Cultureel dagbuki Bonaire? – Bòi Antoin
door Sylvie Steffers
Mijn partner is voor drie jaar aangesteld op Bonaire en dankzij het wereldwijde web en de telefonie kan ik mijn werkzaamheden (publiciteit van boeken) vanaf het eiland prima uitvoeren. Dus ik ging mee. Vanwege het tijdverschil met Nederland begin ik ’s ochtends in alle vroegte met werken. En vóór vertrek uit Nederland was ik vastberaden om mijn vrije tijd in de namiddag een mooi blog te maken over het culturele leven op het eiland.
In de eerste week moesten we nog een auto huren, openbaar vervoer is hier niet. De blonde vrouw van het autoverhuurbedrijf gaf me instructies voor de vrij aftandse hufter proof auto die ze nog beschikbaar had: “We hebben ook een kluisje verstopt in de achterbak, voor sleutels en telefoon”. De blondine was gekleed in korte broek en een hemdje, ze liep op slippers. “De cijfers van het slot vergeet je niet snel, op zijn kop staat er geil. Ja, zo onthouden we dat hier.”
Het bleek niet mee te vallen om cultuur te vinden in coronatijd. Waar normaal gezien dans- en muziekavonden zijn, verhalen verteld worden bij volle maan, mocht nu weinig. Dat het eiland overspoeld is met Nederlanders en cruiseschepen hielp niet mee.
Gelukkig was er een online collegereeks van Michiel van Kempen The Unknown Caribbean. Eén van de gastsprekers was antropoloog Rose Mary Allen over Caraïbische oral history. Een boeiend college over de waarde van mondelinge overlevering. Ze sprak ook over een Bonairiaanse bron, een man die lokale vertellingen verzamelde en vastlegde. Door een gebrekkige verbinding miste ik zijn naam.
Foto Sylvie Steffiers
Het is een klein eiland en in de weken na het college dook steeds dezelfde naam op. Bijvoorbeeld toen we op pad gingen met Elsemarie Beukenboom. Beukenboom was de eerste directeur van Stichting Natuurparken Bonaire en was daarvoor directeur van Tourism Corporation Bonaire. En als je het haar vraagt, is ze natuurgids. Elsmarie Beukenboom houdt zich sinds haar pensioen onder andere bezig met de herbebossing van Klein Bonaire, het onbewoonde eilandje voor Bonaire dat zorgt dat de zee rustig blijft. Voor de herbebossing werkt ze samen met Bòi Antoin.
Naast de natuurtocht met Elsmarie Beukenboom ontmoetten we Jason, een gids die ons over de geschiedenis van Playa vertelde, het centrum van Kralendijk, de grootste plaats van het eiland. Hij vertelde ons over het havengebouw, het gouvernementslogeergebouw, de kerk. En in de Kaya Grandi vertelde hij over bepaalde families die er woonden, typische Bonairiaanse families, met namen die we vanaf dat moment gingen herkennen: Janga, Beukenboom, Herrera, Abraham, Frans, Domacassé, Van Arneman, om er een paar te noemen. Trots vertelde Jason dat hij zijn kennis geleerd in de cursussen van Bòi Antoin.
In de dagen erna vertelden we enthousiast aan een collega van mijn partner over de historische tocht door Kralendijk. Zij bleek al een tijd plannen te hebben om een zelfde tocht voor alle collega’s te organiseren en hoopte die op te zetten met de man die het meeste weet van het eiland, Bòi Antoin.
Zo weerklonk op Bonaire uit alle windrichtingen de naam die ik had gemist in het college van Rose Mary Allen: Bòi Antoin.
Ik probeerde hem een mail te sturen, via Facebook – alles op dit eiland gaat via Facebook – te berichten. Vergeefs. Ik ging langs bij het kantoor van de Bonairiaanse krant Extra Boneiru, waarvan hij hoofdredacteur was. Maar waarschijnlijk was het lunchtijd. Tot een klasgenoot van de Papiamentu-les me wees op de data van een geschiedeniscursus van Fundashon Históriko Kultural Boneriano (FuHiKuBo), gegeven door…Bòi Antoin.
De cursus vond plaatst naast de krantenredactie in het gebouw van FuHiKuBo, Antoins organisatie ter bevordering en behoud van de Bonairiaanse cultuur en historie. Het was een soort inburgeringscursus voor makamba’s, zoals de Nederlanders hier genoemd worden.
In een ouderwets klaslokaal met een projectiescherm zag ik hem voor het eerst, Franklin Dominico, of Bòi, Antoin. Hij werd in 1955 naast de katholieke kerk aan de Kaya Korona op Bonaire geboren. Onder zijn voorouders zijn slaven, maar ook een plantagehouder die het met een donkere vrouw had aangelegd. Zoals bij de meeste lokalen, is de geschiedenis van het eiland terug te vinden in zijn stamboom.
Antoin is oprichter en hoofdredacteur van de krant Extra Boneiru. Toen zijn vader ouder werd, is Bòi hem gaan bevragen over zijn leven. De verhalen die hij vertelde over het oude Bonaire en de gewoontes vond de journalist zo schitterend dat ze de aanzet waren voor een enorme klus. Jarenlang heeft Bòi Antoin gesprekken met oude Bonairianen opgenomen op geluid- en beelddragers om hun herinneringen vast te leggen voor de volgende generaties. Deze gesprekken bleken ook een belangrijk onderdeel van de cursus te zijn.
Op een scherm voorin het lokaal staat een powerpointslide met een algemene geschiedenislijn. De powerpoint dient als houvast, maar zijn verhaal waaiert uit naar families die typisch Bonairiaans zijn, families die ertoe deden, families die van slaven afstammen, hoe zij aan hun namen kwamen en hoe de hele Bonairiaanse bevolking met elkaar verweven is.
Zijn eigen jeugd klinkt door de verhalen heen. In de wijk Nort di Saliña kon hij als jonge jongen beter niet komen. Daar woonden de Indianen die met blanken gemengd waren. Donkere mensen waren tot in de jaren ’60 niet welkom in de wijk. Hij spreekt over families die zichzelf heel wat vonden, maar die niet zo chic bleken toen hij dieper in hun geschiedenis dook. Het lijkt zijn eigen geschiedenis te rechtvaardigen. En het meest fascinerend vindt hij de verhalen over hekserij, voodoo en geesten die ronddwalen op Bonaire. De journalist vertelt ze smakelijk en graag.
Zijn liefde voor het eiland is enorm en Bòi Antoin lijkt al zijn tijd te steken in het vastleggen van het heden en het verleden. Het heden met zijn krant, het verleden met zijn archief. Naarmate hij ouder wordt, vindt hij de natuur belangrijker en maakt hij wandelingen met mensen om de natuur te ontdekken en te laten zien. Tijdens het wandelen vertelt hij weer verhalen, over het Papiamentu, de natuur, de mensen van het eiland. En hij leert de Nederlanders in de groep al wandelend de taal.
Achter zijn lessenaar in het klaslokaal is een deur die leidt naar zijn archief over Bonaire. Boeken in het Nederlands, in Papiamentu en Spaans, lokale en eenmalige uitgaven, en uitgaven die breder zijn dan dat. Jaren geleden heeft hij een deel laten digitaliseren op de website http://archivoboneiru.com/. Hierop staan de opnames van Pater Paul Brenneker, die honderden Antilliaanse overleveringen registreerde, en hij digitaliseerde volledige boeken over Bonaire en omgeving voor deze website. Maar er is nog veel meer materiaal in het archief van FuHiKuBo.
Foto Sylvie Steffers
Antoin is 66 jaar oud en nog fit. De informatie in zijn hoofd is enorm en veel in het archief en van de opnames die hij maakte is alleen voor hem vindbaar. De komende jaren moet al deze informatie geregistreerd en geordend worden. En daar zijn fondsen voor nodig. Hij bekostigt de archiefactiviteiten grotendeels met zijn krant. Delen van zijn kennis probeert hij al over te dragen aan anderen. Hij zou het geweldig vinden als er iemand zou opstaan die hem ondersteunt bij zijn eenzame queeste om de geschiedenis en cultuur van Bonaire structureel vast te leggen.
Sinds januari zijn we onder leiding van Emma Pratt, de schoondochter van Bòi Antoin, met een groep vrijwilligers begonnen met het registreren van het materiaal in het archief. We zijn gestart met de boeken. Alles komt langs, handleidingen van de politie, rapporten, eenmalige kleine uitgaven, zolang het maar met Bonaire en de regio te maken heeft. Het begin is gemaakt. En er lijkt meer gaande in cultureel Bonaire.
Lange tijd stonden de culturele organisaties op zichzelf, eilandjes op het eiland. Maar nu ontstaan er samenwerkingsverbanden tussen de organisaties: Museum Terramar, FuHiKuBo en Plataforma Kultural, om er een paar te noemen. Er zijn plannen om in Kralendijk een cultureel centrum te maken. Hierin kunnen diverse culturele instellingen samenkomen en kan mogelijk ook de bibliotheek een plek krijgen. In Kralendijk, voor iedereen toegankelijk. Misschien wordt dit geen Cultureel dagbuki, maar dan hopelijk toch wel een maandblog over de cultuur op Bonaire.
25 februari 2022
RSS
Facebook
Twitter
Wat een interessant en boeiend verhaal.