Dag van de Javaanse immigratie
door Sharon Kromotaroeno
Ter gelegenheid van deze dag, wordt mijn film Het huis van mijn oma op de website van de Werkgroep Caribische letteren gedeeld.
Het is moeilijk om terug te kijken naar iets wat ik vroeger heb gemaakt. Deze beelden bekijken en mijn stem terughoren, vervullen mij van lichte schaamte en ongemak. Nu roept elke film die ik heb gemaakt ditzelfde gevoel bij me op; misschien is het wel zo dat je als maker, automatisch zelf je grootste criticaster bent. Maar als ik mezelf even in perspectief probeer te zien, dan zie ik een idealistisch meisje van begin twintig dat met haar eerste videocamera naar Java reist om daar op zoek te gaan naar haar roots.
Foto Michiel van Kempen
Waarom ze als geboren en getogen Nederlandse zo nodig meer over haar achtergrond wil weten? Misschien ligt daar nog iets van haarzelf verscholen, als iets van wat haar voorouders er hebben achtergelaten?
Ik wist het niet precies, maar als jongvolwassene zocht ik naar mijn identiteit, maar had ik nauwelijks (familie)verhalen om uit te putten. Die van mijn ouders kende ik door en door, maar hoe zat het met mijn Javaanse grootouders van vaders kant, aan wie ik mijn achternaam dankte? Die hadden nooit iets verteld over hun jeugd in Indonesië, voor zij eind 1920 de oversteek naar Suriname maakten.
Hoe vind je je eigen roots? Hoe kun je je reis zonder enige aanknopingspunten het beste aanvangen? In Het huis van mijn oma volg je mijn eerste voet op Javaanse bodem, mijn rondreis en kennismaking met de cultuur. Deze film is dan ook beter een persoonlijk reisverslag dan een documentaire te noemen, waarin mijn jongere ik stuntelig en zich bijna forcerend vastklampt aan enkele Javanen die ik onderweg tegenkom en over hun leven bevraag. “Hoe is het om hier te wonen? Wat doe je in het dagelijks leven? Wat vind je van Nederland?” In de korte drie weken dat ik er was, wilde ik denk ik zoveel mogelijk absorberen.
De reis sloot ik af met een bezoekje aan Piasa, waar mijn oma volgens het Nederlandse archief vandaan komt. Had iemand daar iets gehoord over een vermist meisje? Is er nog een oude dorpsbewoner die haar op een foto herkent? Geen één, zo is in de film te zien, blijkt zo oud te zijn als vanaf de dag dat ze er zoek is geraakt.
Waar was ik naar op zoek? Het huis van mijn oma, zoals de titel doet vermoeden? De plek terugvinden waar zij is opgegroeid, van waar zij van de ene op de andere dag verdween?
Ik las over die ene dag in 1928 toen enkele Hollandse mannen van de NHM naar Piasa waren gekomen. Ze namen enkele jonge meisjes mee die vervolgens op de plantages in Suriname kwamen te werken om de overzeese economie mee draaiende te houden. Meisjes die nooit meer terug zouden keren op hun geboortegrond. Waarom ze die dag uitgerekend deze meisjes kozen om de kas van de Nederlandsche Handel-Maatschappij mee te spekken? Hoe toevallig was het dat mijn oma één van die meisjes was?
Bij gebrek aan persoonlijke overleveringen, zijn het enkel de feiten waarmee je als nageslacht de dingen kunt proberen te reconstrueren. Feiten omschrijven vaak de grote verhalen die betrekking hebben op duizenden mensen, maar wat heeft die koloniale tijd, de contractarbeid, voor mijn grootouders, mijn oma specifiek betekent?
Toen ik in Piasa was, heb ik me geprobeerd voor te stellen hoe de laatste dag in haar geboortedorp moet zijn geweest. Ze was 18 toen ze er voorgoed verdween. Wat werd haar door de Hollanders toevertrouwd, voorgehouden; wat maakte dat ze besloot om mee te gaan naar Suriname? Of vertrok ze onder dwang? Heeft ze afscheid kunnen nemen van haar ouders (had ze die?), van haar beste vriendinnen? Wist ze wat haar te wachten stond of dacht ze op avontuur te gaan?
In Indonesië heb ik beseft dat ik geen antwoorden op deze vragen kon vinden. Moest ik daarvoor naar Suriname of soms naar het historische archief in Den Haag?
In de jaren na mijn trip door Java, heb ik me meer in de historische context van de Javaanse Surinamers verdiept. Over de periode van het kolonialisme, ná de afschaffing van de slavernij.
Ik ontdekte dat anti-koloniale schrijver en verzetsheld Anton de Kom ook over de benarde situatie van de Javanen in Suriname schreef. Dat er in de archieven meer over de levens van mijn opa en oma te vinden is dan ik aanvankelijk dacht. Dat mijn opa meevoer met het Djambi schip in de overtocht naar Suriname, dat de helft van de passagiers er overleed. Welke verhalen zijn er overgebleven, verder verteld?
En hoe zit het precies met de ‘poenale sancties’? Deze wetgeving stond het aan de Hollandse planters toe om hun werknemers naar eigen goeddunken te straffen. Lijfelijk. Als ‘de koelie’ lui of moe was, kon je hem er zo van langs geven. Zweepslagen waren tot in 1948 (!) toegestaan op de Surinaamse plantages. De Javanen werden er niet als mensen gezien, maar als werkpaarden. Zo doet althans de toen geldende regelgeving vermoeden. Wat hebben deze wetten, de blik van de kolonialen op ‘de koelies’ betekent in de levens van mijn opa en oma?
Toen ik Het huis van mijn oma filmde, ging ik heel intuïtief te werk, vaak zonder duidelijke verhaallijn of doel voor ogen.
Ik heb het gevoel dat ik aan het groeien ben als filmmaker. Ik zou in ieder geval nog graag een documentaire willen maken over mijn Javaans-Surinaamse achtergrond. Maar hoe moet ik te werk gaan? Op welke manier kan ik recht doen aan een geschiedenis waar 100.000 nazaten van in leven zijn? Zal het me lukken om dit koloniale onderwerp naar het heden te kunnen vertalen, zonder dat er veel archiefbeelden of persoonlijke verhalen voorhanden zijn én zonder in de bekende rolverdeling van slachtoffer en dader te hoeven vervallen? Kan ik een net zo originele en sterke invalshoek vinden, zoals dat bijvoorbeeld Sandra Beerends in Ze noemen me Baboe lukte?
Ik hoop het, zodra de tijd rijp is.
Sharon Kromotaroeno (1991, Den Haag) is documentairemaker en van Javaans-Surinaamse, Duits, Nederlandse afkomst. Haar films gaan over zeer uiteenlopende onderwerpen, maar hebben veelal een link met de geschiedenis. Gods Markthal (2020, RTV Oost) en Voordat ik geboren werd (2017, NPO Start) zijn online terug te zien. Momenteel werkt ze aan een documentaire over de onlangs overleden Gentse dichter en auteur Koenraad Goudeseune.
RSS
Facebook
Twitter
