Anton de Kom in educatief programma Neuengamme
Herinneringscentrum Neuengamme biedt een educatief programma over racisme in het Duits kolonialisme en nationaal-socialisme. De gedenkplaats wil de geschiedschrijving van het nazisme verbreden, onder meer met levensverhalen van ‘people of color’. Een van de belichte individuen is Anton de Kom, hij stierf na een ‘dodenmars’ van kamp Neuengamme naar kamp Sandbostel. De makers willen met de levensverhalen inclusiviteit in het onderwijs en de herinneringscultuur bevorderen.
Postkaart van Nama gevangenen in een concentratiekamp in Duits-Zuidwest-Afrika, rond 1904.Bron: Bundesarchiv, Bild 146-2003-0005, publiek domein.
‘Racismen’
Het onderwijsmateriaal is het resultaat van een samenwerking tussen de universiteiten van Augsburg en Hamburg en gedenkplaats Neuengamme – het grootste concentratiekamp in noordwest Duitsland. De samenstellers van het didactisch materiaal putten onder meer uit de discipline Afro-Duitse studies. Zo kwalificeerde Tina Campt in Other Germans de vervolging van zwarte burgers in nazi-Duitsland als onsamenhangend en tegenstrijdig. Dit weerklinkt in Vervlechtungen, waarin de auteurs een onderscheid maken tussen antisemitisme en ‘racismen’, een term van cultuurtheoreticus Stuart Hall (1932-2014). De term benadrukt het meervoudige en meerduidige karakter van racisme.
Machtsverhoudingen
‘Wenn die Lernenden danach fragen, warum People of Color im gängigen Narrativ nicht berücksichtigt wurden, stoꞵen sie auf den Konstruktionscharacter historischer Narrative sowie auf den Umstand, dass historische Narrative soziale Machtverhältnisse widerspiegeln’
Leerlingen wordt gestimuleerd vormen van racisme te onderscheiden: welke vorm het aannam, tegen wie het was gericht, de doelen en gevolgen. Dit doen zij tegen de achtergrond van acht levensverhalen, bondig weergegeven maar steunend op primaire bronnen en rijk beeldmateriaal. De auteurs stellen personen centraal met als oogmerk een geschiedschrijving ‘van onderaf’ én vanuit een standpunt dat nog toe onderbelicht is.
Vier van de acht opgenomen individuen overleefden de oorlog, zoals Lucille Eichengreen (1925) en Mohamed Helmy (1901-1982). De levensverhalen worden van context voorzien in uitgebreide bijlages, bijvoorbeeld over de volkerenmoord op de Nama en Herero (1904-1908) en de Schwarze Schande: een haatcampagne tegen troepen uit de Franse koloniën die na de vrede van Versailles op de linker Rijnoever werden gestationeerd.
Achterkleinkinderen
Uit het verhaal van de nakomelingen van Zara Schmelen spreekt een direct verband tussen kolonialisme en nazisme. Schmelen (1793-1831) behoorde tot de Orlam, een bevolkingsgroep in Namaland. In 1814 huwde zij de Duitse zendeling Johan Schmelen, hun kinderen en kleinkinderen vormden bekende zendelingfamilies. Na de stichting van de kolonie Duits-Zuidwest-Afrika (1884) werd Zara’s achterkleinzoon Ludwig in 1913 aangemerkt als eingeborene (‘inlander), waarmee hij de vrijheid van vestiging en het recht op grondbezit verloor. Andere kleinkinderen van Zara vestigden zich eerder in Duitsland om Verkafferung te voorkomen. Echter, in 1933 werden hun kinderen, achterkleinkinderen van Zara, zelf tot artfremd verklaard.
Foto: Iris Groschek, KZ-Gedenkstätte Neuengamme, 2018. Paneel in de tijdelijke tentoonstelling Verflechtungen, gedenkplaats Neuengamme, 21 april – 18 mei 2018. Op de voorgrond Anton de Kom, op de achtergrond Bayume Mohamed Husen (1904-1944), vocht in de Eerste Wereldoorlog in Duits-Oost-Afrika tegen de geallieerden, na drie jaar dwangarbeid stierf hij in kamp Sachsenhausen.
Anton De Kom
In het kader van individueel verzet is het levensverhaal opgenomen van Anton de Kom (1898-1945). Na zijn politieke en journalistieke activiteiten voor Surinaamse onafhankelijkheid, werd hij door de autoriteiten in 1933 naar Nederland verbannen. Hier sloot hij zich in 1940 aan bij het verzet, na zijn deportatie overleed hij in kamp Sandbostel. Het materiaal bevat een biografie van één pagina over De Kom, waarin zijn aansluiting bij het communisme wordt behandeld. De biografie bevat een afbeelding van de Duitse vertaling van Wij slaven van Suriname, afkomstig uit de Buku Bibliotheca Surinamica. In de contextbeschrijving rond De Kom stippen de auteurs de complexe relatie tussen antikoloniaal en antinazistisch verzet aan. Hiermee zetten zij hun stelling kracht bij dat het mondiale aspect van de Tweede Wereldoorlog tot uitdrukking kwam in een wereld die werd bepaald door koloniale machtsverhoudingen. In Vervlechtungen wordt de Indiase nationalist Subhas Chandra Bose (1887-1945) genoemd als voorbeeld van de complexiteit van antikoloniaal verzet. Bose vond vanaf 1941 steun in Duitsland en Japan in zijn strijd tegen de Britse overheersing.
Foto: Officieel Twitteraccount BJP, 23 januari 2019. De Indiase minister-president Modi betuigt zijn respect aan Subhas Chandra Bose tijdens de opening van het complex Kranti Mandir (‘Tempel van de revolutie’). Van de drie musea over de onafhankelijkheidsstrijd is er één gewijd aan Bose – die aldus een prominente plaats heeft verworven in het officiële herdenken.
Monumenten
De auteurs stellen dat het koloniaal racisme niet alleen doorwerkte in het nazisme, maar tevens resoneert in het heden. In iedere module zijn daarom bronnen opgenomen die verwijzen naar actuele kwesties. Leerlingen reflecteren hier op beeldvorming in de media en debatten omtrent koloniale gedenktekens. In Duitsland zijn deze monumenten ‘dubbel belast’: niet alleen verheerlijken ze een gewelddadig koloniaal verleden, ze werden opgericht nadat Duitsland de overzeese bezittingen verloor in 1919. Reliëfs van Afrikaanse soldaten die aan de zijde van de Duitsers vochten vormden onderdeel van de propaganda om de aanklacht dat Duitsland in de koloniën geheerst had met bruut geweld, te ontkrachten als ‘koloniale Schuldlüge’.
Illustratie Laura Breiling, doodle van May Ayim, in opdracht van Google, 27 februari 2018. Dichter en activist May Ayim (1960-1996) geldt als grondlegger van de Afro-Duitse studies na de uitgave van haar scriptie in 1986. In 2010 werd een straat naar haar genoemd in Berlijn.
.
Meer informatie en verwijzingen:
Website van het project met een uitleg over de materialen en de didactische uitgangspunten. Een pdf-bestand is vanaf deze website te downloaden.
De educatieve uitgave Verflechtungen vloeit voort uit de leerstoel ‘Hamburgs (post)koloniale erfenis / Hamburg en de vroege globalisering’ aan de Universiteit Hamburg, bekleed door prof.dr. Jurgen Zimmerer.
- Tina Campt, OtherGermans. Black Germans and the politics of race, gender and memory in the Third Reich, (Ann Arbor 2005).
- Dick van Galen Last, De zwarte schande. Afrikaanse soldaten in Europa, 1914-1922(Amersfoort 2012).
- Willeke Hannah Sandler,“Colonizers are born, not” Creating a colonialist identity in Nazi Germany, 1933-1945 (Durham 2012) http://hdl.handle.net/10161/5543.
februari 2019
parveen kanhai
RSS
Facebook
Twitter
