Charles Desiré Lu A Si (1911-1942): Srananman als verzetsstrijder en medeorganisator Februaristaking 1941
door William L. Man A Hing
Voor menig Srananman lijkt de jaarlijkse herdenking van de Februaristaking van 1941 in de hoofdstad van het land minder tot de verbeelding te spreken dan het grootse en nationale karakter van de herdenking van de Tweede Wereldoorlog en daarop volgende oorlogen in de wereld.
De indruk dat de herdenking van de staking van meer besloten aard is, maakt dat het belang van de memorabele gebeurtenis geheel dreigt voorbij te gaan aan veel niet-autochtone medeburgers.
Wellicht vermag onderstaande beknopte weergave van het leven van een verzetsstrijder uit de West die heel actief heeft meegewerkt aan het verzet en de Februaristaking 1941, enige verheldering bieden aan “buitenstaanders” voor deze historische arbeidersactie.
Afstamming
Over de persoon van de Surinaamse verzetsstrijder Charles Desiré is niet alleen weinig bekend maar ook zijn van hem verschillende afwijkende gegevens in omloop gebracht die enige toelichting verdienen.
Charles Desiré was 13 december 1911 geboren te Paramaribo.(1) Door zijn moeder Paulina Juliana Lu-A-Si (2) werd hij aldaar vervolgens als haar natuurlijk kind erkend op 25 maart 1916.(3) Over zijn vader is niets bekend.
Moeder Paulina Juliana stamt af van een Afro-Surinaams slavengeslacht: zij was 13 december 1880 te Paramaribo geboren als dochter van Lu-A-Si en Sympson, Margaretha Madelijntje.(4)
Het geboortejaar van Paulina Juliana indiceert dat haar vader Lu-A-Si, een Chinese immigrant, toen reeds een zodanige leeftijd moet hebben bereikt dat hij tot de groep van contractarbeiders zou kunnen hebben behoord. Onder deze naam konden evenwel geen nadere bijzonderheden gevonden worden in de Historische Database Chinezen (NA-CDb) en evenmin in het namenbestand van de auteur.
Verblijf in Nederland
Aan de hand van zijn Gezinskaart (6) kan worden opgemaakt dat Charles Desiré na aankomst in Nederland aanvankelijk enkele maanden in Den Haag heeft gewoond. Daarna is hij naar Amsterdam verhuisd. In deze periode vanaf 1931 blijkt hij daar op dertien verschillende adressen te hebben verbleven.(7)
Hij trouwde op 28 oktober 1936 in Amsterdam met Rachel Frankfoorder, de op 23 januari 1914 aldaar geboren dochter van Jonas Frankfoorder en Marianne du Bruin.(8) Was Charles van huis uit Nederlands Hervormd, zijn vrouw Rachel stond geregistreerd als Nederlands-Israelitisch. Daarbij was voor de bruidegom opgetekend dat hij van beroep slagwerker was en zijn bruid kantoorbediende.
Het echtpaar Lu-A-Si—Frankfoorder schreef zich al enkele dagen na zijn huwelijk in op het adres O.Z. Achterburgwal no. 9-III waar het is blijven wonen tot de aanhouding van Charles bij een razzia van de Duitsers op 25 juni 1941.
Uit het huwelijk is 6 februari 1937 nog een zoon geboren genaamd Désiré (let op naam met twee “é’s”) Charles Lu-A-Si.(9)
Verzetsactiviteiten
Charles Desiré blijkt meerdere beroepen te hebben uitgeoefend. In zijn Haagse periode stond hij onder meer genoteerd als “artist” en “buffetbediende”, maar in Amsterdam was hij bij zijn aanhouding bekend als “elektrisch lasser”.
Hij zou een exponent zijn geweest van de Bond van Surinaamse Arbeiders, een organisatie waarvan geen verdere gegevens achterhaald kunnen worden. Reeds in het vroege begin van de Duitse bezetting trad hij toe tot het verzet waarvoor
hij verschillende ondersteunende werkzaamheden heeft verricht.(10)
Voor het nooit verschenen Gedenkboek van de CPN voor gevallen verzetsstrijders had weduwe Rachel een formulier ingezonden waarin zij vermeldde dat Charles “…reeds lang voor de oorlog lid [was] der CPN en functionaris.”(CPN-Archief , inv. # 132)
In het bijzonder was hij met enkele andere voormalige landgenoten betrokken bij verzetshandelingen van de communistische groepering.(11)
Van zijn activiteiten kan de volgende beschrijving dienen die door Van der Horst (2004: 144) is verstrekt:
Onder zijn bijnaam “Shanghai Express”
” …verspreidde [hij] illegale pamfletten en was [hij] medeorganisator van de Februaristaking. Op 25 juni 1941 werd hij met zeshonderd andere bekende communisten opgepakt.(12) Hij zat achtereenvolgens gevangen in de kampen
Schoorl, Amersfoort, Neuengamme, Dachau en Auschwitz, waar hij op 15 november 1942 overleed aan de gevolgen van martelingen.”(13)
Ook zijn vrouw Rachel was actief betrokken bij het verzet. Zij “Deed illegaal werk. Overleefde Auschwitz, Birkenau, Bergen-Belsen en Theresienstadt.
Vestigde zich in 1950 in Israel.”(Joods Biografisch Woordenboek) Dezelfde bron vermeldt ook dat zij in 1945 gehuwd was met “Eduard (Eddy) van Amerongen (1912-1992)”.(14)
Op last van het Ministerie van Justitie werd op 27 november 1953 de overlijdensakte van Charles Désiré Lu-A-Si, geboren 13 december 1911 te Paramaribo en overleden 15 november 1942 te Oświęcim (Auschwitz) in Polen, ingeschreven in de registers te Amsterdam. (15)
In Suriname wordt C.D. Lu-A-Si tesamen met andere lotgenoten vermeld op de Plaquette van het Monument “Ter Nagedachtenis aan een Deel van de Surinaamse Gevallenen van de Tweede Wereld Oorlog 1940 – 1945 in Europa en Azië”. Dit Monument staat bij het Onafhankelijkheidsplein aan de Waterkant, nabij de Marinetrap in Paramaribo.(16)
Slot
Dit biografisch essay vermag ook enig licht te werpen op een minder bekend aspekt van de Februaristaking, namelijk dat van de deelname van niet-autochtone zijde.
In dit verband dient de outsider Charles Desiré Lu-A-Si met zijn vastberaden stellingname tegen de Duitse bezetter beslist te worden genoemd. Voor zijn verzetswerkzaamheden zou hij op passende wijze herdacht kunnen worden door hem eveneens een waardige plaats toe te kennen in de geschiedenis van het verzet en de Februaristaking 1941 in het bijzonder.
Noten:
(1) Geboorteakte van Charles Desiré Lu-A-Si: CBB (Centraal Bureau voor Burgerzaken), Paramaribo, 1911, folio 1325. De voornaam “ Desiré” wordt met slechts een enkele “é” aan het eind geschreven.
Andere naam en geboortedata die worden gehanteerd:
a. naar de lijst van “Surinaamse joden, gestorven in Holocaust en oorlog” zou de familienaam van Charles Desiré in Nederland ook geschreven zijn geweest als “Lo-A-Sji”, terwijl zijn geboortedatum wordt vermeld als “12 december 1911”.(www: bevrijdingintercultureel.nl/surijoods html)
b. bij Liesbeth van der Horst (2004: 144) kan daarnaast van Charles Desiré een ander geboortejaar worden aangetroffen: “1912 – 1942”
(2) Geboorteakte: CBB (Centraal Bureau voor Burgerzaken), Paramaribo, 1880, folio 835. Aan deze akte heeft Paulina Johanna haar familienaam Lu-A-Si ontleend;
(3) Zie voor de erkenning van Charles Desiré door zijn moeder de kanttekening die is aangebracht op de geboorteakte in noot 1;
(4) Grootmoeder van moeder’s zijde Margaretha Madelijntje was dochter van de Afro-Surinaamse vrouw Christina Constantie Sympson: als vierjarig meisje was zij tevens het jongste lid van een gezin van elf personen die te plantage Berg en Dal (district Boven Suriname) werden vrijgelaten in 1863. De geslachtsnaam werd ook gelezen als “Sijmpson”.(Historische Database Suriname: Vrij in Suriname)
(5) De juiste schrijfwijze met Chinese tekens van de naam Lu-A-Si is niet meer te achterhalen, maar kan in het Mandarijn (Hanyu pinyin) vrij worden weergegeven als: Lu Ya Si (= ccc: 4151-0068-0934). Als voorbeeld van een reeks andere alternatieven is ook mogelijk Lu Ya Shi (= ccc: 4151-0068-0013);
(6) Gezinskaart Amsterdam ten name van Lu-A-Si, Charles Desiré.
De beschikbare microfiche is een gescande versie van een oude filmopname die niet optimaal van kwaliteit is en beperkt leesbaar.
Reden daarvoor is “Omdat alle gezinskaarten in 1943 verloren zijn gegaan, zijn de scans gemaakt van de films uit 1939.”
De vernietiging was het resultaat van de beroemde aanslag van Gerrit van der Veen en zijn verzetsploeg die het bevolkingsregister buiten bereik van de Duitse bezetter wilden houden.(Stadsarchief Amsterdam)
(7) Op zijn Gezinskaart wordt eveneens het volgende overzicht verstrekt van de adresveranderingen van Charles Desiré:
Spuistraat no. 55; ’s-Gravenlandsche Veer no. 9; Kloveniersburgwal no. 137; Reguliersgracht 88; Amstel no. 104; Kerkstraat no. 332; Voetboogstraat no. 7; Prinsengracht no. 399; Heerengracht no. 129; Prinsengracht no. 1063; Reg. dwarsstraat no. 84; Hemonystraat no. 24 en tenslotte O.Z. Achterburgwal no.9-III;
(8) Huwelijksakte Amsterdam 1936, folio no. 135.
(9) Van Lu-A-Si junior, die mede figureert op de Gezinskaart van zijn vader, konden nog de volgende gegevens worden achterhaald.
In haar biografische schets van Eddy van Amerongen, de latere echtgenoot van Rachel Frankfoorder, kon Boas vermelden: “Ook zoon Dees, voor wie Eddy een veilig onderduikadres had gevonden overleefde de oorlog”.(van Amerongen/Boas 2002, xx)
Bij de Volkstelling-1947 werd zoon Désiré Charles Lu-A-Si genoteerd op het adres Grevelingenstraat 34-I te Amsterdam, dus hetzelfde dat zijn moeder, inmiddels genaamd R. van Amerongen-Frankfoorder, ook had vermeld in haar Opgave voor de Eerelijst….no. 16018.
Dezelfde Volkstelling wees verder uit dat de minderjarige op dat moment in Nederland nog de enige drager was van de familienaam Lu-A-Si (NFD); deze achternaam komt in Suriname ook niet meer voor, zulks gezien de afwezigheid daarvan in onder meer de Kiezerslijst-1977 en de Suriname Telefoongids 2003 – 2004.
Van zijn voornaam wordt ten slotte nog een pikant detail onthuld in het onderschrift van een grote familiefoto: “Het echtpaar Rachel en Eddy van Amerongen met zoon Dees (later Jitschak Arnon) in 1945 op de Dam in Amsterdam”.(van Amerongen/Boas 2002: XXI)
(10) “Overledene heeft zich direct bij de bezetting ingezet voor de verspreiding van illegale lectuur, beplakte muren met pamfletten en met de Februaristaking was hij zéér actief”, aldus R. van Amerongen-Frankfoorder in haar Opgave voor de Erelijst…no.16018; (NIOD)
(11) Charles Desiré Lu-A-Si wordt in een adem genoemd met “De gekleurde Surinaamse arbeiders Albert Witteman, Iwan Kanteman en Christiaan van de Montel…” die “…actief [waren] in het communistische verzet”.(Van der Horst, 122) Later wordt Albert Witteman door Van der Horst op pagina 148 als Albert Wittenberg opgevoerd.
(12) Charles Desiré staat met zijn correcte personalia en laatste adres (zijnde O.Z. Achterburgwal no. 9-III) vermeld als no. 25 op de lijst van communistische personen die 25 juni 1941 in Amsterdam zijn aangehouden door de Duitse bezetter.
Der Befehlshaber der Sicherheitspolizei und des SD/ Aussenstelle Amsterdam/ III A 814/41: Verzeichnis der Anlaesslich der CPN – Aktion Festgenommenen Funktionaere bezw. Aktiven Kommunisten, opgemaakt te Amsterdam op 26 juni 1941.
Archief 77: Höhere SS – und Polizeiführer, inv. Nr. 1187; (NIOD)
(13) Opgave voor de Eerelijst…no. 16018; (NIOD)
(14) Rachel Frankfoorder “…was zoals al het joodse personeel bij de Bijenkorf ontslagen”(Boas 2002: xx), een werkgever voor wie zij van 1928 tot 1941 had gewerkt. Tijdens een treinreis van Rotterdam naar Amsterdam werd zij aangehouden waarna een lange lijdensweg haar langs verschillende concentratiekampen voerde. Bij haar deportatie kwam zij onder meer het gezin van Otto Frank tegen in Westerbork en later alleen nog de zusjes Anne en Margot Frank in Bergen-Belsen.(Lindwer 1988: 103 e.v.)
“Rachel van Amerongen-Frankfoorder werd op 7 mei 1945 in Theresienstadt door de Russen bevrijd”.(Lindwer 1988: 253)
Naast alle ontberingen en mensonterende omstandigheden van het kampleven moet het gemis van haar gezin een welhaast ondraaglijke last zijn geweest voor Rachel. In haar interview met Lindwer heeft ze haar gevoelens daarover aldus verwoord: “…ik had angst om man en kind en die beheerste me.”(Lindwer, p. 117)
Haar vraaggesprek in de boekuitgave wordt afgesloten met de veelzeggende opdracht: “Ter nagedachtenis aan Charles Desiré Lu-A-Si, strijder vanaf het eerste uur, die in 1942 door de nazi’s werd vermoord.”(Lindwer 1988: 124);
In 1950 emigreerde Rachel met Eddy van Amerongen en hun twee kinderen naar Israël. Haar nieuwe partner was een bekende persoonlijkheid in het Amsterdamse van voor en na de Tweede Wereldoorlog. Niet alleen was deze jarenlang als journalist verbonden aan Het Joodsche Weekblad en later het Nieuw Isralietisch Weekblad (NIW), ook heeft hij geruime tijd het bedrijf Joachimsthal (met zijn drukkerij, uitgeverij en boekhandel) in Amsterdam beheerd. In 1970 werd hij door F.I.D.E. benoemd tot internationaal schaakscheidsrechter. (van Amerongen/Boas, t.a.p.)
(15) Stadsarchief Amsterdam: A registers, deel 102, fol. 17, no. 93;
(16) Zie ook www.bevrijdingintercultureel.nl/surijoods.html.
Opmerkelijk is het feit dat Lu-A-Si als no. 49 is ondergebracht bij de groep van “Surinaamse joden, gestorven in Holocaust en oorlog”;
Geraadpleegd:
Bronnen:
Centraal Bureau voor Burgerzaken, Paramaribo;(CBB)
Communistische Partij Nederland (CPN)-Archief (bij Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis); (IISG)
Gemeente Amsterdam: Dienst Persoonsgegevens;(DPG)
Kiezerslijst-1977 van de Republiek Suriname;
Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie;(NIOD)
Nederlandse Familienamen Databank;(NFD)
Stadsarchief Amsterdam;
Websites:
a. www.bevrijdingintercultureel.nl/surijoods.html;
Surinaamse joden, gestorven in Holocaust en oorlog.
(raadpleegdatum: 15-8-2008)
b. www.jodeninnederland.nl/id/P-4953, en
www.jodeninnederland.nl/id/P-14;
(raadpleegdatum: 7-10-2008)
c. www.joodsmonument.nl/person-541172-nl.html?;
(raadpleegdatum: 15-8-2008)
d. www.meertens.knaw.nl/nfd/detail_naam.php?naam=Lu%20A…;
Nederlandse Familienamen Databank: voor de naam Lu-A-Si;
(raadpleegdatum: 30-8-2008)
e. www.nationaalarchief.nl//suriname/base_china/database/engine…
Historische Database Suriname: Chinese database.
(af te korten als: NA-CDb). (raadpleegdatum: 15-8-2008)
f. www.nationaalarchief.nl/vrij-in-suriname/emancipatie/database…
Historische Database Suriname: Vrij in Suriname (Emancipatie 1863);
(raadpleegdatum: 18-6-2008)
g.www.ogs.nl/srs_site/SDetail.asp?zt=Lu+A+Si&vl=C%2ED…(“Slachtofferregister” van de Oorlogsgravenstichting);
(raadpleegdatum: 15-9-2007)
h.www.stadsarchief.amsterdam.nl/archieven/archiefbank/indexen/gezinskaarten.
Gezinskaarten, Handleiding (raadpleegdatum: 7-9-2008)
Geraadpleegd:
Amerongen, Eddy van. 2002. Nog slechts herinnering…: Mijn vooroorlogs Joods Amsterdam, met woord vooraf van Siegfried E. van Praag en biografische schets van Henriette Boas. (Red. Thea Cohen en F.J. Hoogewoud). Amphora Books, Amsterdam. Foto’s.
ISBN 90 6446 029 9;
Ccc: Chinese Commercial Code 1988. 12e dr. Hong Kong. (Chinese tekst). ISBN 962 07 2005 9;
Horst, van der , Liesbeth. 2004. Wereldoorlog in de West; Suriname, de Nederlandse Antillen en Aruba, 1940-1945. Geïll.
Uitg. Verloren, Hilversum.
ISBN 90-6550-794-9;
Joods Biografisch Woordenboek: zie www.jodeninnederland.nl/id/P-4953 en P-14. Lemmata: “Amerongen-Frankfoorder, Rachel van” en “Amerongen, Eduard van 1912 – 1992”;
Lindwer, Willy (samenst.).1988. De laatste zeven maanden: vrouwen in het spoor van Anne Frank. Geïll. Hilversum, Gooi en Sticht.
ISBN: 90-304-0464-7;
Telesur. Suriname Telefoongids 2003 – 2004, Paramaribo;
[Dit artikel is eerder verschenen in Wi Rutu, jaargang 8 # 2. p. 29 tot en met 34.]
De naam Lu-A-Si is inderdaad niet te vinden in de contractregisters, wel Loe-Asie, met onderstaande gegevens:
Achternaam Loe-Asie
Aankomstjaar 1866
Geboorteland China
Geslacht man
Leeftijd jaren 36
Leeftijd maanden 0
Godsdienst onbekend
Plaats van herkomst Kwieshin
Schip Whirlwind
Monsternummer 370
Datum afreis 15-1-1866
Afreisplaats Hongkong
Voor wie Veer, de I
Datum aankomst 30-3-1866
Aankomstplaats Paramaribo
Contractcode C588
Begin contract 30-3-1866
Einde contract 29-3-1871
Plantage Nursery
Planter (werkgever) Veer Tijndall, de I.
Datum overlijden 5-12-1868
District Nickerie
Info Overl. zie missive 1869 no 12/ overgenomen bij confr
Loe-Asie
is niet mijn Betovergrootvader Lu-A-Si
Diek Lu-A-Si ( gegevens uit de huwelijksakte) met M.M. Simpson (Sympson)
Lu-A-Si is met 1 van zijn 7 dochters op 10 augustus 1891 vanuit Paramaribo via Le Havre vertrokken naar Amsterdam. van waar uit hij naar China zou doorreizen ( Kanton )
Er is na zijn vertrek nooit meer iets van hem of zijn dochter vernomen.
Uit familie overlevering blijkt dat een kleinzoon naar China is geweest om naar zijn opa te zoeken ( had hij info over de verblijfplaats van zijn OPA ??? ) De verhalen hieromtrent variëren…
Kleinzoon zou een brief hebben geschreven naar huis??? Diegenen die daarover vertelden leefden op het moment dat ik mijn zoektocht begon niet meer.
Groet
Ben Feurich
Beste Ben, kan het zijn dat Diek Lu A Si werkzaamheden voor de EBG verrichtte? Te Berg en Dal was de EBG gevestigd, en in 1873 kocht Lu-A-Si een terrein naast de EBG bij de Cederkreek (info Delpher.nl). Ter plekke werd nadien goud gevonden…..
Charles Lu A Si was getrouwd met Rachel Frankfoorder, de nicht van mijn oma. Ik zou graag hun zoon vinden.
Beste Esther,
Ik werk voor de serie ‘Vergeten Helden’ van omroep Max en verdiep mij momenteel in het verhaal van Charles Lu A Si. Het zou ontzettend fijn zijn om met u in contact te komen. Staat u daarvoor open? Vriendelijke groet, Eva Hulscher // eva.hulscher@steppingstone.nl