blog | werkgroep caraïbische letteren

C.L.R. James steeds actueler

Geboorten van literatuur 9

In een reeks opstellen, verschenen tussen 1977 en 1982 in de Amigoe, behandelde criticus B. Jos de Roo de geboorte van de Caraïbische literatuur. Caraïbisch Uitzicht herdrukt graag deze reeks, zodat die een tweede leven kan krijgen. Vandaag C.L.R. James van Trinidad.

door B. Jos de Roo

C.L.R. James (English Wikipedia)

Het is een waanidee te denken dat men zich pas tegenwoordig sterk maakt voor een eigen Caribische literatuur, waarin schrijvers de Caribische maatschappij van binnenuit bekijken. Al aan het eind van de jaren twintig was er op Trinidad een hele groep schrijvers die dat deed. Ze manifesteerden zich voor het eerst in twee nummers van het tijdschrift Trinidad, waarna ze tussen 1931 en 1934 in het tijdschrift The Beacon publiceerden.

Het is ook een waanidee, dat de groep om The Beacon alleen maar literair-historische betekenis zou hebben. De groep heeft de hedendaagse Caribische literatuur bewegwijzerd en er is bijna geen hedendaags schrijver die niet ook het sociale realisme gebruikt. The Beacon heeft deze traditie ingevoerd, zodat er lijnen lopen van schrijvers als Edgar Cairo en Frank Martinus Arion die teruggaan naar het begin van de jaren dertig op Trinidad.

Ook de reacties op het werk van Frank Martinus Arion en Edgar Cairo zijn identiek aan de reacties op het werk van de Beacongroep. Neo-koloniale fatsoensrakkers hadden op Curaçao grote bezwaren tegen de onbevooroordeelde en openhartige manier waarop Frank Martinus Arion in Dubbelspel seksualiteit en geweld behandelde. En de storm van protesten over zijn taalgebruik die Edgar Cairo van Surinaamse kant over zich heen moest laten gaan, doet denken aan de protesten die de Beacongroep te horen kreeg, toen ze figuren patois liet spreken in hun verhalen. De kleinburgers stelden het in de jaren twintig en dertig op Trinidad niet op prijs als er in een werk geen highbrow Oxford English gebruikt werd en ze doen het in de jaren zeventig en tachtig in Suriname nog niet als er geen Surinaamse variant van hete-aardappel Leids gebruikt wordt.

De schrijvers van de Beacongroep hebben nog niets aan actualiteit ingeboet. Dit blijkt bij lezing van de roman Minty Alley van C.L.R. James. Samen met Alfred Mendes was C.L.R. James de spil van het literaire leven op Trinidad van vijftig jaar geleden. Zijn leven is exemplarisch voor dat van veel Caribische schrijvers na hem. Hij zoekt zijn lezerspubliek op, dat voornamelijk in Engeland woont. In Beyond a Boundery (1963) beschrijft James zijn vertrek naar Engeland als een noodzakelijke stap voor zijn literaire carrière. Maar anders dan zo menig Caribisch schrijver komt er bij James in Engeland van het schrijven van romans niet veel meer terecht. Niet als romancier krijgt hij internationale bekendheid, maar als politiek theoreticus met werken als History of Pan African Revolt, Party Politics in the West Indies, Facing Reality en World Revolution.

De roman Minty Alley heeft een jonge neger uit de middenklasse als centrale figuur, Deze Haynes is na de dood van zijn moeder gedwongen een goedkoop kosthuis op te zoeken. Hij vindt dat wel leuk, want het geeft hem de kans uit de beschermde middenklassewereld te breken. Het kosthuis waar Haynes terecht komt, staat in Minty Alley. De hospes Mrs Rouse leeft in concubinaat met Benoit, die ook een verhouding heeft met een verpleegster. Als dit aan het licht komt, verlaat Benoit Minty Alley om met de verpleegster te trouwen. Zo op het oog heeft het verloop van de roman alle kenmerken van een driestuiversroman: de verpleegster verlaat Benoit weer en Mrs Rouse neemt hem weer liefdevol op. Maar Minty Alley is allesbehalve een driestuiversroman. Het is een werk zoals er veel meer zouden moeten zijn. Een goed leesbaar verhaal dat levendig geschreven is en waar de gebeurtenissen iets betekenen.

James maakt in Minty Alley duidelijk, dat het leven zelf triomfeert boven de benarde omstandigheden waar de mensen in verkeren. Dit is één kant van de roman. De tweede en meest actuele kant zit hem in de hoofdfiguur. Haynes uit de middenklasse is verwijderd geraakt van het volk. Door zijn hogere sociale klasse is hij in Minty Alley weliswaar steun en toeverlaat van de buurt, maar in feite weet hij geen enkele oplossing voor de problemen van het volk. Hij geeft de cleane, voor de hand liggende oplossingen, de oplossingen van de beste stuurlui die aan wal staan. Het leven wordt nu eenmaal anders geleefd dan het in de boekjes staat. Behalve dan in dit boek van C.L.R. James, want dankzij zijn sociale realisme heeft hij als kunstenaar vroegtijdig een van de grootste problemen van het Caribisch gebied kunnen vatten. Dat is: hoe maken de verschillende bevolkingsgroepen contact met elkaar? Onder de euforie die uitgaat van leuzen als “di nos e ta” gaat geen eenheid schuil, zo zegt James. De Caribische maatschappij bestaat volgens hem uit groepen die uit elkaar drijven, omdat ze een ander zicht op de werkelijkheid hebben en andere belangen hebben. In Minty Alley stelt James dat het grote probleem daarbij niet de verschillende rassen zijn, maar dat dit de verschillende sociale lagen zijn. Een boodschap die steeds actueler wordt, naarmate de nieuwe middenklassen steeds meer doen geloven dat dit niet zo is.

[Eerder verschenen in Amigoe, 13-03-1982.]

Your comment please...

  • RSS
  • Facebook
  • Twitter