Atardi, de documentaire over Rudy Plaate
door Jeroen Heuvel
In allerlei varianten streelt de melodie van het titellied onder de eerste helft en het laatste kwart van deze documentaire bewust of onbewust ons geheugen, om na twee uur het verlangen te stillen.
Atardi Kòrsou ta bunita
Ora ku solo ta baha
Ora tur para ta kanta felis
promé ku nan bai sosegá.
Aan het eind van de middag is Curaçao op zijn mooist, als de zon ondergaat en de vogeltjes vrolijk fluiten voordat ze het nest opzoeken. In de tweede strofe staat, ook vrij vertaald: Het strand stemt je dan tevreden, het is alsof het eiland met een diepe zucht aan de voornacht begint.
De eerste twee strofen van het lied van Norman Rudy Plaate (eigenlijk alleen bekend als Rudy Plaate), geboren 5 februari 1937, gaan over het moois van Curaçao. Het lied is een wals, een driekwartsmaat. De versregels zijn ook in een passende maat geschreven, een dactylus, kijk naar vers 3 en 4. O-ra-tur (de eerste lettergreep heeft de zwaarste stap, als je danst, of is de één van je 1,2,3) PA-ra-ta, KAN-ta-fe, LI-is-pro, MÉ-ku-nan, BAI-so-se, GÁ-stap-stap. Vers 1 en vers 2 zijn uitgezongen aan het eind van de derde maat, maar de wals is een veelvoud van vier maten, dus de vierde maat dans je wel, maar zing je niet.
Voor de derde strofe gaat de toon omhoog. Neem me niet kwalijk, ik ben niet theoretisch muzikaal onderlegd. Dus ik waag het niet te spreken over mineur en majeur, maar door die verhoging voelt het aan alsof je innerlijk jubelt, ook al zegt de tekst dat er tristesa is.
Pero atardi tambe tin tristesa
Or’ un dia ta yega su fin
ta manera un parti di nos ta bayendo
i hamas nos lo bolbe mir’é.
Vrij vertaald: Maar de namiddag kan ook verdrietig zijn, een dag is weer ten einde, alsof er een flinter van je afsterft om nooit meer terug te keren.
In het oorspronkelijk liedje zingt de zanger de derde strofe twee keer, alsof het lied uit vier coupletten bestaat. Kon de schrijver wel twee strofen bedenken over het moois en maar een strofe over het droevige. Het leven van Rudy lijkt ook een afwisseling van (meer) mooi en (minder) droevig te zijn geweest.
In het slot van de documentaire is de eigentijdse versie van Atardi een lied geworden van 3 strofen met als nieuwe, vierde strofe een zeer geslaagde rap van Zoinx. Vergeleken met de prachtige stem van Kris Berry, realiseer ik me hoe gewoontjes, zelfs af en toe vals, de stem van volkszanger Rudy Plaate is. Omdat deze Datapanik-interpretatie pas aan het eind te horen en zien is, komt de chuchubistem van Kris Berry niet voldoende tot zijn recht, kunnen we niet bijkomen van de schrik dat Michael ‘Datapanik’ Lampe het lied annexeert voor Aruba, en valt de bijzondere rap van Zoinx bijna weg, ware het niet dat hij zeer soeverein in zijn dichtersschoenen staat. Dit is naar mijn bescheiden mening wel de beste rapper in het Papiamentu van de huidige generatie.
Iets anders waarvoor ik me verontschuldig is, is dat ik de documentaire maar een keer gezien heb. Hoe anders is het met een boek, waarin je ezelsoren kan leggen en aantekeningen maken. Een boek kun je tijdens het schrijven van een bespreking telkens weer inzien. Een documentaire niet. Dus ik kan niet letterlijk noteren wat al de experts hebben gezegd. Ik had graag iets meer argumenten gehoord, onderbouwingen van waarom de muziek in zijn eenvoud juist bijzonder sterk is, en hoe moeilijk het is om in simpele liedjes toch zoveel krachtige muzikaliteit te leggen. Ronchi Matthew is een uitzondering als hij laat horen hoe rijk zijn arrangement is van ‘M’a yega lat’. ook al legt hij het niet met zoveel woorden uit. Misschien hebben René Rosalia, Norman Moron en Marco Dorotea wel meer argumenten aangedragen, maar zijn die gesneuveld op de montage-tafel.
Selwyn de Wind
D.j en cineast Selwyn de Wind heeft vijf jaar gewerkt aan zijn documentaire en meer dan 45 uur aan materiaal gefilmd tijdens de 37 interviews. daarnaast heeft hij ruim 20 uur gefilmd tijdens draaidagen met Rudy Plaate, hetzij bij de zanger thuis of met Betty Plaate rijdend langs plekken uit hun jeugd. Er ligt met andere woorden nog voldoende materiaal op de plank, al is het maar voor lessen op school. De Wind heeft de film gemaakt met als doel de jongeren voor ogen. Dat merk je aan de snelheid in de afwisseling van de beelden. De segmenten over de groenteman Plaate, de liedschrijver musicus zanger Plaate, het gezinshoofd Plaate en de dito tennisser heeft De Wind steeds kort gehouden en uitgesmeerd over de twee uur durende film. In verschillende hoofdstukken wordt, soms gebruik makend van hetzelfde materiaal, zoals een documentaire van de Nederlandse televisie uit de jaren 70 (denk ik), het beeld van de armoede van de jeugd via de welvaart van de volwassen man naar de mentale achteruitgang van de ouderdom geschilderd. Ieder hoofdstuk wordt aangekondigd door een simpele en daardoor sterke korte animatie van zwart, met een witte tekenlijn en een safraangele vlakvulling.
De scène bij Koraal Tabak waarbij Rudy zich in zijn prostaat schiet, is trager gemonteerd, hier is de onderliggende sfeermuziek van Michael Lampe niet een variant van Atardi, maar een thriller. Wat mij betreft duurt deze paragraaf te lang en wordt ie te dramatisch gebracht.
Eigenlijk komt de echtgenote van Rudy over als de hoofdfiguur van de documentaire. Wat een sterke vrouw, petje af. Helaas heeft zij het eindresultaat niet mogen beleven. Zij heeft de financiën van de groentezaak en de plantage volgens mij beheert, zonder haar verantwoordelijkheid zouden de zaken van Rudy, zoals ook zijn Douw Zalm winkelcentrum, eerder op een mislukking zijn uitgelopen, vermoed ik. Dat mag zo wezen, op muzikaal gebied is Rudy Plaate het tegendeel van een mislukking geweest, hij heeft meer dan 400 composities op zijn naam staan, voordat hij zelf begon te zingen schreef hij voor anderen, zoals voor Hortence Sarmaat. Hij was niet de eerste die in het Papiamentu zong, Kimu Candelaria en Pierre Lauffer (of liever Julio Perrenal, zoals de naam van de drie schrijversvrienden klonk) gingen hem voor, maar hij is erg belangrijk geweest voor de emancipatie van het Papiamentse lied. Hij schreef over de liefde en allerlei herkenbare, actuele onderwerpen. Bijvoorbeeld over de illegale autowedstrijden waar Rudy aan meedeed. De race ging vanaf Biesheuvel over de Nieuwe Havenweg naar de rotonde bij Saliña en terug. Politieagent Roelof Praamsma had er grote lol in de snelheidsduivels te grazen te nemen, door verstopt achter de palmen een zeer moderne snelheidsmeter, voor die tijd althans, over en langs de weg te installeren om de maniakken op de bon te kunnen slingeren. (Verhaal opgetekend uit de mond van zijn jongste dochter.) Plaate maakt er meteen een liedje over, ‘Respetá polis’, zodat de agenten op hun beurt de snelheidsovertreders zouden respecteren.
Afgezien van het feit dat de inleiding van de documentaire te lang was en teveel Selwyn de Wind in beeld liet zien, en de eerder genoemde details van opbouwende kritiek, krijgt deze documentaire een 8,5 van me. Iedereen in Curaçao moet hem zien en ook iedere Curaçaoënaar waar dan ook ter wereld mag hem niet missen.
Kijk voor fragmentjes op de facebookpagina Atardi
[Ook verschenen in Antilliaans Dagblad, juli 2020]
zou ik de documentaire ven Rudy plaate in Nederland kunnen verkrijgen?
hahoed@hotmail.com
De film Atardi komt naar Nederland! Hij draait op 25 oktober 2020 in Amsterdam. Kijk op ita.nl
https://ita.nl/nl/voorstellingen/idfa-x-black-achievement-month-preview-atardi/1373060/