blog | werkgroep caraïbische letteren

Choka proeverij; van amsoi tot mintblad


door Roy Khemradj

In het gebouw van de Stichting Eekta in Den Haag vond zaterdag een unieke en zelfs historische choka proeverij plaats, georganiseerd door de medewerkers van Eekta en leden van de wandelvereniging Chalte Chalte, onder voorzitterschap van Hemant Lachman. Hij is ook de organisator van het jaarlijkse Milan festival in Den Haag, waar op de zondagmiddag meestal een doksen cook-out wordt gehouden. Deze activiteit werd gehouden met het oog op 150 jaar Hindoestaanse immigratie.

Indrukken van de choka proeverij zaterdagavond in Den Haag. (Copyright Sawitrie Changoe, Wahida Amierkhan en Priya Poeran)

Lachman kwam met andere vrienden zoals Ramesh Moelchand, Prem Girjasing en Ruud Chander, op het idee om in aanloop naar de viering van 150 jaar Hindoestaanse immigratie deze choka-proeverij te organiseren; stijlvol met gedekte tafels, die elk de naam van een woonwijk kregen, zoals Kwatta, Leiding, Hansoe (Meerzorg) enz. Gasten trokken bij binnenkomst een lot waarop stond aan welke tafel men kwam te zitten. Doel was verbinden: mensen leren kennen die je niet eerder ontmoet had.

Maar wat is choka? Volgens Ruud Chander, die voorafgaand aan de proeverij een inleiding verzorgde, is het een vegetarisch gerecht dat al eeuwenoud is in India. “Choka betekent schoon, zuiver, puur, rein en is goed voor de spijsvertering. Het gerecht was zeer geliefd onder de eerste en tweede generatie Hindoestanen in Suriname, waar zelfs nieuwe (niet vegetarische) soorten aan het assortiment zijn toegevoegd”.

De choka is in tegenstelling tot een chutney die met zwarte masala en peper in olie wordt getrokken, een geroosterd, gestampt of fijngemalen gerecht, aangemaakt met zout, peper, knoflook en uien. Alles wordt fijngesneden vermengd met een beetje hete olie over de choka, of gesmolten ghee, geklaarde boter, om het geheel af te blussen. De meest gemaakte choka’s zijn van geroosterde/gegrilde tomaat of aubergine, smaakvoller met een beetje van de zwartgeblakerde schil erdoorheen.

Bekend is de uitdrukking ‘Daahl, Bhaat aur Choka’, als metafoor voor de armoedige omstandigheden waaronder de Brits-Indische contractarbeiders op de plantages leefden. Chander: “Ik denk dat de choka een uitkomst was in tijden dat bladgroente schaars was, bijvoorbeeld in de grote droge tijd of als het land blank stond door zware en langdurige regenval”. De vrouwen waren inventief en maakten bij hun dagelijks bordje rijst met daahl, choka’s van bijvoorbeeld pinda’s en zelfs gerookte groene banaan.

Waar de chutney een smaakmaker is bij het Hindoestaans eten, net als tafelzuur bij andere Surinaamse keukens, is de choka tegenwoordig een delicatesse – de traditie, het gebruik dreigt verloren te gaan. Op de proeverij waarvoor ik was uitgenodigd werden in vier rondes telkens vier soorten choka’s opgediend. Die rondes kregen als naam: ‘Calcutta’, ‘Fiji’, ‘Kaap de Goede Hoop’ en ‘Suriname’, de route van de zeereis van de Brits-Indische contactarbeiders naar Suriname.

Op het porseleinen bord lag bananenblad waarop de choka geproefd werd – een herinnering aan het eten dat op bananenblad werd opgediend, zoals vroeger op Hindoestaanse huwelijken. Bij elke ronde werd het bananenblad ververst. Wie niet puur wilde proeven had stukjes roti bij de hand en voor wie de heetheid niet langdurig aankon, was er gelukkig voldoende (blus)water op tafel.

Een tafelgenoot kreeg een scoringsformulier voor de puntenwaardering van 1 tot 10 met daarbij een waarderingswijzer. Zo was een 4, ‘ja, het moet maar’, 6, ‘restaurant eten’ en 9, ‘lekkerder dan bij mama’. Ik koos als slechtste choka’s, mint en amsoi – ik vind bladgroenten hiervoor niet geschikt. Verrassend was de chokha van Chinese tayer en een smaakexplosie beleefde ik met de choka’s van vissoorten zoals sardines, gerookte bokking en droge garnalen. Grote winnaar was de choka van gerookte en geraspte kokos met een 10 die voor ‘goddelijk’ stond.

In de nazit ging het gesprek over het cultiveren van de Hindoestaanse keuken- en andere kooktradities, anders dan de vermelding van kouseband aloe in masala of roti-kip in vele kookboeken over de Surinaamse keuken. In Onbeschreven erfgoed – perspectieven op de Surinaams-Hindoestaanse cultuur (LM Publishers; 2017) schreef ik een artikel over de ontwikkeling van de Hindoestaanse keuken, vanaf 1873 tot de hedendaagse gerechten in Nederland, zoals bara gevuld met pikante kip. Daarbij pleitte ik ook voor een authentiek, historisch verantwoord kookboek over de ontwikkeling van de Hindostaanse keuken. Dit, in het perspectief van het behoud van de eigen identiteit en cultuuroverdracht aan de jongste generatie Hindostanen zowel in Suriname als in Nederland. De choka-proeverij van zaterdagavond bracht deze noodzaak aan het licht. Er waren geen jongeren aanwezig.

roy.khemradj@gmail.com

[overgenomen uit Starnieuws, 29 mei 2023]

1 comment to “Choka proeverij; van amsoi tot mintblad”

  • In het Devanagri – schrift wordt dit scherp smakende gerecht geschreven als चोखा
    De juiste uitspraak is dan ook chokha en niet choka. Slechts één keer verschijnt in het hele artikel het woord in de juiste transcriptie.

Your comment please...

  • RSS
  • Facebook
  • Twitter