Chirurgijns en dressnegers
door Jacob van der Burg
In 1828 werd een regeringsreglement van kracht, waarin de bepaling was opgenomen dat slaafgemaakten als personen werden beschouwd. Tot die tijd werden slaafgemaakten niet beschouwd als mensen, maar werden ze tot de goederen gerekend. Dit vloeide voort uit het oude Romeinse recht, één van de bronnen voor de rechtspraak in Nederland en de koloniën.
Deze “kapitaalgoederen” moesten in goede staat blijven, dat wil zeggen gezond zijn. Hiertoe waren vanaf het begin der kolonie chirurgijns aanwezig. Dit waren in Nederland opgeleide geneesheren die als legerarts of scheepsarts in Suriname gearriveerd waren. Basis voor de door hen geleverde zorg was niet mededogen met de medemens, maar het streven het bezit van de plantagehouders niet in waarde te laten dalen.
Dit principe speelde ook in de rechtspraak. Bij heftige overtredingen, waaronder ook vluchtpogingen, wilde men, ook ter afschrikking streng straffen. In principe stond op vluchten de doodstraf. Hier deed zich echter een dilemma voor. Doden van de slaafgemaakten betekende ook verlies van kapitaal en werkkracht. Liever strafte men dus op een andere manier. Ook hierbij speelde soms de chirurgijn een belangrijke rol.
Stedman 1) vermeldt dat de chirurgijn Grueber van het Militair hospitaal op verzoek van de eigenaar 9 slaven een been amputeerde à f.60 per stuk. Dit was een strafmaatregel wegens weglopen. De slaaf kon daarna nog als roeier gebruikt worden. Van de 9 overleden er 4 onmiddellijk en 1 pleegde zelfmoord.
Frederick Kuhn 2), chef van militaire geneeskundige dienst te Suriname, schreef een boek De medische zorg voor de plantageslaven. Deze geneeskundige behandeling was in handen van chirurgijns, die, volgens Kuhn, veelal mensen waren van weinig grondige kennis in hun vak. Deze bezochten de plantages gewoonlijk om de acht dagen. De dagelijkse verpleging berustte in handen van de dresneger (dresi of drissi = genezen), een slaaf, die enige jaren bij een chirurgijn in de leer was geweest. Was hij vatbaar, dan kon hij het in vijf à zes jaren zover brengen ‘dat hij met een snepper kon aderlaten, een abces openen en verbinden, pleisters en wieken smeren, zeeren verbinden, enz. Het medicinaal gewigt heeft hij eindelijk ook leren onderscheiden, om desnoods, eene purgatie af te wegen en dergelijke kleinigheden meer; sommigen kunnen ook eene eenvoudige beenbreuk, op hunne wijze, met spalken aan malkander binden.’
Evenals bij de chirurgijn omvatte de taak van de dresneger niet alleen de zorg voor de slaafgemaakten, zoals blijkt uit de volgende beschrijving van gang van zaken op een plantage. Hij was ook betrokken bij het straffen van de slaven, zoals beschreven door Ludwigs 3)
“De dresneger meldde ‘s ochtend aan de directeur wie er ziek was. Deze bekeek dan of hij ze ook werkelijk ziek vond. Was dat het geval, dan gaf hij ze in handen van de dresneger voor zorgvuldige verpleging. Vond de meester niet dat de slaaf ziek was, dan liet hij deze ‘genezen’ door enkele flinke zweepslagen, eveneens toegediend door de dresneger.”
Na de afschaffing van de slavernij en de komst van de contractarbeiders veranderde geleidelijk het één en ander. Districtscommissarissen namen een deel van bevoegdheden tot straffen over van de plantagedirecteuren. De geneeskundige taken lagen voortaan bij districtsgeneesheren met daaronder een aantal verplegers. De term dresneger werd niet meer gebruikt in geneeskundige zin.
Toch verleenden ook zij meer dan medische zorg alleen. Ze hadden een actieve rol bij het toedienen van lijfstraffen, waarbij ze moesten bepalen hoeveel slagen een slachtoffer nog kon verdragen.
NB: Wie tegenwoordig “dresneger” invoert een zoekmachine komt in negen van de tien keer terecht op één of andere erotische site, waarbij de verzorging zich beperkt tot slechts enkele onderdelen van het menselijk lichaam.
Bronnen
1. Stedman, Reize naar Suriname, 1799.
2. Kuhn, Beschouwing van den toestand der Surinaamsche plantagieslaven. 1828.
3, Ludwig’s, Neueste Nachrichten von Surinam, 1789.
RSS
Facebook
Twitter
