De Mezquita weet met opvallend weinig woorden veel te beschrijven
door Ezra de Haan
Artsen die niet leren van hun fouten zijn gevaarlijk
Het ergens gevonden manuscript is een technische truc die al enige eeuwen in de literatuur wordt toegepast. Dit was ook direct de reden dat ik met enige argwaan de woorden op de binnenflap van De lichtkamer las die de kinderen van Henriette de Mezquita hadden geschreven. Het ging over het leeghalen van een woning, het aantreffen van meerdere korte verhalen en een pakketje, dichtgebonden met een roodfluwelen lint, dat een puntgaaf manuscript bleek te zijn. Hun moeder, Henriette de Mezquita, had jarenlang haar schrijversaspiraties voor hen verborgen gehouden. De lichtkamer, zo schrijft de auteur zelf in de proloog, is haar eerste en waarschijnlijk laatste boek. Slechtziendheid en hoge leeftijd zijn de redenen voor deze gedachtegang. Al met al maakte het verhaal achter deze roman mij nieuwsgierig.
Amper in de roman begonnen merk je al op Curaçao te zijn beland. Met kennis van zaken wordt de sfeer op het eiland beschreven.
“Waar de tuin grensde aan de kunuku voelde ik naakt de wind over mijn hele lichaam. Zelfs nu nog, wanneer ik van het eiland weg ben, mis ik zijn aanraking, krachtig en liefdevol tegelijkertijd. Ik weet nog dat ik me eenzaam en angstig voelde gedurende die zeldzame momenten dat het windstil was. Er hing dreiging in de lucht. Bovendien werd de rook uit de pijpen van de Shell dan niet van het eiland geblazen, maar bleef hangen. De penetrante geur die daarbij vrijkwam was in de wijk Buena Vista te ruiken. Ook in Julianadorp en in Emmastad, aan de andere kant van het Shell-terrein, was het onaangenaam. Het zwarte roet dat door de windstilte op de huizen neerdaalde, zorgde voor veel onvrede bij de bewoners van deze luxe wijken.”
Bovenstaand citaat laat meteen zien hoe doordacht deze roman in elkaar is gestoken. Suspense wordt met simpele middelen veroorzaakt. Woorden als eenzaam, angstig en dreiging doen meteen hun werk. De schaduw van Shell en zijn vervuilende rook ligt meteen over het verhaal. En niemand wordt daarbij gespaard. Ook is meteen duidelijk dat er sprake is van twee werelden. Een pagina verder rept de auteur over de naïviteit van de bevolking en ook van haarzelf en de revolutie van 1969 waardoor de schellen van de ogen vielen. Ook de beschrijving van een trip naar Suriname van haar zuster en de eerste ontmoeting met de Surinaamse gids Sensi gaat De Mezquita goed af. Al de eerste avond slaapt de ze met Sensi ‘alsof hij er altijd was geweest.’ Op Curaçao blijft hij echter een Surinamer en na de geboorte van dochter Chayenne keert hij terug naar zijn geboorteland.
We leren de andere besognes van de familie kennen en komen er dan achter dat de verteller het nodige onder de leden heeft. Evenwichtsstoornissen en verwondingen als gevolg van de valpartijen die daardoor worden veroorzaakt, misselijkheid, brandend maagzuur. Pas na verwijzing naar een ziekenhuis in Nederland wordt er een brughektumor geconstateerd. De operatie die volgt levert de nodige complicaties op. Ze is anderhalve maand aan informatie kwijt en een allergie voor penicilline zorgt voor een verstikkende zwelling van de hals. Tot verbijstering wordt de verteller van het verhaal, omdat ze blijkbaar wartaal uitsloeg, overgeplaatst naar een psychiatrisch ziekenhuis. Ze denkt zelf dat er niets met haar aan de hand is, maar de lezer, die al de nodige waanbeelden die ze ervaren heeft, heeft gelezen, weet beter.
Ook wanneer deze zware periode achter de rug is, onthoudt de lezer deze informatie. Het zorgt ervoor dat de waarheid in het verhaal van de verteller met een korreltje zout wordt genomen. Ondanks dat het om kwalijke zaken gaat. Zo moet een groepje artsen zich in de rechtszaal voor hun handelswijze verantwoorden en uit alles blijkt dat ze hierover verbijsterd zijn. ‘Het is ongehoord dat wij ons hier moeten verantwoorden! Wat denken ze wel!’ Onder hen bevinden zich radiologen die nogal nonchalant met hun patiënten zijn omgesprongen. Het gaat om de zaak van Marta die, ten onrechte gerustgesteld door artsen, met een tumor was blijven doorlopen. Een verwijzing had te lang op zich laten wachten en gedurende twee jaar zien de radiologen niets verontrustends op de röntgenfoto. Een punctie is vervolgens voor hen niet nodig en de knobbel in haar borst roept geen zorgen op. De huisarts wil haar niet nog eens, met dezelfde klacht, op zijn spreekuur zien…
Wanneer de tumor 9 centimeter groot is, blijkt het te laat voor een borstbesparende operatie. Amputeren van de borst en verwijderen van de lymfeklieren kunnen uitzaaiingen niet voorkomen. Na een zeer pijnlijk ziekbed overlijdt ze. Uit de zaak blijkt al snel dat de artsen hun richtlijnen aan hun laars lappen. Toch lijken ze de dans te ontspringen. De lichtkamer, de ruimte waar de röntgenfoto’s worden beoordeeld, wordt meteen een cruciale plek. Saillant detail is dat discriminatie, met name op ras, een grote rol speelt wanneer een patiënt al of niet wordt behandeld. Meteen herinnert de lezer zich de regel waarmee De Mezquita de zaal beschrijft: ‘Samen met de griffier, mevrouw Juliana, waren wij de enige personen in de rechtszaal. Je zou bijna vergeten dat je op Curaçao was.’ De scheiding van rassen, waarvan blijkbaar sprake kan zijn op Curaçao, krijgt een gezicht middels de radiologe Van Lithoijen.
“Zij voelde zich op het eiland thuis, maar dan alleen in kringen waar de Europese Nederlander, waartoe ook zij behoorde, zich bewoog. Donkere mensen vond zij eng. Onberekenbaar en onbetrouwbaar. Bovendien hadden ze vaak een onaangenaam etensluchtje om zich heen hangen. Het feit dat tegen haar een tuchtzaak was aangespannen door een landskind, dat zij nu, voor de tweede maal in de rechtszaal, de aanwezigheid van twee landskinderen moest tolereren, viel haar zwaar.”
Het zijn woorden waar geen woord Spaans bij is. Henriette de Mezquita had duidelijk een missie toen zij haar eerste en enige boek schreef. Ze wilde iets duidelijk maken en er geen doekjes om winden. Discriminatie in de zorg op Curaçao leverde doden op. En het recht weigerde te zegevieren. Waarschijnlijk om die laatste reden is deze roman geschreven. Een non-fictie boek over hetzelfde onderwerp levert je zo een aanklacht van smaad op. En in een roman kan en mag je alles beschrijven. Zelfs de waarheid. Juist doordat het een roman is, kon de auteur voor een verrassende oplossing van deze kwestie zorgen. De lichtkamer toont aan dat een aanklacht en een spannende roman samen kunnen gaan. En niet voor de eerste keer. Denk aan de Max Havelaar. Toch zou ik het boek tekort doen als ik het slechts over het onderwerp zou hebben. De Mezquita weet met opvallend weinig woorden veel te beschrijven. Het valt dan ook te betreuren dat De Mezquita’s woorden over haar laatste boek waarheid zijn geworden. Een hersenbloeding heeft haar hersenen inmiddels beschadigd. We zullen het dus met De lichtkamer moeten doen. Een gewaagd boek dat er toe doet.
[Bron: Literatuurplein.nl]
RSS
Facebook
Twitter
