Beeldenstorm 2020 (5 – slot)
door Fred de Haas
In het jaar 2020 spoelde er een golf van vernietiging over monumenten en standbeelden die al of niet te maken hadden met het onrecht dat werd begaan tijdens de kolonisatie door Europese landen als Spanje, Frankrijk, Portugal, Engeland, Duitsland en Nederland. Omdat de meeste mensen zich pas in de loop van de laatste decennia bewust zijn geworden van dat onrecht heeft het enige tijd geduurd voordat de emoties zich ontlaadden op beelden die werden beschouwd als symbolen van onderdrukking en werden gezien als eerbetoon aan de onderdrukkers.
Dat ‘het volk’ bij het verrichten van zijn daden niet altijd heeft getuigd van voldoende historisch inzicht zal in de loop van ons verhaal meer dan eens blijken.
Eerbetoon en schending
Op de Frans Caribische eilanden zijn een aantal monumenten te vinden die de aandacht waard zijn. Zo is er in het jaar waarin het feit werd herdacht dat, tweehonderd jaar geleden, Louis Delgrès zichzelf en zijn mannen opblies in Matouba, liever dan zich aan de Franse soldaten en de zwarte verrader Magloire Pélage over te geven, een monument opgericht dat een herinnering is aan het offer van Louis Delgrès. Het is een betonnen hoofd van Delgrès, waaromheen 40 vulkanische stenen liggen, 21 kanonskogels, een slavenring en stenen waarop fragmenten van zijn heldhaftige verklaring staan geschreven. Ook zijn er 34 borstbeelden van hem vervaardigd die overal op het eiland Guadeloupe zijn verspreid. Een bijzonder beeld van Delgrès staat in Frankrijk, in de gemeente Le Blanc-Mesnil. Het stelt Delgrès voor als boegbeeld die zijn manschappen aanvoert.
Een personage dat bekend is geworden door een roman van André Schwartz-Bart is ‘La Mulâtresse Solitude’ (= De mulattin Solitude). Schwartz-Bart heeft een nogal romantisch verhaal van haar leven gemaakt. Feit is dat de zwangere Solitude, een ‘huisslavin’, zich had aangesloten bij de rebellen ten tijde van Delgrès, gevangen werd genomen en in 1802 opgehangen. Wel mocht zij eerst nog haar kind ter wereld brengen.
Solitude kreeg ook een monument (1999) in Bagneux, Frankrijk. Het hout voor twee balken werd speciaal uit Ivoorkust, Afrika, gehaald en stelt het ‘ebbenhout’ voor, de naam die aan ladingen gevangengenomen Afrikanen werd gegeven. De derde balk is van ijzer, het materiaal waarvan de ketenen werden gemaakt. De figuur van Solitude wordt gevormd door de holte tussen de balken.
Op de eilanden waren er ook blanke mensen die reageerden op de vernieling van standbeelden. Een voorbeeld daarvan is het borstbeeld van Aimé Césaire dat werd ontdaan van de bril die hem zijn hele leven tot steun was. Ook het monument van de ‘Nèg Mawon’ (= de ontvluchte slaaf) op Guadeloupe werd ernstig geschonden en met een hakenkruis ontsierd.
Wat te doen met ‘controversiële’ standbeelden?
Op deze vraag is geen eenduidig antwoord mogelijk. Zoveel hoofden zoveel zinnen.
Er zijn activisten die het liefst alle monumenten zouden zien verdwijnen, die maar enigszins doen denken aan kolonisatie en slavernij. Een meerderheid van mensen die elke vorm van extremisme schuwen vindt dat er voorzichtig moet worden omgegaan met beelden die, ondanks alles, ijkpunten zijn van het verleden van een land.
Er zijn burgemeesters die de mensen zelf willen laten beslissen over wat er met bepaalde beelden moet gebeuren en er zijn burgemeesters die meteen beschadigde beelden herstellen en terugplaatsen.
President Macron stelde dat ‘De Republiek geen enkel spoor en geen enkele naam uit haar geschiedenis zal wissen’ maar even later was hij ook voorstander van het opstellen van een lijst van enkele honderden mensen uit de overzeese gebiedsdelen die het zouden verdienen om een plaats te krijgen in de herdenkingscultuur van Frankrijk.
Er zijn historici die het neerhalen van standbeelden geen bezwaar vinden en er zijn historici die relativerend zeggen dat standbeelden slechts individuen voorstellen en geen sociale klassen waartegen moet worden geageerd. Maar je kan je goed voorstellen dat vooral cultuurhistorici het geen goed idee vinden om de publieke ruimte te ‘zuiveren’ van sporen uit het verleden.
Je kan je ook afvragen of standbeelden nog wel in de openbare ruimte moeten en of we ons niet moeten losmaken van de cultus van ‘grote’ mannen en vrouwen.
De Engelse straatkunstenaar Banksy is er voor om de standbeelden gewoon te laten staan en er iets creatiefs mee te doen. Als voorbeeld maakte hij een tekening van het beeld van Colston waarnaast een groepje mensen stond die een touw om de nek van het beeld hingen.
Je kan ook niet alle standbeelden in Musea stoppen. Daar is eenvoudig geen plaats voor.
Moeten we standbeelden soms allemaal voorzien van een historische ‘uitleg’? Maar wie leest er nou een plaquette? Inscripties op een sokkel worden al nauwelijks gelezen. Moeten we ze in een park plaatsen zoals dat wel gebeurt in Rusland? Waar houdt het jagen op standbeelden op? Moet Karel de Grote omver omdat hij de Saksen heeft afgeslacht? Moet Monseigneur Niewindt het ontgelden omdat hij ooit een plantage met slaven kocht? Moeten op Aruba de beelden van Wilhelmina en Eman weg omdat ze iets te maken hadden met een slavernijverleden en kolonisatie? Mag het standbeeld van Voltaire nog blijven staan? Hij had toch aandelen in de Compagnie des Indes? Moet Lodewijk XIV, de ‘Zonnekoning’, alsnog flink worden beschadigd?
Laten we vooral nuchter blijven en beseffen dat de mensen die leefden in de tijd van de controversiële standbeelden en daarna echt niet allemaal slavenhalers waren of kolonisators. Ze hebben ook zeker geen standbeelden opgericht als eerbetoon aan de slavernij of de kolonisatie.
Luister naar de stem van de Martinikaanse psychiater en vrijheidsstrijder Frantz Fanon (1925-1961) die er geen behoefte aan had om zich te scharen in het legioen van hen die, koste wat het kost, herstelbetalingen of herhaalde spijtbetuigingen eisen. Fanon wilde geen slachtoffer zijn van het verleden. Hij voelde er niets voor om de blanke mens van tegenwoordig verantwoordelijk te maken voor de slavenhalers van vroeger. Hij wilde zich keren tegen elke vorm van discriminatie, net zolang tot er geen ‘negers’ en geen ‘blanken’ meer zouden zijn, maar alleen maar mensen.
Eerder verschenen in Antilliaans Dagblad, 1 november 2021; klik door naar aflevering 1, aflevering 2, aflevering 3 en aflevering 4.
RSS
Facebook
Twitter
