De erfenis van Tula
door Jeroen Heuvel
Willemstad – ,,Misschien is het begonnen toen mijn vader verdronk toen ik pas 6 jaar oud was,en ik boos was op de wereld: waarom ik, waarom mijn vader? Nog steeds ben ik iemand die heel slecht tegen onrecht kan, maar ik weet niet altijd wat je ertegen kan doen. Tula, als leider van een grotere groep wist dat wel. Hij besloot anderen ervan te overtuigen dat zij zich niet hoefden neer te leggen bij het onrecht dat ze ervoeren. En hij wist ze te inspireren ertegen in verzet te komen.” Marlon Reina onderzoekt wat het gedachtegoed van de leider van de slavenopstand van 1795 doet met (Antilliaanse) jongeren van nu. Het resultaat van dit onderzoek wordt binnenkort via Tele-Curaçao uitgezonden. Centrale vraag die aan de gasten van deze serie wordt gesteld, is: Wat is voor jou de oogst van Tula?
Marlon Reina antwoordt zelf op deze vraag: ,,Zijn moed vind ik het grootst, maar zijn belangrijkste voorbeeld voor mij, dus wat ík van hem oogst is zijn helderheid, is het uitzetten van zijn visie. Hij wist heel goed waarvoor en waartegen hij streed, en waarom. Ik weet heel vaak dat ik boos word als ik onrecht zie, maar ik ga er meestal niet tegen in, misschien omdat ik niet altijd even goed kan verwoorden waarom ik zo erdoor geraakt wordt. Mijn grootste oogst van de strijd van Tula is dat: het rustig de zaken kunnen bekijken en weten wat het juiste is. En als je dat eenmaal weet, ervoor gaan, tegen elke prijs. In zijn geval zijn leven. Wij zijn nu soms al bijna doodsbang voor onze naam ‘wat zal men wel niet van mij denken?”
Marlon heeft acht gasten uitgenodigd om aan het programma mee te doen. Iedere gast loopt met de presentatrice van het programma een deel van de route, die de slaven op 17 augustus 1795 begonnen zijn, soms aanvallend, soms verdedigend tot het duidelijk werd dat de strijd de kop in was gedrukt en de leiders van de opstand op 3 oktober van dat jaar werden terechtgesteld. Ik was verbaasd dat Marlon mij ook op zijn lijstje had staan. Maar goed, nadat hij me had uitgelegd waarom en ik voor deze gelegenheid de geschreven geschiedenis van deze opstand weer had gelezen, kreeg ik ter voorbereiding op het gesprek enkele vragen gemaild. Wat mij het meest is bijgebleven over Tula naast de historische feiten, is voornamelijk de ijzersterke dialoog tussen Tula en pater Schinck – nou ja, zoals die door de pater in geschreven verslag is vastgelegd – en de heisa rond het standbeeld dat Toos Hagenaars (van Mierlo) van de held Tula heeft geboetseerd. De oogst van die opstand betekent voor mij [behalve dat de slavernij officieel is afgeschaft, ja] dat er weinig is bereikt, helaas, van de drie idealen die Tula voor ogen had, die van de Franse revolutie. Begrijp me goed, ik reken het Tula niet aan dat we, wereldwijd gezien – niet alleen op Curaçao – , nog steeds veel moeten doen om échte vrijheid, gelijkheid en broederschap te bereiken, net zo min als het Jezus is aan te rekenen dat wij mensen het nog niet voor elkaar hebben gekregen voldoende naastenliefde in de wereld te hebben.
Afgelopen vrijdag was ik aan de beurt. De filmcrew had al enkele opnamedagen achter de rug. Voor mij was als locatie gekozen de heuvel bij Fontein, beter bekend als Ser’i neger. Ach, met mijn achternaam voel ik me op dergelijke locaties al snel thuis. Daar maakte ik kennis met de crew (Marlon Reina is in Nederland gebleven in verband met zijn journalistieke werkzaamheden voor onder meer Radio Nederland Wereldomroep): Jermain Lo, regisseur en mede initiatiefnemer van dit project; Selwyn de Wind, director of photography; cameraman in opleiding Ryan Navarro en Nifa Ansano, presentator, hoewel ik haar al had leren kennen als poet-performer tijdens haar optredens voor de dichtgroep Poetic Colours .
De opnames duurden die dag tot ongeveer half vijf, de lunch en de pauze waren op de heuvel. Door de regen van de laatste tijd was er veel groen, ook veel jong groen op hetzelfde plateau als waar de rebellerende slaven zich ruim twee eeuwen geleden hadden verschanst voor het leger van kapitein Van Westerholt en waar ze met brokken kalksteen langs de hele lengte aan de zuidkant van het plateau een verdedigingsmuur hadden gebouwd. Ik vroeg me af hoeveel mensen toen de vrijheidsstrijd daadwerkelijk hadden gesteund. Hoeveel mensen? Hoeveel slaven, vrije negers, kleurlingen, blanken, om dat rare onderscheid te maken dat men gewoon is te maken. Hoeveel slavernij er nog steeds bestaat, zoals bijvoorbeeld kindslaven en seksslavinnen. Ik vroeg me af hoeveel mensen tegenwoordig echt vrij zijn? Vrij in de zin van bewust zijn van hun leven en keuzes maken om dat leven zinvol te laten zijn.
,,Verschiet je kruit niet,” zei Jermain, wanneer ik tussen de opnames door verder wil praten over het onderwerp. Omdat het hier een zogenoemd human interest programma betreft, gaat het er om dat de dialoog tijdens de opnames zo spontaan mogelijk gaat. Omdat ik vooraf de essentiële vragen al schriftelijk had beantwoord, kon de regisseur het verloop van de dialoog goed sturen, hoewel er ruimte bleef voor onvoorbereide wendingen aan het gesprek. Ik voelde dat ze soms een beetje geheimzinnig deden over een volgende ‘scène’, om het levendig te houden. Na de opnames zei Nifa dat ze ook al een paar jaar bij de voorbereidingen van dit project betrokken is, dat Marlon haar eerst had benaderd als één van de gasten, maar dat ze door haar inbreng bij de voorbereidingen langzaam maar zeker van rol veranderde, niet langer als gast maar als presentator. Die rol is anders, zei ze. Als presentator zoek je naar de juiste vragen om de gast zich tegelijkertijd op zijn gemak te laten voelen en hem zo puur mogelijk zijn gevoelens en gedachten weer te laten geven. Er is niets aan een gast die niet zichzelf is maar gevoelens en gedachten uit van zoveel andere mensen vóór hem.
Na afloop van de opnamedag vraag ik aan de crewleden wat voor hén de oogst van Tula is. ,,Vrij zijn om te doen, te zeggen en te studeren wat je zelf belangrijk vindt,” antwoordt Selwyn. Hij studeert in Hilversum voor cameraman en hij maakt ook graag foto’s. Zijn website heet www.pic-sel.com. Als ik aan Ryan vraag of de persoon van Tula noodzakelijk is geweest voor de afschaffing van de slavernij, denkt hij dat als Tula niet had bestaan er wel iemand anders de vrijheidsstrijd zou zijn begonnen.
Nifa wil vooral méér leren van de geschiedenis en kennis maken met hoe anderen er naar kijken. Ze heeft tot nu toe vier gasten gehad en ze vindt het frappant hoe verschillend iedereen denkt. ,,De één vindt Tula vooral een inspiratiebron, de ander ziet de oogst als een levensstijl, weer een ander wil meer doen in het kader van de strijd en tenslotte beschouwt iemand de oogst vooral als een verlengstuk van wat er is gebeurd.” Nifa: ,,Het is een groot verschil of je erover leest of dat je nu op de verschillende plekken aanwezig bent en er op deze manier mee bezig bent. Ik zie Tula vooral als iemand die van buiten het eiland komt met een grote bagage aan kennis die zich inzet voor de rechtvaardigheid van ónze mensen. Een slaaf die kan lezen en schrijven, verschillende talen kent, goed weet wat er op Haïti is gebeurd en in de Franse revolutie, de bijbel kent en in de dialoog met pater Schinck argumenten gebruikt waar de pater niet van terug heeft, dat zo iemand zich als leider opwerpt om hier op Curaçao een vrijheidsstrijd te beginnen, dat vind ik echt geweldig.”
Jermain heeft Marlon Reina zes jaar geleden leren kennen toen hij een filmpje maakte voor de herdenking in het Ninsee, het instituut in Nederland dat zich met het slavenverleden bezighoudt. Jermain heeft eerder voor de lokale televisie programma’s gemaakt, zoals de serie Makambia (te vertalen op twee manieren: als: Ben ik veranderd? en als: Ik ben vernederlandst) en Nos reino bij de viering van vijftig jaar statuut. Jermain: ,,Iedereen mag de geschiedenis op zijn eigen manier interpreteren, maar iedereen moet weten dat hij iets kan dóen.” Hij ervaart het werken aan dit project als een ,,emotionele rollercoaster”. ,,Ik weet nu nog niet wat voor mij de oogst van Tula is. Als dit klaar is, kan ik mezelf een kosecha voelen. Dan heb ík iets kleins gedaan.”
Naast het inhoudelijke hoopt hij met dit werk de kwaliteit van lokale tv-programma’s te verhogen, dat er meer human interest programma’s komen, niet van die goedkope waarbij er een hoofd praat terwijl de camera op een statief slechts is aangezet en na een aantal minuten weer is uitgezet. Jermain: ,,Ik hoop dat dit bijdraagt aan het verhogen van een gevoel van waardigheid.”
Dat doet me denken aan de emancipatie. Hoe komt het toch dat wij op Curaçao de dag van de afschaffing van de slavernij, 1 juli 1863, niet (willen) vieren? Is dat misschien omdat de emancipatie door de kolonisator is gegeven, top-down?
Tenslotte het woord aan Reina: ,,De gasten wonen voornamelijk op Curaçao, ze zijn welbespraakt. Het belangrijkste is dat zij weten te oogsten uit de geschiedenis van Curaçao. En daarmee zijn zij op hun eigen manier baanbrekend. Baanbrekend omdat voor het gros van de bewoners van Curaçao de associatie met de geschiedenis negatief is. Niet vreemd want Curaçao is ontstaan uit kolonisatie.
,,Een vanzelfsprekende afkeuring naar de ontstaansgeschiedenis van de eigen gemeenschap remt de saamhorigheid, en gevoelens van trots op wie je bent en dus je geschiedenis. Maar gelukkig brengen nieuwe generaties, nieuwe ontwikkelingen met zich mee. Op Curaçao groeit het besef dat er met negativisme niet veel valt te bereiken. Velen durven hun geschiedenis met een andere bril te bekijken. Ze halen kracht uit hun geschiedenis door zich te concentreren op de positieve aspecten, die de tot slaaf gemaakten hebben meegebracht.
,,De geschiedenis van de slavenopstand van 1795 is een goede inspiratie hiervoor. De leiding van de opstand, gesymboliseerd in Tula had een duidelijk ideaal waar hij voor wilde strijden, hij toonde visie, leiderschap en strategisch vermogen.
De gasten die Nifa ontvangt tijdens het lopen van de Tula route hebben dat inzicht. Ze hebben de mogelijkheid gevonden om een positieve draai te geven aan de oorsprong van het huidige Curaçao.” Toen Nifa op de lagere school zat, viel het haar op dat er weinig over de eigen geschiedenis van Curaçao werd meegegeven. Aan de andere kant weet ze dat ze vanaf haar jeugd tot aan de dag van vandaag bezig is met gelijkheid en zich inzetten voor anderen; net als Tula. In ‘Tula su Kosecha’ grijpt ze haar kans om haar eigen geschiedenis en haar verband met Tula uit te diepen. Speurend naar inspiratie uit die belangrijke vrijheidsstrijd uit de geschiedenis van Curaçao. Dit doet ze door te praten met Curaçaoënaars die ervoor hebben gekozen om op Curaçao te wonen. Curaçaoënaars die op hun eigen manier hebben toegevoegd aan de ontwikkeling van hun eiland. Net zoals Tula dat heeft gedaan.”
De eerste aflevering van ‘Tula su Kosecha’ zal op dinsdag 17 augustus 2010 worden uitgezonden. Dezelfde dag waarop in 1795 de vrijheidsstrijd is begonnen. De serie van 8 afleveringen zal 1 maal per week worden uitgezonden met de laatste uitzending op zondag 3 oktober. 3 oktober 1795 is de dag waarop de vrijheidsstrijd met de dood van Tula en kompanen deels is beëindigd. Enkele strijders beleven tot in november verscholen in de bossen rond het Christoffelpark. De uitzendperiode is hiermee identiek aan de tocht die de vrijheidsstrijders hebben gelopen. Op dinsdag 5 oktober zal de compilatie van de 8 voorgaande afleveringen worden uitgezonden. Door de serie lopen twee verhaallijnen: Nifa’s zoektocht naar inspiratiemomenten uit de Vrijheidstrijd van Tula en het verhaal van de gasten en de invloed hiervan op de zoektocht van Nifa.
zie: http://www.youtube.com/Tulasukosecha
ook op facebook: Tula-su-kosecha
Op de foto’s van boven naar onderen: Selwyn de Wind, Nifa en Jermain tijdens de rustpauze op de set; Toos’ beeld van Tula.