Bijzondere onderscheiding kunstenaar José Maria Capricorne
Regering Curaçao onderscheidt Capricorne
door Henk Moeniralam
Op 27 november 2023 heeft José Maria Capricorne (91 jaar) in Nijmegen een bijzondere onderscheiding gehad van de Curaçaose regering. Deze erkenning heeft de beeldend kunstenaar gekregen vanwege zijn omvangrijke artistieke oeuvre en verdiensten in de ruim driekwart eeuw achter ons.
Op zijn vijftiende levensjaar begon hij al met tekenen op aardewerk in het atelier van de Eerste Curaçaose Aardewerk Fabriek (ECAF), gevestigd in de Curaçaose wijk Amerikanenkamp. De artistieke werkzaamheden van Capricorne staan overwegend in het teken van mens, natuur en samenleving. Zijn kunstwerken staan behalve in Nederland op vele andere plekken in de wereld. Ze zijn te vinden bij particulieren, instellingen, organisaties en bedrijven in bijvoorbeeld België, Duitsland, Frankrijk, Canada, de V.S., Venezuela, Colombia, Santo Domingo, Trinidad, Japan en uiteraard ook Curaçao.
De onderscheiding kreeg hij van de Gevolmachtigde Minister van Curaçao in Nederland, de heer Carlson Manuel. De erkenning bestond uit een kunstwerk van een steen uit Curaçao, ontworpen door de Curaçaose kunstenaar Giovanni Abath. Dit kunstwerk wordt alleen uitgereikt aan personen met uitzonderlijke verdiensten. ‘Deze personen moeten we waarderen tijdens hun leven en niet wanneer ze al gestorven zijn’, aldus de heer Manuel bij de uitreiking van de onderscheiding.
Nestor Curaçaose beeldende kunst
Capricorne is de nog langst levende beeldend kunstenaar afkomstig uit Caribisch Nederland. Hij wordt dan ook wel de nestor van de Curaçaose beeldende kunst genoemd. Op Curaçao zijn er kunstwerken van hem te zien in de openbare ruimte, bijvoorbeeld bij de bibliotheek, een school, een bankgebouw.
José Maria Capricorne is een veelzijdige kunstenaar, gevormd op Curaçao, Brazilië en in Nederland. Hij is een exponent van de figuratieve kunst. Op het doek gebruikt hij met name olieverf en acryl maar soms ook gemengde techniek.
Zijn eerste schilderij is van 1962, een naakte vrouw op het strand. Daarna volgen er nog vele honderden. In zijn werk speelt ook de magie een rol. Velen vergelijken zijn werk met dat van Marc Chagall. Behalve schilderijen heeft hij daarnaast tekeningen, sculpturen en postzegels ontworpen. Als grafisch ontwerper heeft hij o.a. postzegels en kinderpostzegels ontworpen voor Curaçao en de andere eilanden van de voormalige Nederlandse Antillen en postzegels voor het Rode Kruis. In verschillende boeken staan illustraties van zijn hand.
Ook heeft hij folders, advertenties en logo’s ontworpen voor banken en andere organisaties, o.a. de Maduro en Curiel’s Bank, de Sociale Verzekeringsbank en de ALM, de voormalige Antilliaanse Luchtvaartmaatschappij. Voorts heeft hij aan verschillende omgevingsprojecten gewerkt.
Velen kennen hem van de fleurige en kleurige figuren op zijn schilderijen die vrolijk in het leven staan. De menselijke figuren zijn vaak licht of donkergekleurd. Daaruit komt zijn verbondenheid met zijn geboorte-eiland tot uitdrukking, die vaak ook aanwezig is in de vorm van een dier, een vrucht of kleur.
Uit zijn werk spreekt niet alleen betrokkenheid bij natuur, duurzaamheid en zorg voor de toekomst. Ook kan men gevoelens ervaren van de relatie tussen zijn geboortegrond en het koloniale verleden. Op Curaçao is hij opgegroeid en heeft hij ervaren wat het is om een donkere man te zijn. Op de lagere school maakte hij in de eerste helft van de 20ste eeuw mee dat de huidskleur van leerlingen bepalend was voor de plek in de klas. Blanke leerlingen zaten vooraan, daarachter de mulatten en donkere leerlingen zaten achter in het klaslokaal. In de kerk was dat beeld niet anders. De donkere bevolking op Curaçao werd achtergesteld. Pas met de komst van de gekleurde politieke leider dòktor Moises Da Costa Gomez (van de Partido Nashonal di Pueblo, de Nationale Volkspartij) in de jaren vijftig van de vorige eeuw veranderde de situatie enigszins.
Opleiding en loopbaan
In 1932 wordt José Maria Capricorne geboren in het stadsdeel Otrobanda op Curaçao. Als hij 14 jaar is, sterft zijn vader plotseling aan een hartaanval op het moment waarop hij thuis samen met hem bij een raam staat en naar buiten kijkt. Als zijn vader in elkaar zakt, vangt hij hem op en legt hem zachtjes op de vloer. De familie heeft geen huistelefoon en als de dokter komt is het al te laat.
Op 20-jarige leeftijd gaat hij naar Brazilië in de hoop een baan te vinden, want op Curaçao was de werkloosheid hoog. Hij gaat naar Rio de Janeiro, werkt daar in een keramisch atelier en verblijft bijna twee jaar in deze stad. Voorjaar 1955 vertrekt hij naar Nederland voor verdere studie. Eerst gaat hij naar de Reclame-Tekenschool (3 jaar) en daarna naar de Grafische School in Amsterdam (2 jaar). Na zijn militaire dienstopleiding bij de Landmacht in Maastricht (een mortieristenopleiding van twee maanden) gaat hij naar La Courtine in Frankrijk, destijds het militaire oefenterrein van de Koninklijke Landmacht. Daar blijft hij ongeveer een jaar.
Na het verblijf in La Courtine gaat hij terug naar Nederland en komt hij in Assen terecht voor ongeveer 3 maanden. Van hieruit zwaait hij af als militair. Na zijn militaire dienst gaat hij in Amsterdam wonen, maar volgt in Utrecht een stedenbouwkundige avondopleiding HTS (2 jaar). Kort daarna treedt hij in het huwelijk met Joke de Lange die in hetzelfde pand woont in Amsterdam als hij. Om praktijkervaring op te doen en inzicht te krijgen in de manier waarop overheidsorganisaties werken, gaat hij eerst ruim een half jaar aan de slag bij de Gemeentelijke Electriciteits Maatschappij (GEM) in Amsterdam en daarna ongeveer 10 maanden bij de Stedenbouwkundige Dienst van de gemeente Den Haag, afd. Algemene Planologie.
Oprichting Academie voor Beeldende Kunst
In 1968 gaat hij terug naar Curaçao waar hij de opstand van 30 mei 1969 van nabij meemaakt. Bij de opstand in mei 1969 vallen er twee doden en tientallen gewonden. De gebeurtenissen zijn mede aanleiding voor de overheid om geld uit te trekken voor het kunstonderwijs op Curaçao.
Samen met Edward (Eddy) Ayoubi, destijds tekenleraar op Curaçao die in Den Haag de Kunstacademie had gevolgd, richt hij in 1970 de Curaçaose Academie voor Beeldende Kunst (Akademia di Arte) op die gevestigd wordt in het Quarantainegebouw. De Academie was in bredere zin opgericht om creatieve uitdrukking te geven aan emoties, en om mensen met artistieke aspiraties de mogelijkheid te geven om hun professie ervan te maken.
Na de oprichting in 1970 blijft Capricorne tot 1988 directeur van de Kunstacademie. Toen Ayoubi iets later naar België ging om archeologie te studeren, is Capricorne Regeringscoördinator geworden om de Academie verder te ontwikkelen.
Er werden verschillende afdelingen in het leven geroepen zoals Tekenen, Schilderen, Grafische Vormgeving, Keramiek, Toneel, Fotografie. De Kunstacademie heeft ruim 30 jaar bestaan. In de loop der jaren begon kunst een steeds minder belangrijke rol te spelen op Curaçao, omdat de aandacht meer uitging naar handel, economie en toerisme. Uiteindelijk is privatisering haar ondergang geworden. De veiling van de inboedel van de academie betekende volgens sommigen niet alleen de doodsteek voor de academie, maar ook voor de kunstzinnige vorming op het eiland. Een deel van de ontwikkeling van de leergang is nog in de Leidse universiteitsbibliotheek en op Curaçao bewaard gebleven.
Exposities en prijzen
Sinds 1962 heeft José Capricorne in diverse steden exposities gehouden. Behalve in Willemstad op Curaçao, ook o.a. in Berlijn, Gent (België), Amsterdam, Den Haag, Rotterdam, Amersfoort, Dordrecht, Delft, Eindhoven, Breda en Maastricht.
Verder zijn er exposities van hem geweest bij speciale gelegenheden. Bijvoorbeeld bij diverse bijeenkomsten in het kader van de culturele uitwisseling tussen Curaçao en Venezuela. Voor het Avila Beach Hotel heeft hij een serie van ongeveer 10 schilderijen gemaakt over de vlucht van Simon Bolivar van Venezuela naar Curaçao. De schilderijen staan nog steeds in het huis waar Bolivar heeft gewoond (Penstraat op Curaçao).
Ter ere van Koninkrijksdag 2022 werd op verzoek van de huidige vice-president van de Raad van State, Thom de Graaf, een expositie van zijn werk geopend in het gebouw van de Raad van State. Bij de opening van deze speciale expositie op 15 december 2022 was ook HKH Prinses Beatrix aanwezig. Ruim 35 werken waren toen te zien waarvan sommige nooit eerder waren vertoond.
In 1985 kreeg hij de prestigieuze Cola Debrot-prijs (de algemene Cultuurprijs van de voormalige Nederlandse Antillen) en in 1988 ontving hij de Lustrumprijs van het Curaçaosch Museum.
Emancipatie via kunst
In zijn werk bediscussieert Capricorne de wereld om hem heen. Het is volgens hem belangrijk om anderen te laten weten hoe de nakomelingen van het slavernij- en koloniale verleden zich verder hebben ontwikkeld, bijvoorbeeld in hun creativiteit. Deze geschiedenis bestaat niet alleen door stil te staan bij Tula. ‘De geschiedenis moet je aan toekomstige generaties laten zien. Niet uit wraak, maar vanuit een historisch besef’, aldus Capricorne. Via zijn werk wil hij het volk op zijn geboorte-eiland aanspreken en bewust maken dat men via kunst zijn eigen gevoelens tot uitdrukking kan brengen in beeld of vorm: emancipatie door kunst.
Bij de opening van de recente expositie ‘Moederboom’ in het Stedelijk Museum in Breda op 20 oktober 2023 merkte een kunstkenner op dat in het werk van deze artistieke grootheid niet alleen warme gevoelens voor de mens en zijn achtergrond besloten liggen, maar ook een diep geloof in harmonie verborgen zit.
Het oeuvre van Capricorne is vrij omvangrijk, gevarieerd en indrukwekkend.
Een deel hiervan is ondergebracht in de Bibliotheek van de Leidse Universiteit om zoals hij zelf zegt het werk voor het publiek en toekomstige generaties toegankelijk te houden. Capricorne woont in Nijmegen en verricht op 91-jarige leeftijd op kleine schaal nog artistieke werkzaamheden, vooral als deze ten goede komen aan goede doelen (o.a. weeskinderen, ouderenzorg, Alzheimer Stichting, gehandicapten).
Enkele literatuurverwijzingen:
– Herscheppingen – De wereld van José Maria Capricorne, J.J. Oversteegen, 1999 (monografie).
– Ode aan de Wonderboom (Kanto na e Palu Enkantá), J.M. Capricorne, 2015.
– Afscheidsgedichten voor Violette, J.M. Eustatia, Stichting Libri Antilliani, 2001 – Tekeningen J.M. Capricorne.
– La belle Caraïbe, The Art of José Maria Capricorne, Ineke Phaf-Rheinberger, Wissenschaftlicher Verlag Berlin, 2005.
– José Maria Capricorne, Paintings en Drawings 1962-1988, 1990. Speciale uitgave naar aanleiding van zijn onderscheiding voor de Museumprijs in 1988.
– Haiku den lus di animal – Haiku met dierenstemmen. Elis Juliana, Galerie Alma Blou, augustus 2007. Tekeningen van J.M. Capricorne.
–Three Caribbean Artists – José Maria Caprocorne – Nelson Carrilho – Philippe Zanolino. Marianne de Tolentino, Susan Wilczak, Monique van Herksen. LM Publishers, Volendam, 2019.
Met dank aan Nilka Capricorne
RSS
Facebook
Twitter
