De noodzaak van vertellen
Twee Caribische actrices vonden elkaar in het uitdragen van de culturele diversiteit in de theaterwereld. Het werd een manier van leven en werken, waarbij ze hun talenten inzetten om de wereld inzichtelijker te maken. Gedurfd theater, waar de grote schouwburgen nog wars van zijn. Een dubbelinterview met de zeer aan elkaar toegewijde actrices/schrijfsters/regisseuses Manoushka Zeegelaar Breeveld (Suriname) en de Curaçaose Paulette Smit, beiden aan de vooravond van een nieuwe uitdaging.
Manoushka Zeegelaar en Paulette Smit
Tekst en foto’s: Mineke de Vries
Manoushka: “We delen eenzelfde achtergrond, maar meer nog is het de persoonlijke klik. We begrijpen elkaar, hebben dezelfde humor, dezelfde manier van denken. We hoeven elkaar nooit iets uit te leggen, hebben weinig woorden nodig. Dat maakt het zo vertrouwd om samen te spelen.” De geschiedenis van Zeegelaar en Smit begint in 1997 in het Cosmic theater waar John Leerdam directeur was en waar ze samenwerkten aan diverse toneelstukken met een multiculturele achtergrond, een samenwerking die resulteerde in onafscheidelijkheid. Aan hun interactie zie je die warme verbondenheid. Paulette: “Het is dat diepe gevoel van je thuis voelen bij iemand, dat komt maar zelden voor.” Nog steeds zijn ze, naast andere werkzaamheden, verbonden aan de Stichting Julius Leeft! van John Leerdam. Samen schrijven zij de teksten voor deze producties, die overigens alle een link hebben met de Cariben en Suriname en die een brug willen slaan tussen de geschiedenis en het nu.
Natuurtalent
Manoushka, geboren in Rotterdam en opgegroeid in Suriname, kwam op haar twintigste naar Nederland om te studeren aan de Sociale Academie. Vervolgens ging ze werken bij het Derde Wereldcentrum, omdat ze het noodzakelijk vond de verhalen uit alle delen van de wereld met elkaar te verbinden. “Begrip is het belangrijkste om een onderlinge band te ontwikkelen.” Nog tijdens haar studie ontmoette ze John Leerdam en Paulette Smit, door wie ze in de theaterwereld terecht kwam. “En daar kwam ik écht níet voor naar Nederland. Ik wilde studeren en terug naar Suriname, maar het liep totaal anders.” Theater was haar niet geheel vreemd: ook vader stond op het toneel en als kind zong ze in het kinderkerkkoor van haar opa en tijdens haar studie zong ze in popbandjes en speelde bij een Surinaamse theatermaker. En juist daar werd ze ‘gezien’. “Ze is echt een natuurtalent”, zegt Paulette trots, “ze heeft alles in de praktijk geleerd.”
Ook al verliep haar carrière anders dan verwacht, zelf ziet ze wel degelijk een overeenkomst tussen haar werk toen en datgene wat ze nu doet. “Het theater dat ik maak, gaat uit van hetzelfde principe: het vertellen van die verhalen die niet verteld worden of het geven van een andere kijk op dezelfde verhalen. Met het vertellen over waar we vandaan komen, wil ik bijdragen aan inzicht, begrip. Voor mij is het een noodzaak geworden verhalen te vertellen.” Naast zingen, presenteren en acteren – waaronder rollen in televisieseries en films (zoals Sonny Boy), – schrijft Zeegelaar inmiddels ook scripts voor films, televisie en eigen shows. “Ik heb dat aan Paulette te danken, die stuurde me naar een schrijverscursus, omdat ze dacht dat ik dat in me had.”
Analyseren van personages
Paulette Smit is geboren en getogen op Curaçao en wel op de Angloweg in Mahaai, in het woonhuis ontworpen door haar vader, architect Ben Smit, bekend van het voormalige Intercontinental, Hilton en de kapel van het Alvernaklooster. Moeder overigens was ‘een Moreno’, de familie die de eerste auto’s op Curaçao importeerde. Na de Johan van Walbeeckschool, Albert Schweizer en nog een klein jaar Peter Stuyvesant, vertrok de familie naar Nederland, Paulette was twaalf. Ondanks dat vader werk kreeg in Rotterdam, koos hij als woonplaats Amsterdam, omdat dat een cultureel interessantere plaats was voor de kinderen. “Wat ik mis van Curaçao is het familiegevoel, het elke week met de hele familie om de tafel. Dat had ik ook mijn zoon graag willen meegeven.” Na de middelbare school wilde Paulette naar de toneelschool, maar op aandringen van haar ouders ging ze Engels studeren. Na een jaar werd het toch the American Academy of Dramatic Arts in New York. “Helaas bleek mijn Engels niet goed genoeg, zodat ik altijd rollen als buitenlander zou moeten spelen en zo kwam ik terecht bij Stella Adler, de bekende actrice en toneeldocent in New York. Aan haar heb ik ongelofelijk veel gehad waar het gaat om het analyseren, ontleden van personages, waarom een personage is zoals hij is.” Terug in Nederland ontmoette ze Norman Palm en Felix de Rooij, die haar vroegen voor de productie Regenboogvrouwen, waarmee de aanzet was gegeven tot het werk in de culturele diversiteit. “Daar ben ik eigenlijk niet meer uit gekomen. Ik wist het meteen: hier worden interessante verhalen verteld, dit is belangrijk om te doen.” Ze speelde vele rollen, begon met schrijven en regisseren en werd in 2004 artistiek leider van het Hollandse Nieuwe toneelschrijversfestival.
Vechten met verhalen
En het vertellen van de verhalen blijft belangrijk, daarover zijn beiden het eens. Manoushka: “In het bewustzijn over culturele diversiteit is wel wat veranderd in Nederland, maar het gaat zó langzaam. Elke keer moet je het opnieuw vertellen. In Engeland is het geen issue of een witte of zwarte een rol speelt. Hier kunnen zwarte acteurs alleen spelen in ‘zwarte toneelstukken’. Het bestaande theaterbestel is ‘klein’ in opvattingen, Nederland loopt echt achter.” Paulette: “Er wordt niet gekeken naar wie je bent als acteur, maar waar je vandaan komt, welke kleur je hebt en daar moet het thema van het stuk dan ook over gaan. Jammer, zo jammer. Het is soms vreselijk demotiverend dat elke keer opnieuw te bevechten.”
Het zit vast op de mensen in hoge posities, theaterdirecteuren, hoofden drama, programmamakers, aldus Manoushka. “Ze zeggen: ‘Dat wil ons Nederlandse publiek niet zien, daarmee trekken we geen volle zalen.’ Ik vraag me af wie dat Nederlandse publiek dan wel is?” Paulette vult aan: “De schouwburg van Amsterdam doet wel haar best trouwens en laten we niet vergeten dat ook het intrekken van subsidies groot effect heeft op met name de kleinere gezelschappen.”
Bij de vraag of je er soms niet moedeloos van wordt, roept Paulette: “Ja, ja en nog eens ja! Bewust zit ik in allerlei besturen op het gebied van kunst om deze thema’s steeds weer te benoemen. En elke keer als het gaat om culturele diversiteit én vrouw zijn, dán zijn alle blikken op mij gericht.” Manoushka: “Het gekke is dat er bijvoorbeeld in de medische wereld nauwelijks dergelijke problemen zijn, maar theater is zo’n laatste bataljon dat overwonnen moet worden.” Het is vooral de elite waar je niet doorheen komt, het is moeilijk naar de toplaag in de podiumkunsten door te stoten: “Maar, ik ben er heilig van overtuigd dat de groep die we bereiken steeds groter wordt. Een keer zal het doel bereikt zijn, al weet ik niet of wij dat nog meemaken. Voor mij is het belangrijk om dat waar ik goed in ben aan te wenden om de samenleving inzichtelijker te maken.” Theatraal voegt ze eraan toe, met haar handen in de lucht: “Waartoe zijn wij anders op aarde?” en schiet in de lach.
Eenzame
In maart speelt Manoushka De Eenzame, dat twee jaar geleden als reading was ondergebracht bij het Black Magic Woman Festival. “We zochten naar een mogelijkheid het nog eens te spelen, dat is nu gelukt. Dat ik deze monoloog speel, is Paulettes idee, zij vond dat ik eens wat anders moest doen, een keer niet zingen, alleen maar tekst.” De Eenzame is het verhaal van de Surinaamse schrijfster en radiomaakster Cheryl Vliet, gemaakt tijdens een Hollandse Nieuwe schrijverscursus die Paulette coördineerde en waarbij zij ook de casting deed. Paulette: “Cheryl schreef het verhaal in één keer op, het was een soort emotionele eruptie.” Een vrouw, zonder vader opgegroeid, is zo eenzaam dat ze geen normaal contact met mensen kan hebben. Ze werkt in een uitvaartcentrum en de enigen tegen wie ze kan praten zijn degenen die niet kunnen terugpraten. De betreffende monoloog is gericht aan een (dode) zielsverwant, met wie ze zich verbonden voelt omdat ook hij geen enkele familie heeft. Hij krijgt een ‘eenzame uitvaart’ zoals dat bij een uitvaartcentrum heet, een uitvaart met slechts een voorgedragen gedicht van de stadsdichter. Tijdens haar monoloog gaat de vrouw inzien dat de verantwoordelijkheid voor haar leven bij haarzelf ligt. Paulette, die de regie voerde: “Het stuk heeft een klassieke opzet met een catharsis, uiteindelijk komt ze er beter uit dan ze erin is gegaan.” Op de achtergrond horen we een bassist zware, weemoedige klanken ten gehore brengen om de overgangen van de scenes aan te zetten. Sommigen associëren het stuk met de Caribische thema’s van de afwezige vader, maar volgens de maaksters is het een universeel stuk, dat iedereen zal aanspreken. De voorstelling in maart heeft als extra dat Manoushka na afloop nog een liedjesprogramma ten gehore brengt met haar vader, Borger Breeveld die net over is uit Paramaribo.
De moed van de vrouw
Ook Paulette staat aan de vooravond van iets nieuws. In maart speelt zij Saida, geïnspireerd door de hoofdpersoon uit de vertolking van Dubbelspel van Arion. “Na al het regisseren werd het tijd om weer eens te gaan spelen,” aldus Paulette, die met Saida overigens ook voor de uitdaging van een monoloog staat. Saida is een Caribische vrouw, maar de thema’s zijn ook hier weer universeel: de problemen van vrouwen met mannen, de armoede waarin ze terecht komen als ze er alleen voor staan. “Maar daarin gaat het over de kracht en creativiteit van vrouwen die het lukt door te gaan met hun gezinnen, die in staat blijken hun kinderen naar school te brengen, te voeden, te verzorgen onder zware emotionele omstandigheden. Kortom, over de moed van de vrouw in elke samenleving.” Een monoloog is moeilijk, dat beamen ze beiden: “Je kunt het zelf helemaal maken, maar je kunt het zelf ook compleet verprutsen.”
Manoushka heeft nog meer in petto, de komende maanden is zij te zien in Sophie en Nola, het op waarheid gebaseerde verhaal over de Surinaamse arts Sophie Redmond en de Nederlandse kunstenares Nola Hatterman, die naar Suriname verhuisde en nooit meer terugkwam. Haar kunstwerken tonen de zwarte mens als persoon in plaats van als stereotype. Eén van haar werken overigens is opgenomen in de vaste collectie van het Stedelijk Museum. Op haar graf liet ze zetten: wit van buiten, zwart van binnen. Sophie en Nola gaat over hoe zwart met wit omgaat in verschillende sociale klassen, een verhaal over verleiding versus codes.
Paulette gaat zich richten op een nieuw stuk van de Stichting Julius Leeft! Na Claus enige jaren geleden volgt nu Juliana. Manoushka en Paulette schrijven de teksten, Paulette speelt de rol van Juliana. Paulette: “Geweldig je te verdiepen in zo’n vrouw. Vaak wordt Juliana ten onrechte als wat onbenullig afgeschilderd, maar het was een interessante, zij het wat labiele vrouw, omgeven door moeilijke mannen. Ondanks haar moeilijke leven was ze van wezenlijk belang voor de emancipatie van de vrouw. Mooi om me daarin te verdiepen.”
Manoushka en Paulette, gedreven in wat ze doen, willen niets liever dan naar Curaçao en Paramaribo met hun voorstellingen. “We zoeken alleen een lokale partner, want voor onze monologen hebben we weinig nodig. Het zou een droom zijn om onze verhalen ook thuis te kunnen vertellen.”
RSS
Facebook
Twitter
