Bijna vernietigd; drie generaties jappenkamp
door Jerry Dewnarain
De auteur van het dagboek Bijna vernietigd is een moeder die de Tweede Wereldoorlog heeft doorstaan in Nederlands-Indië (Tjideng = Jakarta) in een jappenkamp: 3.5 jaar! Haar herinneringen heeft deze vrouw, toen nog puber, vastgelegd in een dagboek dat haar dochter, Claudia Biegel, in boekvorm heeft uitgegeven.
Het boek heeft dus twee verhaallijnen: de dagboekervaringen van de moeder en korte impressies die de dochter weergeeft hoe de oorlogsstress van haar moeder doorwerkte op het gezin. De moeder had het dagboek willen vernietigen. De vader van de auteur haalde de herinneringen die in een vuilniszak waren gegooid eruit! ‘Hij verborg het in een oude rode schoenendoos met daarop in grote letters ‘Indië’.’ Zelf zegt de schrijver in haar proloog het volgende: ‘Iets in mij wilde haar laten herleven als het levenslustige kind dat ze was voordat de oorlog haar veranderde in een door PTSS (posttraumatische stressstoornis) geplaagd mens. Deze oorlogsstress had zich diep genesteld in haar ziel en nam steeds meer bezit van haar persoonlijkheid.’
Indië: een omstreden verleden
In het boek staan de herinneringen cursief. De teksten gaan over alles. Simpele herinneringen die goed de tijdgeest gedurende de oorlog (Tweede Wereldoorlog) weergeven. Ik kies er twee, maar het boek geeft er meerdere.
In het kamp vierde ze [de moeder –red.] haar verjaardag wel op de dag zelf, heeft ze verteld. Hoe kan dat nou? Vroeg de dochter. In de oorlog je verjaardag vieren? Daar begreep ze niets van. Zoals ze zoveel niet begrijpt over de oorlog en dat kamp. Het enige wat ze wel begrijpt, heel goed zelfs, is dat ze het zielig vindt. Zo zielig voor haar moeder, die als kind het kamp inging en eruit kwam toen haar jeugd voorbij was, zoals ze zegt. (pag. 47)
Tjideng, 27 november 1943
Iedereen is boos op mij. Ze geloven niet dat ik te ziek ben om corvee te doen. Mevrouw Margareta, die ik stiekem Margareta Drakareta noem, is een roddelcampagne tegen mij begonnen. Dat ik me onttrek aan mijn taken en liever in bed lig te schrijven dan mijn handen uit de mouwen te steken. Ik zou me te goed voelen om de poep van anderen uit de put te scheppen. ‘Dames we hebben een schrijfster in huis. Ja, zeker… en die kan haar handjes natuurlijk niet bevuilen met onze poep.’ (p. 84)
Het boek laat de lezer een periode meebeleven of –voelen waarbij de muze muziek de tijd van de jaren veertig van de vorige eeuw vastlegt.
Onze plaat Goodnight my love, draai ik elke dag. De eerste keer begon ik te huilen. Gelukkig heeft niemand dat gezien. Die plaat heeft zoiets innigs. Soms raak ik erdoor in de put en soms voel ik me juist weer helemaal opgefrist. (pag. 84)
Bijna vernietigd is een meeslepend boek dat middels dagboekaantekeningen de gevolgen van de oorlog aankaart. Deze gevolgen kunnen traumatisch zijn en helen moeilijk. Zelf kinderen en kleinkinderen van oorlogveteranen raken ermee ‘besmet’. Vandaar ook de subtitel: drie generaties jappenkamp.
Verveling hoort niet thuis in haar gezin. In een gezin waar het iedere dag feest is. Feest MOET zijn. Want met al die gedachte kwam ze uit het kamp. Ik leef nog! De rest van mijn leven zal ik van iedere dag een feest maken… . Ga toch iets doen,’ zegt ze tegen haar dochter en trekt het stofzuigersnoer los vanachter een stoelpoot. De dochter houdt haar adem in, ze is bang maar weet niet waarom. ‘Toen ik zo oud was als jij, moest ik het kamp in,’ hoort ze de moeder zeggen. ‘Toen was mijn jeugd voorbij.’ Nu weet ze weer waarvoor ze bang is. Niet alleen nu maar altijd. Ze is bang voor haar moeders woorden. Gek, dat je bang kunt zijn voor woorden. Woorden bijten niet, zeggen ze. Maar dat is niet waar. Ze bijten wel, en ze doen pijn. Meer dan de klappen die ze af en toe krijgt. Klappen doen even pijn, maar woorden … Woorden, die nestelen zich in je ziel. (p. 56)
Amsterdam
Depressief
Hoezo depressief, wat heb jij nou om depressief over te zijn? De moeder schudt haar hoofd. In dit gezin is er maar één persoon met recht op geestelijke problemen en dat is zij. [de moeder-red.] haar dochter moet zich niet aanstellen. Gewoon even haar gezicht onder de koude kraan en dan gaat die onzin wel over… (p.132)
Wat men vaak vergeet, hoe belangrijk de Nederlandse koloniale tijd in Oost-Indië óók was voor de mensen die destijds inlanders heetten. Voor veel Indonesiërs én Nederlanders is de Nederlandse periode uitermate belangrijk geweest. Die heeft een stempel gedrukt op hun leven…en dat laat Bijna vernietigd zien! Het moet eens gezegd zijn hoe mensen die periode hebben beleefd: het is geen verheerlijking. Dat Indië niet slechts een exotisch paradijs was, wat algemeen bekend en aanvaard werd. Het is een omstreden verleden. Indië en Indonesië zijn in herinneringen van velen een land van ruim vier eeuwen bitter leed maar ook geluk. Voor ieder die ermee verbonden was, en nog steeds verbonden is. Bijna vernietigd; drie generaties jappenkamp vertelt een deel van dat verhaal. Maar je kunt ook het verhaal doortrekken naar het heden, want de vluchtelingen uit bijvoorbeeld Syrië en andere landen uit Afrika en het Midden-Oosten maken ongetwijfeld soortgelijke oorlogservaringen mee. Ook zij dienen een kans te krijgen om deze traumatische ervaringen op hun manier te verwerken.
Claudia Biegel, Bijna vernietigd. Drie generaties jappenkamp. Stichting LM Publishers. 2019. ISBN 978-94-6022-510-9.
RSS
Facebook
Twitter
