De Kracht van Verlies! Tradities tijdens Overlijden en Begraven bij Creoolse Surinamers in Nederland
In De Kracht van Verlies! onderzoekt Varina Tjon A Ten de rouwrituelen binnen de Creools-Surinaamse gemeenschap in Nederland aan de hand van praktijkonderzoek, interviews en literatuurstudie. Het boek is een herziening en uitbreiding van haar eerdere werk Stof in de Wind (1995), en is gebaseerd op decennialang onderzoek, interviews met afleggers, dragers, muzikanten en nabestaanden, aangevuld met literatuurstudie en persoonlijke observaties.
Thematische opbouw en inhoudelijke reikwijdte
Het boek is opgebouwd uit vijf hoofdstukken, voorafgegaan door een voorwoord en inleiding, en afgesloten met liedteksten, een uitgebreide literatuurlijst en een persoonlijke reflectie. De hoofdstukken behandelen achtereenvolgens:
- Rituelen en gebruiken – van aankondiging van overlijden tot de rol van afleggers.
- Fasen van bewassen en afleggen – een gedetailleerde beschrijving van het rituele proces.
- Dragers – hun rol, kleding, ritmische bewegingen en spirituele betekenis.
- Rouw in tijd en traditie – van begrafenis tot herinnering, inclusief aiti dei en siksi wiki.
- Impact van COVID-19 – hoe pandemische beperkingen ingrepen in rituele praktijken.
De auteur beschrijft met grote zorgvuldigheid hoe rituelen functioneren als overgangsmomenten tussen het aardse en het spirituele domein. De nadruk ligt op de rol van afleggers, hun ethiek, rituele handelingen en de sociale en spirituele betekenis van hun werk. De beschrijvingen zijn rijk aan detail en geven inzicht in de culturele logica achter handelingen zoals het bedekken van spiegels, het gebruik van rum bij bewassing, en het symbolisch afscheid nemen door familieleden.
Culturele positionering en terminologische precisie
Tjon A Ten kiest bewust voor de term “Creoolse Surinamers” en maakt een duidelijk onderscheid met Marrontradities. Ze motiveert deze keuze door te wijzen op de verschillende talen, rituele praktijken en zelfidentificatie binnen deze groepen. De auteur hanteert een terminologie die geworteld is in het Sranantongo, waarbij ze de meeste termen voorziet van vertaling en context. Dit maakt het boek toegankelijk voor lezers buiten de Surinaamse gemeenschap, al vraagt het wel om enige culturele voorkennis.
Verhouding tot religie en spiritualiteit
Het boek laat zien hoe christelijke elementen (zoals gebeden en Bijbelverwijzingen) verweven zijn met Winti-praktijken en andere spirituele overtuigingen. Tjon A Ten benoemt expliciet de spanning tussen koloniale en kerkelijke weerstand tegen Afrikaanse rituelen en het voortbestaan van deze praktijken in diaspora. De rituelen worden niet alleen als symbolisch beschreven, maar als handelingen met transformerende werking op individu en gemeenschap.
Rituelen als sociaal bindmiddel
Het boek laat zien hoe rouwrituelen niet alleen de overgang van de dode begeleiden, maar ook de levenden ondersteunen in hun verwerkingsproces. Door het betrekken van familieleden bij de verzorging van de dode, het zingen van religieuze liederen en het delen van herinneringen, wordt een collectieve ruimte gecreëerd waarin verdriet, eerbetoon en verbondenheid samenkomen. De beschrijving van specifieke rituelen voor kinderen, tweelingen en partners toont de verfijning en variatie binnen de traditie. De opgenomen liederen illustreren hoe muziek een troostende en verbindende rol speelt tijdens rituelen zoals singi neti en dede oso.
COVID-19 als ritueel breekpunt
Een belangrijk hoofdstuk is gewijd aan de impact van de coronapandemie. De beperkingen op fysieke nabijheid, groepsgrootte en rituele bewassing hebben geleid tot ingrijpende veranderingen in de rouwpraktijk. Tjon A Ten beschrijft hoe families en uitvaartondernemers alternatieven ontwikkelden, zoals livestreams, drive-throughs en herdenkingsdiensten zonder aanwezigheid van de dode. Tegelijkertijd wijst ze op de psychologische en spirituele gevolgen van het niet kunnen uitvoeren van vertrouwde rituelen.
Wetenschappelijke en maatschappelijke relevantie
Het boek is stevig verankerd in antropologische, religieuze en historische literatuur. De uitgebreide bronnenlijst getuigt van grondige studie en maakt het werk geschikt voor gebruik in onderwijs, zorg en erfgoedinstellingen. De auteur pleit voor het behoud van deze rituelen als immaterieel erfgoed en benadrukt het belang van intergenerationele overdracht, met name richting jongeren.
Reflectie en positionering
De Kracht van Verlies! is geen neutrale registratie, maar een betrokken en reflectieve studie. Tjon A Ten schrijft vanuit een positie van nabijheid tot de gemeenschap, wat het boek een persoonlijke dimensie geeft zonder aan analytische scherpte in te boeten. Haar pleidooi voor erkenning van culturele diversiteit binnen de uitvaartzorg is relevant in het licht van toenemende interculturaliteit in Nederland.
Conclusie
Het boek biedt een gedetailleerd en genuanceerd inzicht in de rouwcultuur van Creoolse Surinamers in Nederland. Door de combinatie van etnografische beschrijving, historische context en actuele reflectie draagt het bij aan het begrip van rituelen als dragers van identiteit, gemeenschap en zingeving. Het werk is relevant voor professionals in de zorg, uitvaartbranche, erfgoedsector en academische wereld, en biedt handvatten voor interculturele benadering van rouw en afscheid.
Auteur: dr. Varina Tjon A Ten
Uitgever: Evita Art & Music B.V. / Evita Media
Jaar van uitgave: 2025
ISBN: 978-90-9041026-5
Omvang: 80 pagina’s
RSS
Facebook
Twitter
