blog | werkgroep caraïbische letteren

Caribische literatuur in het onderwijs

door Quito Nicolaas

Met een stagnerende economie en een onderwijs dat geen stuwende kracht is voor de concurrentiepositie van Nederland, verzwakt men de eigen rol binnen de EU. Afgelopen vijftien jaar zijn tal van onderwijsvernieuwingenprocessen in gang gezet, met steeds weer niet het beoogde resultaat (SCP,2008). In een klimaat waar de sociaal-culturele tegenstellingen steeds groter worden en de tolerantiegraad onder jongeren verder afneemt, vergt dit vraagstuk onze aandacht. Het onderwijs kan in dezen als instrument dienen voor de economische groei, het adaptievermogen van het individu en als emancipatie van migrantengroepen. Vooral via het literatuuronderwijs kan een bijdrage worden geleverd aan de verbinding in de samenleving.

stil-verleden

Maria Reinders-Karg van de Stichting Stil Verleden geeft samen met Ilonka Verdurmen van de School der Poëzie les op het Damstedelyceum in Amsterdam-Noord, 16 november 2016. Foto Carmen Abels.

 

Uitgangspunt bij het literatuuronderwijs is het kweken van leesplezier en zelfinzicht bij leerlingen, door het aanbod op hun belevingswereld en kijk op de samenleving te doen aansluiten. Met het oog op de culturele tegenstellingen en de verdraagzaamheid in de samenleving, is het juist van belang dat meer aandacht komt voor de andere literaturen. In dit geval wordt gerefereerd aan de landen Aruba, Curaçao en St. Maarten – onderdeel van het Koninkrijk der Nederlanden – voor wat de Nederlandstalige resp. de Engelstalige literatuur betreft. Er zijn tal van vergelijkbare thema’s met een identieke verhaalsituatie als die in de Randstad, zoals diversiteit, jongerenproblematiek, homofobie, racisme die aan bod kunnen komen. Behalve de leeservaring die wordt opgedaan, verkrijgt men inzicht in het eigen gedrag en dat van anderen met een verschillende culturele achtergrond. Bij het vak geschiedenis kan de ontstaansgeschiedenis, het bestuur en het beleid van de West Indische Compagnie ter sprake komen. Literatuuronderwijs kan een bijdrage leveren aan gedrags- en mentaliteitsverandering, waardoor eindexamenleerlingen beter in staat zijn om hun medemens in het publiek domein anders te bejegenen.
Om een nieuwe toekomstgerichte generatie op te leiden die zich zowel lokaal, regionaal als mondiaal weet te positioneren, moet men de samenhang tussen de Europese, Caribische en wereldliteratuur begrijpen. Via de literatuur verkrijg je een beeld van het sociaal-culturele klimaat waarin men leeft, denkt en handelt, maar ook van de geschiedenis en architectuur van een land. Jongeren moeten de keuzevrijheid hebben om zelf te mogen kiezen uit een lijst met boektitels die ze mogen lezen. De komende decennia moet de nieuwe generatie Nederlanders behalve iets meer afweten van elkaars cultuur, tevens de mondiale verhoudingen kunnen vatten. Ervan uitgaande dat er een doorwerking heeft plaatsgevonden in de politieke cultuur, kan men parallel aan het literatuuronderwijs ook aandacht aan het dekolonisatieproces besteden. De sociale geschiedenis van de landen van het Koninkrijk kennen een aantal momenten, die de moeite waard zijn om met elkaar te vergelijken: de grote Dok-staking en de havenstaking op Curaçao, het Nederlandse feminisme en de Antilliaanse pendant in de jaren ’80.

Jongeren lezen tegenwoordig Young Adult Romans (YAR), omdat ze qua thematiek zich hierin herkennen: het uitgaansleven, verliefd worden, seksuele ontmoetingen of schooldruk. Het is een uitdaging om te kijken hoe de Antilliaanse Nederlandstalige literatuur voornoemde thema’s behandeld. Men weet dat de setting, de culturele omgeving en personages anders zijn en de leerling worden geprikkeld om een vergelijking te trekken. Uit de steekproef van Mariannne Hermans omtrent Motiverend literatuuronderwijs met eigentijdse literatuur (2009) blijkt dat autochtone jongeren vrij openstaan voor verhalen uit andere culturen. Van belang is dat leerlingen zich verplaatsen in een andere verhaalsituatie, verhaalstof en verhaalsetting. Een bezoek aan een Caribische expo of theatervoorstelling kan eveneens tot de mogelijkheden behoren. Een persoonlijk-ervaringsgerichte benadering van het literatuuronderwijs heeft tot effect dat leerlingen na afloop behalve zich kunnen inleven in de cultuur en identificeren met de literatuur op de eilanden, ook de ontwikkelingen in een breder perspectief plaatsen.

 

schoolking-ires-matthew

Iris Matthew

In dit verband dient men bij de samenstelling van het leesdossier de vraag te betrekken in hoeverre een parrallel bestaat qua behandelde thema’s, personages en verhaalstof. De docent kan zich beperken tot een bespreking van Caribische literatuur waarbij een vergelijking valt te trekken tussen de manier waarop een thema bij een Antilliaanse en een Nederlandse auteur wordt behandeld. Zo kan het werk De Buitenvrouw van Joost Zwagerman met dat van Frank Martinus Arion vergeleken worden. Ook in verband met de 5 meiherdenking kan men de roman Delfts Blues (De Bezige Bij, 1995) van Denis Henriquez lezen over Katinka wier joodse ouders in de Tweede Oorlog omkwamen. Tevens is er de optie om werken van de nieuwe generatie schrijvers als: Giselle Ecury, Eric de Brabander, Jopie Hart, Ronnie Lobo, Bernadette Heiligers, Jacques Thönissen en Erich Zielinski te lezen. Het gaat erom dat scholieren kennis nemen van hoe eenzelfde thema, afhankelijk van de culturele setting en socio-economische achtergrond een verschillend effect heeft op het denken en handelen van de personages. Uiteindelijk weet men een empathisch vermogen te ontwikkelen dat leidt tot cohesieversterking in de samenleving.

Quito Nicolaas is recensent, essayist en columnist.
13-9-2016

[opiniestuk uit Levende Talen, oktober 2016, jaargang 103| 7]

Your comment please...

  • RSS
  • Facebook
  • Twitter