voor schoolmeubilair, dan begint het diffuus te worden.
Wat heeft corruptie te maken met nazaten van ‘slaven’? De huidige regering in Suriname wordt ook gezien als corrupt, maar die bestaat voornamelijk uit Hindoestaanse mensen. En Ronnie Brunswijk is een marron. Wat heeft dat te maken met etniciteit? Oekraïne is ook corrupt, maar ik heb geen enkele nazaat van een tot slaaf gemaakte gezien.
Is het feit dat Desi Bouterse is veroordeeld door een volledig Hindoestaans hof een ondermijnende actie van nazaten van ‘slaven’? Als je overal links ziet, dan kan je zelf uitkomen bij Modi. Brunswijk, Noord- Nigeria?
Ik hoef dat allemaal niet eens te onderbouwen, want het spreekt voor zich. Ik begrijp daarom ook niet waarom je zoveel energie steekt in het citeren uit zo’n breed scala van bronnen.
Het komt bij mij over als een diepe behoefte om kennis te willen etaleren. Je hoeft mij niet te overtuigen van je stellingen, want ik geloof je. Helaas neem ik de overload van je onderbouwingen niet meer serieus. Maar ik geef toe, dat de voorbeelden soms ook amusant zijn.
In een ander verhaal koppelde je ineens een ’emancipatorische’ tekst van Rignald Recordino aan het slavernijverleden. Is dat niet die zanger van die Curaçaose partyband Doble R, die in 1982 een Top 40-hit had met ‘Zullen we maar weer’? En zo kun je tot in de eeuwigheid blijven doorgaan met het random koppelen van alles wat los en vast zit aan emancipatie en het slavernijverleden.
Jammer Dr. Broek, ik had meer van u verwacht.
Ps. Indische mensen willen ook een plek in het slavernijmuseum.
@ Erik Kambel / Het lijkt zo vanzelfsprekend: “Hoe kan iemand het niet eens zijn met het nemen van eigen verantwoordelijkheid en je stelling dat de emancipatie allang in gang is gezet.” Toch is dit niet het uitgangspunt voor het zwart-activisme dat pleit voor ‘erkennen, excuses, herstel’ (slavernijmuseum, honderden miljoenen voor een Fonds, etc.), terwijl dit zo voor de hand lijkt te liggen.
Elders noteerde ik dit al; het is hier ook van toepassing:
Er was een tijd waarin niet de pijn van het slachtofferschap een ‘bron van inspiratie’ was, maar de wijze waarop je het hoofd wist te bieden aan die pijn was de bron van trots, inspiratie, kracht, creativiteit, doorzettingsvermogen en dergelijke. In de woorden van Frantz Fanon “Ik ben geen slaaf van de slavernij die mijn voorouders beroofde van hun menselijkheid.”
Dit is – vrij recentelijk – fundamenteel veranderd. Het ‘lijden’ werd een verdienste, in meer letterlijke zin een ‘verdienmodel’ (met name door subsidie). Die financieringsbron verlangt dat je hels ledlicht laat schijnen op wat de ‘witte’wereld jou heeft aangedaan en dat je volledig voorbijgaat aan de vraag wat jij voor de wereld (i.c. jouw samenleving[sgroep]) hebt gedaan en hebt kunnen betekenen.
Dit lijdende tribalisme viert hoogtij onder dichters, storytellers, creatief ondernemers, spoken en visual thoughts-artiest, sociaal activisten, therapeuten, DEI-windbuilen (*), sociaal wetenschappers, linkse politici, ambtenaren en wat dies meer. Tja, die hebben geen aandacht voor prestaties aan emancipatie door nazaten, laat staan voor emancipatie-ondermijnend handelen van nazaten (Bouterse, Brunswijk, corrupte eilandelijke politici, enzovoorts).
Toch maar ‘s Je wordt zelf niet wit door anderen zwart te maken (Haarem: In de Knipscheer, 2024) lezen. Wat ik te zeggen heb – aan de hand van meer dan honderd jaar aan voorbeelden – graaft dieper dan jij denkt. En wat je meent is toch echt niet (meer) zo vanzelfsprekend als wenselijk.
* DEI = Diversity, Equity, Inclusion
@Aart G. Broek, niet omdat een mening van lang geleden is heeft het waarde. Dat is een drogreden. Eeuwen geleden werd ik door wetenschappers als het slimme neefje van een chimpansee gezien. Op basis van jouw redenatie moeten we daar waarde aan hechten.
Frantz Fanon was een van mijn favoriete schrijvers, maar net als James Baldwin behoort hij tot de categorie oud. De jonge Zwarte generatie leest andere boeken.
En je opmerking: “En wat jij voor de wereld (i.c. jouw samenleving[sgroep]) hebt gedaan en hebt kunnen betekenen”? Dat is weer zo een stelling. Je moet eerst wat doen voordat je subsidie vraagt. Maar wat moet je dan doen? En wie bepaalt wanneer je als ‘groep’ genoeg hebt gedaan voor de wereld? Dat is precies wat ik bedoel, het zijn losse gemakkelijke uitspraken die logisch lijken, maar het niet zijn.
Het lijden als verdienmodel? Die 22 miljoen knalt Oekraïne in een weekje weg aan luchtafweer.
Ik respecteer je mening, maar als jij elke vorm van praten of discussiëren over het slavernijverleden en emancipatie meteen wegdrukt in de categorie slachtoffertje spelen, dan blijft er weinig meer over. Dan komen we in de positie van ‘sambal bij’ en dan maar hopen dat het ooit ophoudt als we kunnen laten zien dat we met alle liedjes van André Hazes kunnen meezingen. Sorry Aart, ‘I am not built like that’. Met mijn huidskleur en al die onzin die ik met mijn persoontje meebreng, zal men het moeten doen.
Daarom ben ik helemaal vóór alle vormen van expressie met betrekking tot dit onderwerp, en als dat een beetje subsidie nodig heeft, dan zij het zo.
Let’s agree, to disagree