blog | werkgroep caraïbische letteren

Bij Het sterven van Rebecca Lopez Ikario van Denis Henriquez

door Jeroen Heuvel

Bestaat het om een kerstrecensie van een roman te schrijven? Zo ja, wat houdt dat dan in? De geboorte van een lichtpuntje in de duisternis, vrede op aarde aan de mensen van goede wil, de moord op onnozele kinderen? Laat me in het spoor van de Drie Koningen op weg gaan en kijken wat ik onderweg tegenkom en of ik bij de bestemming arriveer. Of zal ik als de beroemde Vierde Koning, er nooit geraken?

Dit roept subiet een andere vraag op, wat mag die bestemming wezen? De roman in kwestie is de meest recente van Denis Henriquez, getiteld Het sterven van Rebecca Lopez Ikario. Wim Rutgers heeft enkele weken geleden de eerste bespreking van dit boek in het Antilliaans Dagblad laten afdrukken, de trouwe lezer zal zich voor de geest kunnen halen wat de grote verhaallijn ervan is; ik verwijs daarvoor graag naar Wims bespreking. https://werkgroepcaraibischeletteren.nl/nieuwe-roman-van-denis-henriquez-het-boek-van-het-lot/

‘We zijn allemaal gekomen om te gaan. Hoe we in de wereld komen, weten we allemaal, hoe we eruit zullen vertrekken, dat weten we niet,’ zei Hector Ruben. Hij haalde drie kroketten uit een zakje, wikkelde er twee in een papieren servet en deelde die uit aan zijn maten. De derde stak hij zelf in zijn mond.
‘Dat is maar goed ook,’ meende Aquiles. ‘De dood wordt in de General Store niet verkocht, dus kan ik mijn kostbare tijd daar niet aan verspillen.’
Ze dronken hun koffie, namen een hap en bliezen daarna de hitte uit hun mond.
‘Rebecca is een goed mens,’ zei Aquiles tegen Esteban. (p 348)

Ik kies dit citaat niet vanwege het in de wereld komen om de kerstgedachte erbij te halen. Je mag een auteur nooit aanwrijven wat hij zijn personages laat zeggen, denken of doen. Wat die Hector en Aquiles in dit gespreksfragment zeggen is voor hun verantwoording. Ik zou graag een personage in het verhaal zijn geweest, om tegen Hectors mening te kunnen. We zijn niet gekomen om te gaan, we zijn gekomen om het een en ander te doen. En, ja, op een dag dan gaan we weer. Zijn tweede zin, dat weten we ook allemaal niet. We weten niet hoe we in de wereld komen, of waarom. Ook niet waarom we allemaal anders zijn, kiezen wij onze ouders, of zij ons?
De auteur laat zijn hoofdpersoon iets anders denken: ‘Rebecca dacht: een gezin zonder kinderen is een pover gezin. Waarvoor anders kwamen mannen en vrouwen ter wereld dan om de vrucht van hun schoot lief te hebben, om hun kroost te verzorgen en om later zelf liefde en zorg terug te krijgen? (p 79) Is dit een aanknoping met de opofferende liefde van Jezus, gestorven om de zonde van alle kinderen te vergeven? Nee, niet echt. Wel eigenaardig dat Rebecca zelf geen gezin heeft gevormd, geen echtgenoot en ook geen kind niet. Mensen kunnen zo hun gedachten hebben. Denis Henriquez schrijft tongue in cheek.
De eerder genoemde Aquiles is een kind van Evalena, zij is een van de zes kinderen van Rafaël Matthías Lopez Ikario en Antonieta Schulten. In het begin van het boek komen er heel veel personages op. Om de lezer te helpen onderscheid te kunnen maken staat er vooraan in het boek een stamboom van twee families. Rebecca is een dochter van Feodoro Segundo Lopez Ikario en Uranita Schulten.

Het boek begint ongeveer aan het einde van het leven van Rebecca, maar het gaat dan niet verder met het sterven van haar (wat leuk dat in haar achternaam lopen zit, voor de Nederlandstalige lezer althans, loop ‘ns door, met vliegen tegelijk: Icarus, hoewel die mythische figuur in zee stortte toen hij te dicht bij de zon ging vliegen met zijn met bijenwas bevestigde vleugels. Lopez Ikario. Na drie bladzijden voert de auteur ons terug naar de zeventienjarige Rebecca. Ze woont op Aruba, op dat moment in de ban van Carlos Gardel. En dan lees je ruim 300 bladzijden lang over het leven van Rebecca en de wereldgeschiedenis op Aruba. Je krijgt gratis bij het verhaal een tijdsbeeld van het veranderende Aruba mee. Maar het gaat (nog) niet over het sterven van Rebecca. Waarom dan toch die titel? En niet: Het leven van… Zien we bij het kerstverhaal ook meteen het lijden en de kruisiging van Jezus Christus? Is het daarom dat Pasku in het Papiamentu het woord is voor allebei?
Rebecca heeft twee zussen: Josefa en Catarina. Die laatste is de biologische moeder van Esteban, de tweede hoofdpersoon. Omdat Catarina de opvoeding en zorg voor Esteban niet op zich kan nemen, (en zijn verwekker hem niet erkent) treedt Rebecca als pleegmoeder van Esteban op.
Na de middelbare schooltijd gaat Esteban naar Nederland voor de studie.
‘Om haar zuster rustig te stemmen, wilde Rebecca met eigen ogen zien waar de jongen terecht gekomen was. Als ze Catarina kon vertellen hoe hij woonde, met wie hij omging, en dat het goed met hem ging, zouden haar angsten haar ongetwijfeld verlaten. Toen Lourdes en Frani plannen begonnen te maken voor een vakantie in Europa en haar vroegen of ze mee wilde, aarzelde ze dan ook geen moment.
De Eiffeltoren verpletterde haar met het gewicht van zijn staal. Ze kreeg nekkramp van het turen naar de top. Hoe Frani en Lourdes haar ook mee probeerden te krijgen, ze durfde de metalen hoogte niet op. In Kopenhagen zat een zeemeermin naakt op een rots, in Amsterdam stond een jongen met lang haar een vuurtje te stoken op een plein. Dat was de couleur locale van het continent, maar hoe was het met ‘hem’?’ (p 111-112) De schrijver vindt het niet belangrijk tijd te spenderen aan beschrijvingen van gemoedsbewegingen in Rebecca veroorzaakt door haar reis door Europa. Het boek gaat daar niet om, het gaat om het sterven van Rebecca, op Aruba. Maar voor mij is het doel niet zo duidelijk, het boek begint hier langdradig te worden, te veel oppervlakkige beschrijvingen, teveel een breedte omschrijven van allerlei dingetjes die gebeuren. Ik wil het boek niet verder lezen en aan een andere roman beginnen. Ik ga op zoek naar de dichtbundel Kas pabow van deze Denis Henriquez, die ik vroeger met plezier heb gelezen. Ik zou willen dat de romanschrijver veel meer zou schaven en weglaten zoals de dichter. Maar ik kan de bundel niet snel genoeg terugvinden.
“In Kas pabow staan gedichten waarvan ik sommige in een eerde­re versie al in de tijd van de cabaretteksten geschreven had. Ik zocht er twintig uit, die ik al schavend bewerkte. De gedichten gaan over weemoed en verlangen naar Aruba, maar ook over het ouder worden. Ik schrijf nu geen gedichten meer, dat is iets van vroeger.” (uit een interview van WimRutgers met Henriquez dat in 1992 in de Amigoe is geplaatst).
(Hij logenstraft dit met de publicatie van de bundel Lenga di mi mama in 2014, maar, soit.)
‘Het leven scheidt, het leven verenigt, verzuchtte Rebecca in stilte. Esteban was het product van het wondere spel tussen mannen en vrouwen. Als daar het lichaam de macht overnam vervielen de regels. Het gezicht van een mens werd niet door zijn onderlichaam bepaald, maar door wat hij bij daglicht presteerde. Uit het ingewikkelde leven kerfde je een herkenbaar stuk voor jezelf, dat was haar definitie van trots en daar hield ze zich iedere dag aan.’ (p 174)

Ondertussen noteer ik voorbeelden van taalgebruik die bij me wringen. Waarom doe ik dit? Waarom ga ik niet op zoek naar het goede in het boek, waarom ga ik chicaneren? Wat heeft dát met kerst te maken!
Ik schrik af en toe op uit het leesproces door het idioom van Henriquez. Komt dat omdat hij als moedertaal Papiamento heeft en Nederlands als tweede taal? Of heeft het te maken met de streek in Nederland waar hij woont? Ik geef drie voorbeelden.
‘in de tuin plensde Josefa water op de planten’ (79). Plenzen betekent volgens Van Dale in stromen uitgieten, uitstorten. Wanneer een auteur een personage de planten water laat geven en hij kiest voor ‘plensde’ dan krijg ik het beeld van een stortbui die uit de slang komt, dat beeld wringt bij mij. Maar het kan zijn dat de auteur vindt dat veel mensen op Aruba hun planten te hard water geven.
‘een gebeitst wandmeubel was volgestopt met foto’s in zilveren lijsten, op de planken stonden porseleinen poppetjes, wijnglazen zaten beschermd achter glas.’ (p 239) Ik zou zeggen dat de poppetjes misschien konden zitten, maar wijnglazen moeten toch echt staan. Het beeld van zittende wijnglazen wringt bij mij.
Hij haalde drie kroketten uit een zakje, wikkelde er twee in een papieren servet en deelde die uit aan zijn maten. De derde stak hij zelf in zijn mond. (348) Raar gezegd, het woordje zelf is overbodig, tenzij de schrijver wil zeggen dat niemand anders die kroket in de mond van Hector stak. Misschien wilde hij benadrukken dat Hector die kroket in zijn eigen mond stak.

Het hoofdkantoor van de KNSM in Willemstad. Dit speelt geen rol in de roman
Het hoofdkantoor van de KNSM in Willemstad. Dit speelt geen rol in de roman

Ineens besef ik dat het boek me weer in de ban heeft. Dat is ongeveer op pagina 361 begonnen, beredeneer ik achteraf (misschien een mooi getal, zo opgebouwd uit 3 cijfers, 3×1, 3×2, 3:3). Het perspectief is langzaam maar zeker verschoven van Rebecca naar Esteban. Rebecca is aan het dementeren geraakt, wij als lezer zien nu niet de dingen door de ogen van haar meer, maar kijken naar haar met de ogen van de pleegzoon. Het voelt voor mij aan alsof de auteur nu eerlijker schrijft, alsof hij daarvoor zich teveel geforceerd heeft om van de vrouwelijke hoofdfiguur uit te schrijven. Het 10de hoofdstuk, Oud en Nieuw, is boeiend om te lezen, dat gaat echt over wat de titel in petto heeft. Ik ben blij dat ik heb doorgezet en volgehouden tot het eind. Wat mij betreft had een redacteur flink de schaar mogen hanteren in de aanloop naar dit einde. Het boek is niet uitgegeven bij dezelfde uitgeverij als de eerste drie romans van Henriquez, maar bij zijn nieuwe uitgeverij, Marmer, zit wel dezelfde redacteur als toen bij de Bezige Bij.

Is het me nu gelukt om een kerstrecensie te schrijven? Nee, helemaal niet, dit geschrijf is op de eerste plaats geen recensie, en het heeft alleen met het laatste feest van het jaar te maken omdat het in de kersteditie staat.

Lees de eerste pagina’s op

http://www.uitgeverijmarmer.nl/boeken/literatuur/item/het-sterven-van-rebecca-lopez-ikario

1 Trackback/Ping

Your comment please...

  • RSS
  • Facebook
  • Twitter