blog | werkgroep caraïbische letteren

Chris Polanen schreef prachtige coming-of-age roman

Bespreking van Centaur van Chris Polanen

door Jerry Dewnarain

De rol van de vader in de opvoeding blijkt bij het kind dat opgroeit zonder vader en dit als een groot gemis ervaart. In zijn zoektocht naar een eigen identiteit heeft vooral de jongen nood aan een vaderfiguur. De vader is zowel zijn held als de rivaal met wie hij zich wil meten. De afwezige vader zal dan ook als een blinde vlek in het geheugen de jongen irriteren. In zijn dromen en fantasieën geeft hij de vader een gezicht.  Hij zal alles in zijn vermogen doen om hem te leren kennen, terug te vinden of een beeld van hem te vormen. Het motief van het vaderschap duikt reeds op in de Odysseia van Homerus.

De tweede roman van Chris Polanen heet Centaur. Het is de meest recente roman in de Surinaamse literatuur die dit motief aankaart. Zijn debuutroman De Waterjager verscheen bij Lebowski Publishers in 2017 en is in april 2018 door ons besproken. Ook in deze tweede roman is de ruimte Suriname. Het verhaal met als hoofdpersonage Gili (niet te verwarren met dominee Gillie Polanen, JD), student aan de Surinaamse universiteit’ waar er niets gebeurt, speelt zich af in begin jaren tachtig: een dictator is aan de macht en hij geeft in 1982 de opdracht om zijn politieke tegenstanders te liquideren. Vijftien intellectuelen worden vermoord. Er volgt een brain drain op de enige universiteit van Suriname. Door een tekort aan intellectueel kader op deze universiteit hebben studenten weinig te doen. Gili doodt zijn tijd met paardrijden en geeft les in paardrijden.

Pieter Polanen

De schrijver, in het dagelijks leven dierenarts, draagt Centaur op aan wijlen zijn vader Pieter Polanen, dichter Kwame Dandillo (pseudoniem van Pieter Polanen), die hij in principe nauwelijks gekend heeft: Pieter Polanen scheidde van zijn vrouw, terwijl Chris nog heel jong was. Volgens de dierenarts stierf zijn vader (1970) toen hij zeven was. Pieter Polanen was de jongste zoon uit het bekende Surinaamse gezin Polanen.  Het Algemeen Dagblad Het Nieuws van 30 november 1960 meldt dat vader Humphrey (Pieter) Polanen betrokken was bij ‘een komplot om de regering omver te werpen en een poging om de politicus Johan Pengel naar het leven te staan middels een zelfgemaakte bom’. Polanen werd veroordeeld tot vier jaar en zes maanden. ‘Daarbij nam het Hof in aanmerking dat Polanen niet ongunstig bekend staat, doch dat hij reeds bij de aanvang van de zaak bemoeienis ermee gehad heeft en als een der hoofdaanleggers moet worden gezien.’

Kwame Dandillo (Pieter Polanen)

Uit dagblad de Vrije Stem van zaterdag 12 september 1970 valt op te merken dat Pieter Polanen een bekende charismatische, publieke figuur was in de jaren zestig van de vorige eeuw. Zijn begrafenis op woensdag 9 september 1970 te Oud Lina’s Rust genoot enorme publieke belangstelling. Pieter Polanen overleed op 6 september 1970 als gevolg van een auto-ongeluk op de wegkruising van de Slagenhoutstraat en  Van Het Hogerhuysstraat. ‘Uit alle lagen van onze bevolking waren vrienden gekomen om de laatste eer te bewijzen aan de dynamische en charmante figuur die Pieter was. Arbeiders, marktverkopers, landbouwers, zakenlui, ministers, statenleden, jongeren, ouders, oude strijdmakkers, vakbondsleiders, politici, partijgenoten (PNP o.l.v. Hans Prade, JD) allen waren bijeengekomen.’ Op treffende wijze bracht dominee Gillie Polanen, de broer van Pieter Polanen, het leven van de jongste uit de Polanenfamilie in herinnering: ‘Het was geen kalme zee die hij bevaren heeft. O, nee. Maar hij geloofde in God. Laten wij daarom juichen.’

Wat is mijn leven
onverstaanbaar teer
één hartslag en de toekomst
vloeit met heden in elkaar
één hartslag bij of af
bepaalt de afstand
tussen wieg en graf

Kwame Dandillo uit: Palito

De bovenstaande informatie is toch wel handig om te weten om Centaur te lezen. Door deze achtergrondinformatie kan de lezer ook begrijpen waarom het romanpersonage Gili een bepaalde houding of een zekere afstand neemt ten opzichte van zijn vader Pieter wie hij ook nog bij zijn voornaam noemt.

‘Ik weet dat ik hem kwets als ik hem Pieter noem, maar dat theatrale gedoe moet hij maar bewaren voor zijn politieke bijeenkomsten. Bij mij werkt het niet. Toen ik klein was noemde ik hem pa en keek ik uit naar zijn schaarse bezoeken. Tot ik een jaar of dertien was en begon te begrijpen waarom ik zes halfbroers en twee halfzussen had. Ik kan me nog de eerste keer herinneren dat ik hem Pieter noemde. De afschuw op zijn gezicht en zijn pogingen om me te overtuigen hem toch pa te noemen. Het was de eerste keer dat ik voelde dat ik enige macht over hem had. Ik wist alleen niet wat ik ermee aan moest. Ik weet het nog steeds niet.’

Fictie

Chris Polanen

Veel herinneringen heeft de schrijver niet aan zijn vader, maar door de vele verhalen was er genoeg schrijfvoer voor Chris Polanen om een roman over zijn vader te schrijven. Een roman over een jonge man op weg naar volwassenheid, een roman over op zoek gaan naar je roots, over wie je bent, over identiteit. Uit al die verhalen heeft Chris Polanen zijn vader zoveel  mogelijk ‘nagebootst’. Zo kroop de schrijver in de huid van de hoofdpersonage Gili om zodoende in contact te komen met zijn vader, met hem te communiceren en hem te bezoeken in de gevangenis … af te rekenen met het gevoel dat zijn vader hem in de steek had gelaten zoals het gevoel dat Ruben Gowricharn in zijn boek De goudsmid ook had.

Surinaamse man schiet tekort

Een meerwaarde van Centaur is dat de schrijver een universeel motief te berde brengt: de afwezige vader in gezinnen. Afwezige vaders vormen een groot maatschappelijk probleem in de Surinaamse gemeenschap. Frustratie en pijn vinden vaak een uitweg in het voortzetten van de negatieve vicieuze cirkel, waardoor je in dezelfde families vaak generatie na generatie ziet dat vaders afwezig zijn. Het nemen van verantwoordelijkheid als vader is blijkbaar iets wat aangeleerd moet worden.

Chris Polanen geïnterviewd door Marciano Zalman in Soup Oso, Paramaribo, januari 2022, bij de presentatie van Centaur

Via Gili komen wij erachter hoe de zoon over zijn afwezige vader denkt.

‘…Zijn familie ruimt het puin dat hij achterlaat op, betaalt mee aan de verzorging van sommige kinderen (tot wie ik helaas niet behoor), sust schuldeisers met kleine aflossingen en vecht regelmatig een rechtszaak voor hem uit.’

Al met al is Centaur een prachtige coming-of-age roman, waarin je meeleeft met een jongeman die opgroeit zonder vaderliefde. De personages zijn realistisch. Soms lijkt deze roman op een sleutelroman, gelet op sommige namen, maar dat is het niet.  De afwezigheid van een vader, fysiek of emotioneel, bepaalt niet je levensloop en hoeft je ontwikkeling niet af te remmen. Dat geeft hoop en dat is gelukkig ook met Gili het geval.

Chris Polanen, Centaur. Roman. Amsterdam: Lebowski, 2021.

[dWTL, 17 december 2021]


Chris Polanen in gesprek met gasten in Soup Oso,
Paramaribo, januari 2022, bij de presentatie van Centaur

‘Elke zoon is de zoon van een held en elke heldenzoon wil zelf een held zijn net zo groot als zijn vader, groter dan zijn vader. Tijd helpt. De vaders worden moe, de vaders worden oud, de vaders krimpen; en de zoons groeien, kijken hun vader recht in de ogen, kijken op hun vader neer, krijgen zoons, zijn eindelijk op hun beurt de held van de dag.’ (Imme Dros, Odysseus. Een man van verhalen, 1995)


1 Trackback/Ping

Your comment please...

  • RSS
  • Facebook
  • Twitter