Archief van Frank Martinus Arion
Geïnventariseerd door biograaf Mineke de Vries
door Jeroen Heuvel
In 1985 kwam ze voor het eerst naar Curaçao. Was meteen verkocht. Vijftien jaar later heeft ze hier een korte tijd gewoond. In 2011/12 heeft ze Nederlands en communicatie gedoceerd aan de hbo-opleiding Verpleegkunde van New Horizons. Mineke de Vries heeft veel human interestartikelen geschreven voor het Antilliaans Dagblad en de krant Amigoe.
Een selectie van die artikelen is later gepubliceerd in de boeken ‘Over Curaçao gesproken’ (2012) en ‘Met de zon in de rug’ (2014). In 2020 verscheen haar boek ‘Als vrede je missie is’, waarin veteranen die psychisch beschadigd thuiskwamen van hun missie vertellen over hun ervaringen in het oorlogsgebied en over het hulpverleningstraject daarna; hoe ze hun leven oppakten of waardoor het niet meer lukte; kortom een indringend beeld van de keerzijde van militaire inzet voor vrijheid.
Tijdens een promovendiweekend van letter- en taalkundigen in 2017 kwam het gesprek op het werk en leven van Frank Martinus Arion, die twee jaar daarvoor was overleden. Toen is het idee voor een biografie ontstaan.
Mineke heeft inmiddels honderd+ mensen geïnterviewd, van medeleerlingen van Frank op het Radulphus College en vissers van Lagun, tot buurjongen Jandi Paula en ex-president van Suriname Ronald Venetiaan. Tijdens de CARAN-conferentie van afgelopen december in de University of Curaçao hield Mineke een lezing over taal en identiteit en over de vorderingen van de biografie. (Ze is inmiddels tot het jaar 1986 gekomen.)
Trudi Martinus-Guda, de weduwe van Frank, heeft Mineke toen aangeboden om een kijkje te nemen in zijn nagelaten archief. Een aparte kamer, onder een golfplaten dak, aan het huis gebouwd. Dat aanbod was om Mineke de gelegenheid te bieden de biografie meer diepte uit eerste hand te kunnen geven, naast de publicaties, archieven en informatie óver Frank. Trudi had Frank op zijn sterfbed beloofd voor zijn spullen te zullen zorgen. Hij had het voorwerk voor rubricering al gedaan.
Trudi is er af en toe aan begonnen, maar dan kwam ze aantekeningen tegen over of brieven aan haarzelf en dan stokte de onderneming. Ze moest toegeven dat ze het in haar eentje gewoon niet kon.
Minekes ogen vielen zowat uit haar kassen bij het zien van de ontzaggelijke hoeveelheid papier. Een hele kamer vol uitpuilende kasten.
“Wil jij het ontsluiten?” verraste Trudi haar. “Met deze vraag maak ik jou onderdeel van mijn belofte aan Frank.” Zo’n vraag is goud voor een biograaf. Frank heeft álles vanaf de jaren 50 bewaard: dagboeken, schriften, heel veel ongepubliceerde gedichten, artikelen, prozafragmenten, in het Papiamentu en het Nederlands (en soms ook in andere talen. De verzamelwoede heeft hij van moeders kant, weet Mineke van familieleden.
Mineke ging meteen op het verzoek in, “en ging er ook meteen tegen aan zoals volgens mij alleen een Hollandse dat kan! Zonder vrees voor stof en zelfs ongedierte dat in de loop der tijd in het door Frank zelf al redelijk georganiseerde materiaal was ingetrokken” zegt Trudi.
De eerste stap is nu beschrijven. Met een dikke stift op stickers die op de ladekasten en de speciaal hiervoor aangekochte plastic en papieren dozen worden geplakt. Per kast van linksboven, de schap afwerken, tot rechtsonder. Ook dozen met alleen maar muizenpoepjes en papiersnippers. Stof, zoveel dat Mineke een week moest stoppen vanwege gezondheidsklachten. Van bevriende archiefvorsers kreeg ze tips. Smeer vaseline in je neusgaten, maak thee van lamoengras, rozemarijn en knoflookschilletjes om de longen weer schoon te krijgen.
Trudi had een tafeltje in het midden van de archiefkamer geplaatst. Daarop legde ze elke dag wat lekkers: mandarijntje, chocolaatje of haalde een versterkende soep bij de chinees. Na een dag ploegen sorteerde Mineke een stapel materiaal dat naar haar idee weg kon maar waar Trudi nog naar moest kijken om dat definitief te beslissen. Er zijn uiteindelijk 15 volle vuilniszakken weggegooid. Vijftien!
Naast taal- en letterkundige aantekeningen vond Mineke ook persoonlijke memo’s. Een notitieboekje met de eerste woordjes die dochter Margi had gebrabbeld. Financiële administratie, hypotheek. Maar vooral kasten met tijdschriften, zoals Watapana, het Antilliaanse studententijdschrift dat de Arubaanse dichter en hispanist Henry Habibe eind jaren zestig in Nederland heeft uitgegeven. Frank heeft ook voor dit blad geschreven, bijvoorbeeld over de keuze voor het Engels als (school)taal naast het Papiamentu, dat al een eigen Antilliaanse taal was, gezien Aruba en de Bovenwinden, in plaats van het Nederlands. Kasten met bloknoten en opschrijfboekjes. Maar ook veel ongepubliceerde verhalen en romans. Ook knipsels die niets met Frank te maken hadden, maar een goed tijdsbeeld geven en een idee van wat hij relevant achtte. Of het zeldzame academisch proefschrift van Enrique Muller “Inleiding tot de syntaxis van het Papiamentu” waarmee die in 1989 de graad van doctor heeft behaald aan de Universiteit van Amsterdam.
Frank heeft nooit een toneeltekst gepubliceerd. In zijn eenmans-tijdschrift ‘Ruku’ heeft hij weliswaar de invloed van theater hoog ingeschat en hamerde hij op het belang van regisseurs van eigen bodem, aldus Wim Rutgers in zijn proefschrift (1994). Voor de Curaçaose regisseur Edsel Samson heeft Frank wel een beroemd toneelstuk van Derek Walcott, die later, in 1992, de Nobelprijs voor de literatuur heeft ontvangen, naar het Nederlands vertaald. “Dream on Monkey mountain” (1970) heeft Frank -toen woonachtig in Suriname- hertaald, want met veel aanpassingen naar de Antilliaanse situatie, tot “Droom op Baboenberg” (1981). Edsel heeft die hertaling weer geadapteerd tijdens het repetitieproces, inclusief de titel. Het stuk is in première gegaan onder de titel “Droom op Apenberg”. Zie: https://werkgroepcaraibischeletteren.nl/eerste-nl-vertaling-en-opvoering-derek-walcott/
Mineke heeft in de nalatenschap ook van deze hertaling een map gevonden. Nader onderzoek moet vaststellen of het de volledige hertaling is. Die kan dan worden vergeleken met de tekst van de uitvoering van de daadwerkelijke voorstelling, die in het bezit is van de Mongui Madurobibliotheek. Het archief moet het liefst worden ondergebracht op één plaats. En worden gedigitaliseerd, zodat het ook vanop afstand kan worden geraadpleegd. Dit is het begin van wat heel veel vervolgonderzoek kan opleveren, en wellicht publicaties van Papiamentu literatuur.
Trudi is Mineke erg dankbaar voor het openen van het archief en haar initiatief om te zorgen dat het adequaat kan worden bewaard en beschikbaar gemaakt. “Haar inspanningen hebben inmiddels al een eerste inventarisatie opgeleverd en zijn nu aan het uitgroeien tot een serieus project waarvoor zij hier ter plaatse meerdere partners heeft gevonden Het is de bedoeling dat het archief in Curacao blijft, terwijl er ook samenwerking mogelijk blijft met geïnteresseerde instituten in het buitenland. Er is al veel materiaal tevoorschijn gekomen dat de vele gebieden beslaat waar Frank zich mee bezig heeft gehouden. Ook materiaal van andere schrijvers waar niet gemakkelijk de hand op is te leggen. Er moet nu een nadere selectie worden gemaakt.
Ik overweeg op dit moment inderdaad te proberen een of meer postume publicaties uit te brengen. Er zijn bv. vertalingen in het Papiaments van een aantal sonnetten van Shakespeare. Ook Frank zijn eerste novelle, die in het Papiaments is geschreven, zou in aanmerking kunnen komen. Er zijn daarnaast nogal wat interessante essays in het Nederlands die de moeite van het uitgeven waard lijken te zijn in het socioculturele klimaat van dit moment.”
Trudi hoopt vooral dat het kennis nemen van oorspronkelijk materiaal van de hand van Frank zelf bijdraagt aan de diepte van haar biografie. Vorige week hebben Mineke en Trudi, bijgestaan door een conservator van het Nationaal Archief, met enkele vrijwilligers de documenten die als eerste veilig worden opgeborgen, gecontroleerd op schimmel voordat die naar de Mongui Maduro-bibliotheek worden overgebracht.
Het duiken in de nalatenschap van Frank Martinus Arion heeft Mineke goud voor haar biografie opgeleverd. Zijn persoonlijke documenten geven vooral inzicht in Franks innerlijke strijd. Het heeft ook het schrijven aan de biografie vertraagd. Maar binnen twee jaar hoopt Mineke die af te ronden en erop te mogen promoveren.
Gedicht van Frank, ongepubliceerd, uit het archief:
Vóór alles, álles de vrouw de slanke vrouw,
vrouwenhand en haar vrouwenmond – stil
vrouwentongpuntspel aan de wand –
het doet er ook niet toe in welke stad –
wat hier sterft, echoot daar –
–
het doet er ook niet toe in welke stad
voor alles alles is een vrouw nodig –
alleen een vrouw, alleen zij
een vrouwenmond is uw gehoor, uw pens, stift, uw pens,
uw papier, uw geheugen
en een vrouwenmond steekt uit boven het tumult,
van bergen, beken
alles wat zoal in een wereldstad beweegt,
koopt, omkijkt, struikelt, fluit – zij
–
Het doet er ook niet toe in welke stad,
En dat wij (mannen) niet bekennen –
overal lopen vrouwen, kleuren uw geheugen,
storen, struikelen – spotten met wat u denkt in een omzien
omdat zij eenvoudig zijn en niemendallen –
Eenvoudig zijn en waar
nivellerende schaafwonden.
Verschenen in Antilliaans Dagblad van 26 februari 2022 en verbeterd.
RSS
Facebook
Twitter
