De artistieke verbeelding van favelas
Op 4 juli 2019 verdedigt Simone Kalkman haar proefschrift aan de Universiteit van Amsterdam. Zij onderzoekt de verbeelding van Rio de Janeiro’s favelas in moderne en hedendaagse kunst. Ook kijkt ze naar de sociale context waarin deze kunstwerken worden geproduceerd, getoond en ontvangen. Dit proces beschrijft Kalkman als het wereldkundig maken (‘worlding’) van de favelas. Om dit te onderzoeken volgt zij (de receptie van) de kunstprojecten langs de diverse locaties waarin ze worden getoond, in verschillende tijdsperiodes.
Mw. A.S. Kalkman: Worlding Rio de Janeiro’s Favelas: Relations and Representations of Socio-spatial Inequality in Visual Art. Promotoren zijn prof. dr. C.P. Lindner en prof. dr. C.G. Koonings. Copromotor is dr. C.J. Birdsall.
Datum 4 juli 2019
Tijd 12:00
Locatie Agnietenkapel, Oudezijds Voorburgwal 229-231, 1012 EZ Amsterdam
Toegang vrij
Dit proefschrift onderzoekt de verbeelding van Rio de Janeiro’s favelas in moderne en hedendaagse kunst, alsook de sociale context waarin deze kunstwerken worden geproduceerd, getoond en ontvangen. Dit proces beschrijf ik als het wereldkundig maken (‘worlding’) van Rio de Janeiro’s favelas. Om dit proces te onderzoeken volg ik (de receptie van) deze kunstprojecten langs de diverse locaties waarin ze worden getoond, in verschillende tijdsperiodes. Zowel de methodologie als het theoretisch kader van het onderzoek zijn interdisciplinair, wat cruciaal is om de twee belangrijkste eigenschappen van dit ‘worlding’-proces naar voren te brengen. Ten eerste wordt aangetoond dat aan de productie en verspreiding van deze kunstwerken meestal een serie gerelateerde tegenstellingen ten grondslag ligt: favela versus formele stad, global North versus global South, Europa versus Brazilië, en informele versus formele stedenbouw. Hoewel de sociaal-economische ongelijkheid die deze contrasten veroorzaakt een centrale focus van het onderzoek is, bekritiseert mijn analyse deze tegenstellingen omdat ze uiteindelijk het idee van favelas als plaatsen die essentieel ‘Anders’ zijn in stand houden. Favelas worden te vaak benaderd als een aparte categorie, fundamenteel anders dan andere vormen van stedenbouw, maar zonder onderlinge variatie. Door deze benadering, zo toont dit onderzoek aan, kunnen favelas over de hele wereld ingezet worden als teken of symbool, waaraan verschillende verhalen, associaties, ideeën en beelden worden gerelateerd. Deze beeldvorming is uitgebreid, complex en nauw verweven met bredere discussies rond de Braziliaanse nationale identiteit, armoede en wereldwijde ongelijkheid. Het onderzoek licht echter ook verschillende kunstwerken en projecten uit die deze tegenstellingen in twijfel trekken.
Ten tweede onderzoek ik hoe lokale en mondiale ongelijkheden worden gereproduceerd in de verspreiding van deze kunstpraktijken, bijvoorbeeld door te focussen op tentoonstellingsteksten, methoden van publieksbereik en media receptie. Zo vraagt het proefschrift hoe artistieke praktijken – ingebed in hun sociale, politieke en economische context – bestaande ongelijkheden zowel, en soms zelfs tegelijkertijd, kunnen versterken en bestrijden, en welke problemen en dilemma’s dit oplevert voor de verschillende spelers in dit veld. Om dit te doen ontwikkel ik een analytische focus op drie groepen van belanghebbenden, namelijk favelabewoners, Brazilianen van
hogere sociale klassen en buitenlanders. Deze groepen zijn ook onderling divers, maar – zo beargumenteer ik – ze positioneren zichzelf ten opzichte van elkaar, beïnvloeden elkaar en spelen specifieke rollen in internationale samenwerkingen. Meer dan een dualistische focus
op favelabewoners en buitenstaanders of Brazilianen en buitenlanders geeft deze benadering daarom een genuanceerd beeld van hoe en waarom favelas in kunst worden verbeeld en hoe deze representaties beschreven en ontvangen worden. Door de gekozen benadering worden de ethische vraagstukken rondom het artistiek verbeelden en wereldwijd tentoonstellen van favelas op de voorgrond gezet. Een zeer belangrijk onderdeel daarvan is het erkennen van de medeplichtigheid van academici (waaronder ikzelf) binnen deze representatieprocessen. Het behoeft geen uitleg dat het tentoonstellen van armoede voor een bevoorrecht publiek zeer problematisch kan zijn. De verschillende media waarin favelas worden afgebeeld (bijv. film, toerisme, beeldende kunst, en wetenschap) beïnvloeden elkaar, zoals we in dit onderzoek zien in de relaties tussen artistieke en wetenschappelijke representaties. De categorische benadering van favelas
negeert de stemmen en daadkracht van favelabewoners, waardoor favelas gereduceerd worden tot onveranderlijke, authentieke gebieden of wijken waarin behoeftige bewoners smachten naar transformatie door artistiek of sociaal werk. Bovendien wordt, door favelas als
‘Anders’ te beschouwen, de medeplichtigheid van lokale en globale elites in de totstandkoming en constante marginalisatie van favelas op effectieve wijze ontkent. Daarom beargumenteer ik dat ethische en epistemologische vragen fundamenteel gerelateerd zijn in discussies rondom favela representaties in kunst en wetenschap. Om deze reden focust het proefschrift op de denkkaders en beeldtalen waardoor favelas wereldwijd gezien en getoond worden. De grens tussen het bestrijden en het bevestigen van lokale en mondiale ongelijkheid is niet altijd makkelijk te zien, en artistieke projecten wisselen de twee vaak af in hun reizen langs diverse locaties en tijdstippen.
RSS
Facebook
Twitter
