De antieke made in Suriname wayangpoppen van Purwo Laras
Onbeschreven waardevol erfgoed
door Hariëtte Mingoen
Op zondag, 12 maart 2023, hebben wij een interessante middag beleefd op Lelydorp. Ik had contact gemaakt met bapak Paimin Kartooetomo, leider van het culturele gezelschap Purwo Laras, en had gevraagd of wij mochten komen om de collectie oude wayangpoppen die in Suriname gemaakt zijn te bekijken.
Wij werden in de Purwo Laras Pendapa ontvangen door bapak Paimin en zijn echtgenote ibu Sarinie Edi, de dalangs Johnny Sontotenojo en Edi Sailan en bapak Ngadimin Kromodikoro. Laatstgenoemde is een nazaat van wijlen dalang Giman Kromodikoro van Moengo.
Bijzonder aan de wayangpoppen die wij wilden zien, is dat ze dateren uit de periode van de Javaanse contractarbeid. Bapak Paimin heeft de wayangpoppen van zijn vader geërfd, die het op zijn beurt van een ouder persoon had overgenomen/gekregen. Helaas werd vroeger het belang om namen van personen en jaartallen te noteren niet ingezien, waardoor het moeilijk is om vast te stellen wie de maker was en hoe oud de wayangpoppen al zijn. Maar met doorvragen en de antwoorden die wij kregen over de leeftijd van bapak Paimin’s vader, op welke leeftijd hij was begonnen met wayang kulit en op welke leeftijd hij de wayangpoppen in bezit heeft gekregen, kunnen wij aannemen dat ze ouder zijn dan 100 jaar.
Wij hebben twee sets poppen gezien. De eerste bestaat uit kleine, korte wayangpoppen die van dun leer zijn gemaakt waarvan niet alle details in het leer zijn gesneden, maar getekend en geverfd. Kijk maar naar de close-up foto’s die wij gemaakt hebben. Volgens bapak Paimin worden deze poppen niet meer gebruikt. Ze zijn niet geschikt voor een voorstelling, niet alleen omdat ze klein zijn, maar ook omdat een aantal reeds gebogen of gescheurd zijn. De poppen zijn gelukkig niet weggedaan of vernietigd, maar als decoratie bevestigd aan de wand van de Purwo Laras Pendapa.
De nog actief gebruikte wayangpoppen zijn in een kist bewaard. Bapak Paimin vertelt dat hij de kist compleet met de poppen gekregen heeft van zijn vader. Zoals eerder aangegeven zijn ze naar schatting ouder dan 100 jaar. De poppen zijn groot van stuk en de figuren vrij gedetailleerd uit leer gesneden. De kleuren zijn ingetogen: zwart en donkere tinten bruin, groen en rood. Geen heldere, vrolijke kleuren. Het hout van de kist en de poppen ziet er goed uit. Het is niet aangetast door vocht en ook niet opgegeten door termieten. Hier en daar zijn de verbindingen van de poppen stuk en vervangen door spijkers of touw.
Kijkend naar de details en de wijze waarop deze poppen in het leer uitgesneden zijn, stel ik vast dat deze poppen zijn gemaakt door een kundig persoon die de vaardigheid uit Indonesië (toen nog Nederlands Indië) heeft meegenomen naar Suriname. De persoon had ook kennis van wayang kulit en alle figuren van de Ramayana en de Mahabaratha. Alle poppen zijn voorzien van namen uit de twee epen. Het is erg jammer dat de naam van deze maker niet bekend is.
Bapak Paimin is doordrongen van de waarde van dit erfgoed. Met trots vertelt hij dat zijn kleinzoon van 6 jaar meedoet met de gamelanoefeningen. Vorig jaar, op 17 december, was zijn eerste publieke optreden. Het is duidelijk dat deze kleinzoon de gamelaninstrumenten en de wayangpoppen van hem zal erven.
Ik vraag me af of soortgelijke wayangpoppen bij mensen thuis te vinden zijn. Van de gamelan is mij enkele jaren geleden al duidelijk geworden dat overal waar Javanen gevestigd zijn, er gamelaninstrumenten te vinden zijn die liggen te verpieteren in bergingen. Gelukkig zijn er ook mensen zoals dalang Johnny Sontosenojo die thuis twee sets gamelaninstrumenten heeft die hij koestert en mooi uitstalt.
Deze vergeten instrumenten hebben een geschiedenis die de moeite van het vastleggen waard zijn. Ik besef heel goed dat het een uitdaging is om deze instrumenten te achterhalen om vervolgens de bijbehorende verhalen te documenteren, maar ik hoop dat in Suriname gemotiveerde personen te vinden zijn die er een studie van willen maken zodat toch een aantal sets van zowel de wayangpoppen als de gamelaninstrumenten worden vastgelegd.
Volgens onze gespreksgenoten ontbreekt het aan trots voor dit erfgoed, evenals aan besef dat het waardevol is. Daar begint het mee. Omdat in de praktijk blijkt dat mensen niet bereid zijn tijd en geld te investeren om opvoeringen te komen zien, let alone het erfgoed vast te leggen en voor het behoud te vechten, zijn ze somber gestemd.
Zo somber wil ik niet zijn. Hopelijk kan ik een bijdrage leveren om het tij ten goede te keren, uiteraard niet zonder de onontbeerlijke deelname van de nog actieve gamelangroepen zoals Purwo Laras, Bangun Wiromo, Kridha Mulyo en de dalangs. Maar wie o wie, wil in Suriname duwen en trekken?
RSS
Facebook
Twitter
