blog | werkgroep caraïbische letteren

De grove onrechtvaardigheid in de wereld zat hem dwars

door Stuart Rahan

Amsterdam — Zaterdag verschijnt de biografie van één van Suriname’s productiefste schrijvers: Lodewijk Alphonsus Maria Lichtveld (Paramaribo 7 november 1903 – Amsterdam 10 juli 1996). Lou Lichtveld, bij mulo- en middelbare school leerlingen beter bekend als Albert Helman, auteur van onder meer De stille plantage, wordt niet alleen geroemd vanwege zijn oeuvre als schrijver. Hij was journalist, componist, historicus, minister van Onderwijs en Volksontwikkeling maar ook van Volksgezondheid in Suriname en nog meer. Zijn verblijf op het Caribische eiland Tobago verruilde hij voor Nederland. Na de militaire coup van 1980 besloot hij nooit meer naar zijn geboortegrond terug te gaan.

 

Knipscheer Van Kempen Amatmoekrim

Michiel van Kempen in gesprek met uitgever Franc Knipscheer en schrijfster Karin Amatmoekrim. Foto © Stuart Rahan

Nieuwsgierigheid
Prof. Michiel van Kempen schreef de biografie van deze kosmopoliet: Rusteloos en overal/Het leven van Albert Helman. Hierin beschrijft hij het kleurrijke leven van Helman. Maar Van Kempen’s antwoorden vergroten alleen maar de nieuwsgierigheid naar de authentieke Lou Lichtveld.

Het is een dikke pil geworden. Waren zoveel pagina’s nodig om Helman’s levensloop bloot te leggen?
De man heeft ca. 130 boeken geschreven, gewoond in tal van landen. Hij was behalve schrijver ook journalist, componist, taalkundige, politicus, historicus, minister, diplomaat en wat al niet meer. Je moet toch minstens iets van de context van die enorme bedrijvigheid laten zien om duidelijk te maken wie hij was.
Helman ademt een geest van verzet. Wat zat de man zo dwars dat hij ook als wereldburger zijn corrigerende stem liet horen?
Wat hem vooral “dwars” zat was de grove onrechtvaardigheid overal in de wereld, en die begon voor hem bij de laat-koloniale samenleving waaruit hij voortkwam. Onrechtvaardigheid en domheid waren hem een doorn in het oog. En hij was van huis uit schoolmeester, dus hij vond dat hij de wereld wel mocht kapittelen als ’t niet goed ging.
Een Surinaamse Nederlander die in het antifascistisch verzet van Spanje bereid was te sterven. Wat bezielde die man?
De man was een kosmopoliet. Hij woonde al enkele jaren in Spanje toen daar de burgeroorlog uitbrak en hij koos intuïtief voor het verzet tegen de dictatoriale Franco, zoals hij dat later tegen de Duitsers en nog later tegen Bouterse deed.

Vlijmscherp
Met zijn geboorteland Suriname had Helman een soort van haat-liefde-verhouding. Was de desillusie zo groot toen hij er ging werken en zag dat ontwikkeling te traag en te frustrerend werkte naar zijn zin? Begreep Suriname hem niet of omgekeerd?
Ik denk dat Suriname hem niet begreep en van de andere kant: Helman was geen man om iemand stroop om de mond te smeren en had het allemaal ook wel beter kunnen uitleggen. Maar daar had hij het geduld niet voor, terwijl hij toch geweldig belangrijk werk deed, bijvoorbeeld voor de volkstalen Sranantongo en Surinaams-Nederlands. Hij kon vlijmscherp en keihard zijn en dat werd hem niet altijd in dank afgenomen. Neem zijn rigoreuze aanpak van de malaria als minister van Volksgezondheid: hij begreep heel goed dat de malariamug nooit bestreden zou kunnen worden als je op het ene erf wel alle broedplaatsen vernietigd en op het erf ernaast niet. Dus greep hij krachtig in, soms tegen de wil van een eigenaar. Dat werd hem niet in dank afgenomen. Maar gelijk had hij wel.

 

93. Er is weer oorlog

Illustratie uit “Er is weer oorlog”, een boekje dat Helman schreef ten behoeve van de bestrijding van de malariamuskiet

We kunnen zeggen dat jij een Helman-kenner bent. Wat heeft in de jarenlange zoektocht je toch het meest verbaasd?
Zijn ongelooflijk concentratievermogen en zijn reusachtige productie. Op een aantal plaatsen neem ik duidelijk en kritisch afstand van Helman, ik ben zijn papegaai niet. Hij heeft ook ongelooflijke rotstreken in zijn leven uitgehaald. Maar dat vermindert mijn bewondering voor al het andere in hem niet. Hij is de eerste die de slavernij in de West in romans verbeeldde. Vóór de oorlog werd hij gerekend tot de beste schrijvers van kort proza (verhalen) die Nederland kende – en terecht! Enkele boeken zullen altijd herdrukt blijven worden, omdat ze gewoon goed zijn, lees Het eind van de kaart maar: magistraal! Dat is al veel méér dan waarop de meeste schrijvers zich kunnen beroepen.

[uit De Ware Tijd, 18 september 2016]

Your comment please...

  • RSS
  • Facebook
  • Twitter